«Doqquz Bitik» sırası
Yüklə 6,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Köçəri köçləri 198 tat adlandırılmasına qarĢı çıxan dağlı alim və ziyalıların sayı artmaqdadır. Tarixçi Tərlan Ağayevin «Xızı-Bərmək mahalının tarixi» (1999), yazıçı- jurnalist Hacı Firuz Əhmədlinin «Xızı rayonunun toponimiyası» (2000) kitablarında və bu kitablara yazdığım rəylərdə həmin məsələyə münasibət bildirilmiĢdir. 55 Min il öncə türk toplumu içində çoxdan formalaĢmıĢ «Tatsız türk bolmaz, başsız börk bolmaz» (tatsız türk, baĢsız papaq olmur) atalar sözü- nü misal çəkən türkoloq M. KaĢğari tat və tat tavqaç deyiminin daha çox müsəlman olmayan uyğur türklərinə aid olduğunu və bəzi yerlərdə türk dilindən baĢqa dildə danıĢan fars və Çin əhlinə də Ģamil edildiyini yazır. 56 Deyilənlərlə yanaĢı, bunu da nəzərə almalıyıq ki, fars dilinin təsiri altına düĢən bəzi tat və kürd toplumu içində yaranmıĢ bir-iki dialektdə danıĢan soylar da vardır. Hətta fars köklü bəzi boylar da vardır ki, yaĢam tərzinə görə onlara verilən tat və kürd adı artıq etnik anlamda iĢlənir. Ġranda köçəriliklə məĢğul olan azər türkləri ölkə əhalisinin yalnız 2-3 faizini təĢkil edir, çünki qaĢqay, əfĢar, baharlu, Ģahsevən, bayat və sair türk boyları ilə yanaĢı burada çoxsaylı farssoylu və farslaĢmıĢ bəluc, kürd, basseri, bəxtiyar və lur köçəriləri vardır. Bu baxımdan, ərəb dilində oturaq əhalinin xazeri, köçərilərin isə bədəvi adlanması da maraqlı fakt- dır. 57 Hər halda, bu xazeri deyiminin mənĢəyini araĢdırmaq gərəkli olardı, çünki qədim oturaq türklərin çoxu azər//xəzər boyları idi. Bugün də Yer kürəsinin əksər regionlarında oturaq olmayan ailələr , qəbilə və tayfalar vardır. Onlara Asiya, Afrika, Amerika və Avropada rast gəlmək olur. Əgər müxtəlif xalqların köçəri bölümü haqqında 1982-ci il üzrə aparılmıĢ statistik arayıĢa baxsaq, köçəriliyin bir-iki faiz təĢkil etdiyi türk toplumu içində yox, sami və irandilli boylarda geniĢ yayıldığını gö- rərik. Hətta, neftlə zəngin Səudiyə Ərəbistanında əhalinin 20,7 faizi köçə- 55 Ağayev, 1999, 7; Əhmədli, 2000, 10-11, 108-111; Azər xalqı, 346). 56 MK, I, 36, 453-454; II, 281; Deyilənlərlə yanaĢı, bunu da nəzərə almalıyıq ki, fars dili- nin təsiri altına düĢən bəzi tat və kürd toplumu içində yaranmıĢ bir-iki dialektdə danıĢan soylar da vardır. Hətta fars köklü bəzi boylar da vardır ki, yaĢam tərzinə görə onlara verilən tat və kürd adı artıq etnik anlamda iĢlənir. Bu kimi məsələlər IX Bitikdə («Azər xalqının soykökü») geniĢ verildiyi üçün burada yalnız bunu demək gərəkir ki, ciddi araĢ- tırma aparılsa, dağlılardan çoxunun türksöylu olması ortaya çıxacaq. (Əlavə yeni qeyd: 12 il öncə yazdığım bu sözlər artıq gerçəkləĢməyə baĢlayıb. Rafail Oğuztürk Dağlı “Xızı- Siyəzən bölgəsinin tarixi” (2011) adlı yenicə çap olunan kitabında bir çox dağlı boylarının türksoylu olduğunu açıqlamıĢdır. 57 Kafesoğlu, 1989, 33. 199 ridir. Türkiyə ilə müqayisədə sami və irandilli ölkələrdə əhalinin neçə fa- izinin köçəri olması aĢağıdakı rəqəmlərdə aydın görünür: 58 2,1% - Türkiyə - 6,2% - Ġran 14,9% - Əfqanıstan 4,6% - Pakistan - 6% - Ġordaniya 0,7% - Ġsrail 2,1% - Ġrak 1,3 % - Küveyt 14,7 % - Oman 20,7% - Səudi Ərəbistanı Köçəri köçləri tarixi köçlərdən fərqli anlam daĢıdığı kimi, qaraçı köçlərindən də fərqlənir. Belə ki, I minilin ortalarından sonra Hindistanın quzey-batı bölgələrindən çıxıb, Ġran, Kiçik Asiya, Misir, Balkan və Avro- panın müxtəlif bölgələrinə keçən hinddilli qaraçılar min ildən artıqdır ki, «vətənsiz» həyat tərzi yaĢayıb, kənd-kənd gəzirlər. Oturaq yaĢamın tam əksini yaĢayan və müxtəlif ölkələrdə Yüklə 6,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|