Dintaniw kk

Sufiylik xem fikx taliymati - Mistika, mistitsizm so`zleri sirli, jasirin ma`nisinde qollaniladi. 
Mistikanin` ken` ma`nisinde ta`biyat xa`m ja`miyet xa`diyselerinin` ilaxiyligin ta`n aliw misali, 
insanlardin` basina is tusse oni ta`g`dirdin` G`man`layin`a jazilg`aniG`, G`qudaytaalanin` 
xa`miriG` belgisi dep tusiniwi. 
Uliwma sufiyliq filosofiyasi Maverennaxr, Xurasan xem Iranda x.t.b. arap musilman oy 
pikirinin` en` exmiyetli bo`legi bolip esaplanadi. Tasawfqa ta`n bolg`an bul dun`yanin` barliq 
ra`xa`tlerinen waz keshiw, onnan bas tartiw keypiyatlari islam menen bir da`wirde juzege 
shiqqan. Sufiyliqtin` da`slepki ko`rinislerinin` de payg`ambar a.s.nin` Abu-d-Dardo. Abu Zarr, 
Xuzayfa (VII a`sirdin` II yariminda o`lgen) qusag`an saxabalari esaplanadi. Biraq bul ag`imnin` 
qa`liplesiwi VII a`sirdin` ortalari IX a`sir baslarina tiyisli. Bul da`wirlerde sufiyler katarina 
muxaddisler, qorilar, qussoslar, Vizantiya menen shegarada urisqan a`skerler, ka`sipler, islamg`a 
kirgen xristianlar x.t.b. kirgizgen. Olardi zoxid, obidler, zuxd (bul dun`yani tark etken) dep 
atag`an. 
Cufiylardin en` da`slepki da`wirdegi o`zgesheligiU` quraniy ka`rim ayatlarina teren` ma`ni 
beriw, Quran, payg`ambarimiz sunnetlerine ayriqsha a`mel qiliw, tunlerdi siyiniw menen 
kundizleri oraza uslap menen o`tkeriw, turmistin` barliq xa`zliklerinen bas tartiw, guna`ka`r 
bolip qaliwdan saqlaniw, xa`kim xa`m a`skeriylerden o`zin uzaqta uslaw, xadal menen xaram 
arasinda o`zin tutiwda uzaqlasiw, Allataalag`a o`zin tapsiriw x.t.b. Tasauf dereklerinde 
ko`rsetiliwinshe ayriqsha musilmanlar kalam xa`m mantiq ilimlerindegi turli ko`rinistegi 
tartisiwlardan, qurilay tartisiwdan o`x qa`lbin saqlag`an, Allataala muxabbat jolinda Zuxd xa`m 
taqwani o`zlerinin` ka`sibine aylantirg`an edi. Onday adamlardi sufiylar dep atap ketken. 
Birinshi sufiy bolg`an atqa Abu Xoshim Shojiy tasavvuf usilina sholiw islegenden biri Imom 
Maliktin` sha`kirti Zunnuniy Misriy (g`o`u` o`lgen, hu`9-w0 jj) tasauuf usilina, minberge minip 
tasaufqa shaqirg`an adam Shibliy (qqn`j) oni ken`eytip ta`rtipke tusirgen Djurayd Bag`dadiy 
(q9hj ) xayal qizlardan birinshi bolip Rabiyg`a(a`qo`) bolip esaplanadi. 
Movarounnaxrda ju`da` ko`p taralg`an sufiyliq ag`imlarinan ulama Shayx Abu, Yaqub 
Yyusuf al Xamodaniy (o`qo` j o`lgen). Bul jerdegi mektep eki tarmaqqa ajiralg`anU` Xurosan 
medresesi qala xa`m onin` sha`kirti Xoja Abd alxaliq al G`ijduvaniy (a`0w9 j o`lgen) murshid 
boldi. Keyin Xoja Muxammad Boxouddin Nakshbandiy (a`qa`h-a`qh9) basshiliq etedi. 

---

Ekinshisi, Shayx Axmad Yassaviy (a`a`0o`-a`a`u`u`) xa`m onin` sha`kirtlerinin` atlari menen 
baylanisli rawajlang`an edi.
Cufiyliqta ruxiy jetiklikke erisiwdin` tiykarg`i jollarin n` basqish arqali boladi. Birinshi 
shariatta olar barliq talaplardi orinlawi, keyin ekinshi basqish tariqatqa ko`terile aliwi, yag`niy 
murid o`z jerlerine siyinip, jeke talaplarinan waz keshiwi kerek bolg`an. Ushinshi basqish -
marifatta sufiylar a`lemnin` birligin qudayda toplaniwin (a`lem quday emanatsiyasi) ekenligi, 
jaqsiliq xa`m jamanliqtin` nisbiyligi aqil menen emes, qa`lbi menen an`lawi kerek dep 
tusindirgen. To`rtinshi basqishta –xaqiyqat bolip, og`an erisken sufiydin` shaxs sipatinda 
ayaqlanip, qudayg`a jetisiwi, og`an sin`ip ketiwi xa`m na`tiyjede o`mirbadliqqa erisetug`ini atap 
o`tiledi. Bug`an suiylar arnawli ruxiy xa`m denelik (xiofizikaliq) xa`reketler siyiniw xa`m ibadat 
islew menen umtiladi. Sufiylar materialliq bayliqtan bul dun`ya la`zzetlerinen bas tartip, ruwxiy 
bayliqti abzal ko`rgen. X-XI a`sirlerde ayirim ulama pirlerdin` ati menen atalatug`i tasauf joli 
(sulux, tarikat)lar, o`zine ta`n derwishxanalar payd bolg`an. A`debiyat turmista mine Ajiniyaz, 
Navoi, Nizamiy, Xofiz, Jomiy x.t.b. shayirlardi sufizm taliymati ta`sirinde rawajlandi qosiqlar 
jazildi. Misali olardin` ayirimlarina Xollaj. Ayn-ul Xuzot, Nasimiy, Badriddin, Siojoviy, 
Mashrablar islamnan uzaqlasti degen ayp tag`ilip o`ltirildi, Rumiy, istomiy, Bedil, M.Iqbollar 
qudaysiz dep ayiplandi. 
Sog`an qarmastan sufiyliq taliymati o`zinin` ruwxiy kamalatqa, bilimlendiriwge erisiw 
insaniyliq xaliqtin` ma`pin adamlardin` quday aldinda ten`ligi, qorg`awg`a shaqiriw, 
adalatsizliqti xa`m kambag`al pakir puqaralarg`a g`amqorliq islew, zulimdi qaralaw usag`an 
ideyalari menen ulken a`xmiyetke iye bolg`an. 

---