Dintaniw uzb

2. Xristianlikning okimlari. 

Xristianlik  xech  vakt  yagona  bir  okim  bulmagan  katta  xududlarga  tarkalgani  bois,  u 

maxaliy urf odatlarga maxsus sharoitlarga moslashib borgan. Xristianlikdagi bulinishlar (sxizma) 

natijasida katolik, pravoslav va protestantlik okimlari (yunalishlari) paydo buldi. Xristianlikning 

bulinishining  asosiy  sabablari  birinchi  navbatda  Rim  imperiyasining  siesiy  axvoli.  Tarixdan 

belgili ichki va tashki sabablarga kura 395 yili Rim imperiyasi ikkiga bulindi Garbiy va Sharkiy 

Rim  imperiyalariga.  476  yili  Garbiy  imperiya  butunlay  kuladi,  shu  sababli  markazlashgan 

xokimiyat barxam topdi. 

Vujudga  kelgan  davlatlar  xali  mustaxkam  emas  edi.  Natijada  bu  xol  Rim  cherkovi 

boshligini  (Papa)ning  obrusi  mislsiz  darajada  oshishiga  olib  keldi.  Sharkiy  imperiyada  ya`ni 

Vizantiyada  kuchli  imperator  xokimiyati  soklanib  kolganligi  Sharkiy  Imperiya  Cherkovining 

(Konstantinopol`  cherkovi)  cheklanmagan  xukukka  ega  bulib  olishiga  imkon  bermadi,  bu  erda 

cherkov  imperatoriga  buysundirildi.  Bundan  tashkari  diniy  ta`limotlarni  talkin  etishda  xam 

cherkovlarni  nazorat  kilish,  daromatlarni  taksimlashda  xam  ikki  cherkov  urtasida  nizolar  kelib 

chikkan.  Okibatda  1054  yilda  Rim  papasi  Lev  IX  va  Konstantinopol`  patriarxi  Kirudariy  bir 

birini  la`natllladilar.  Xristianlik  ana  shu  sanadan  boshlab  ikkiga  bulindi  Rim  papasiga 

buysinuvchi  Katolik  (butun  dune)  cherkovi  va  Pravoslavie  cherkovi.  Bu  ikki  cherkov 

«Mukaddas  troitsa»ga  e`tikod  kiladilar  va  boshkada  umumiy  tamoyillarni  ton  oladilar.  Lekin 

katoliklar mukaddas rux xudo-Ota va xudo-Ugildan paydo bulgan deb xisoblasa, pravoslaviyada 

mukaddas-rux  fakat  xudo-Otadan  paydo  bulgan.  Katolitsizmda  cherkov  xokimiyati  Papaning 

kulida buladi. Diniy marosimlar katta dabdaba bilan va fakat lotin tilida olib boriladi (fakat 1965 

yildan  boshlab  ularni  maxalliy  tillarda  olib  borilishiga  ruxsat  berildi).  Katolik  ruxoniylari 

ulanmaslik  axdin  beradi  (pravoslaviyada  fakat  rokiblar).  Katoliklarda  Kardinallar  Instituti 

mavjud  (Kardinal  Papadan    keyingi  ikkinchi  shaxs).  Kardinalarni  Papa  ta`inlaydi,  kardinallar 

yigini  bulsa  Papani  saylaydilar,  xozirgi  kunda  duneda  140  kardinal  mavjud.  Pravoslaviyada 

Katolitsizmnan  farkli  yagona  cherkov  xokimiyati  yuk.  Xozirgi  davrda  15  avtokafel  (mustakil) 

pravoslav  cherkovlar  mavjud:  Konstantinopol`,  Aleksandriya.  Antioxiya,  Ierusalim  (Kuddus), 

Rus, Gruzin, Serb, Rumыn, Bolgar, Kipr, Ellada, Alban, Polyak, Chex va Amerika. 

Protestantlik okimi XVI asrda Germaniyada paydo bulgan va bevosita Martin Lyuter ismi 

bilan boglik. Lyuter 1517 yili nemets cherkovining Katolik cherkovidan ajratilishini talab kilgan 

va  cherkov  isloxatlarini  utkazilishini  talab  kilgan.  1526  yili  Reyxstag  nemets  knyazlariga 

xoxlagan  diniga  e`tikod  kilish  xukukini  berdi,  lekin  1529  yili  buni  bekorladi.  Bunga  karshi  5 

nemets knyazi norazilik ya`ni protest bildirdilar va ular protestantlar deb atala boshladi. 1555 yili 

bu  knyazlar  Rim  papasi  bilan  bitim  imzoladilar  va  unga  kura  ular  katolik  eki  lyuteran  diniga 

e`tikod  etish  xukuki  berildi.  Mana  shu  davrdan  boshlab  Lyuter  tarafdorlari  Protestantlar  deb 

ataldi,  ularning  cherkovi  esa  protestantlik  eki  Lyuteran  cherkovi  deb  nomlanadi.  Protestantlar 

xristian ta`limotini tan oladilar, lekin ular kuyidagi 3ta yangi koidani joriy etdi. 

-Shaxsiy e`tikod bilan najot topish, 

-dinga ishonuvchi barcha kishilarning ruxoniy bulish mumkinligi, 

-

 

injilning oliy nufuzi. 

Xristian dinida yana bir necha sektalar xam mavjud. «Kal`vinizm» - asoschisi Jon Kal`vin. 

«Prosveterian»lar  (grek  «eng  kadimiy»),  uning  tarafdorlari  Puritanlar  deb  atalgan.  Anglikan 

cherkovi  –  1534  yili  paydo  bulgan.  Chunki  bu  yili  maxaliy  katolik  cherkovi  Angliya  kiroli 

Genrix  VIII  chini  cherkov  boshligi  deb  joriy  etdi  ya`ni  cherkov  Kirol  xokimiyatiga  buysundi. 

Anglikan  cherkovida  marosimlar  inglis  tilida  olib  borildi,  ruzalar  bekor  kilindi,  ruxoniylarning 

uylanmaslik axdi majburiy bulmay koldi. 

«Baptizm» (grek «Suvga chuktirish») XVIII asrning boshlarida paydo buldi. Baptistlarning 

asosiy koidasi «Xech kim, xatto ota-onasi xam odamni muayyan dinga e`tikod etishga majburlay 

olmaydilar. Insonning uzi ongli va ixtieriy ravishda dinni kabul kiladi». XIX asrning 30 yillarida 

Amerikada «Adventistlar» xarakatining asosini Vil`yam Miler soldi. 

---