Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

Aerodinamik xossalari. 
Bu xossalar donli xomashyodan yengil 
aralashmalarni g ‘alvirlar yordamida ajratib boim aganda e ’tiborga 
olinadi. Bunday aralashmalar mahsulotdan havo oqimi ta ’sirida 
ajratiladi. Aerodinamik xossalari turlicha boiganligi natijasida donli 
xomashyodan engil aralashmalaming ajralishi yuz beradi.
Tabiiy qiyalik burchagi. 
Don massasi o ‘zida turli xil kom- 
ponentlarni saqlaydi, bu esa donning oquvcftanligiga ta ’sir к о ‘rsatadi. 
Oquvchanligi tufayli xomashyo massasi noriyalar, transportyorlar va 
boshqa mashinalarda oson harakat qiladi. Shuningdek, xomashyoni 
bunkerlarga xamda siloslarga joylashtirish va o ‘zi oqizar quvurlar 
yordamida ulardan chiqarib olishda ushbu xususiyati asqotadi. 
Saqlash jarayonida oquvchanlik kamayadi.
Tabiiy qiyalik burchagi deb, sochiluvchan aralashmaning 
gorizontal tekislikka tushib hosil qilgan konus asosining diametri 
bilan tashkil qiluvchisi orasidagi burchakka aytiladi. Ishqalanish 
burchagi deb, sochiluvchan aralashmaning qiya yuza bo‘ylab 
harakatga kela boshlagan eng kichik burchagiga aytiladi.
Xomashyoning oquvchanligi darajasiga xomashyo massasidagi 
qattiq jismlaming granulametrik tarkibi va tabiati ta ’sir к о ‘rsatadi.
265

---

Bular don va aralashmalar yuzasining holati, tavsifi, shakli, oM- 
chamlari, namligi, aralashmalarning tarkibi va miqdori, shuningdek, 
sirpanuvchi yuza, materiali va shaklidan iborat. Don massasining 
namligi ortib borgan sari, uning oquvchanligi kamayadi va aksincha, 
tabiiy qiyalik burchagi ortib boradi. Qoida bo‘yicha, o ‘zi oqizar 
quvurlarning minimal og‘ish burchagi ishqalanish burchagidan
5-10° ga ko‘proq qabul qilinadi.
Bo‘r va tuzning sochiluvchan xossalarining o ‘zgarishiga ulardagi 
namlik ta’sir ko'rsatadi. Tuzning namligi 1 % gacha va bo‘rning 
namligi 6 %gacha boMganda, yaxshi sochiluvchanlikka ega bo'ladi.
Q o v u s h q o q l i k .
Suyuq komponentlarning (melassa, y o g \ 
fosfatid konsentrati) texnologik xossalari, asosan, qovushqoqligi 
bilan belgilanadi. Omuxta yem sochiluvchan massasi bilan suyuq 
komponentni bir tekisda aralashtirish aynan qovushqoqlikka 
bog‘liq: qovushqoqlik qanchalik past b o lsa, aralashtirish shunchalik 
yaxshi kechadi. Melassa, yog‘, fosfatid konsentrati omuxta-yem 
tayyorlashning texnologik jarayoniga kiritilganida isitiladi, chunki 
isitishda ularning qovushqoqligi kamayadi.
O ‘z - o ‘z i d a n s a r a l a n i s h .
Tayyor omuxta-yem o ’lchami, shakli 
va zichligi turlicha boMgan zarrachalar aralashmasi ko‘rinishida 
bo'ladi. Omuxta yem harakati jarayonida, ayniqsa, erkin tushishida 
(silosida) zarrachalarning bir-biriga nisbatan o'zaro joylashuvi 
sodir bo'ladi. Bu o ‘z-o‘zidan saralanish jarayonidir. 0 ‘z-o‘zidan 
saralanishda nisbatan kichik zarrachalar pastga tushishi natijasida 
omuxta-yem sifati buzilishi mumkin. M a’lum darajada suyuq 
komponentlarning kiritilishi sochiluvchan aralashmaning o'z- 
o'zidan saralanish jarayoniga to‘sqinlik qiladi.
O m u x t a - y e m n i j o y l a s h t i r i s h v a s a q l a s h
M a’lumki omuxta yem murakkab tarkibli, hamda mikro- 
organizmlar zararkunandalar tez rivojlanadigan va tez buziluvchan 
mahsulot hisoblanadi. Shuning uchun ular alohidajovlash va saqlash 
tadbirlarini amalga oshiriladi.
266

---