«Dünya maliyyə böhranları və antiböhran siyasəti: nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə» Zeynalov Vidadi Zeynal oğlu
FƏSİL V. ANTİBÖHRAN İDARƏETMƏ, MALİYYƏ
Yüklə 9,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
FƏSİL V. ANTİBÖHRAN İDARƏETMƏ, MALİYYƏ SABİTLİYİ SİYASƏTİNİN PRİORİTET İSTİQAMƏTLƏRİ 62 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Maliyyə böhranının ilkin siqnal indikatorları Tədqiqatçılar maliyyə böhranının ilkin siqnal indikatorlarının aşağıdakı xüsusiyyətlərini göstərirlər:
nisbəti;
mübadilə məzənnəsi;
arasındakı fərq, dünyanın faiz normaları, ölkə rezidentlərinin banklara borcları, rezidentlərin depozitlərinin dinamikası;
dinamikası, real ifadədə daxili faiz norması, fond indeksləriin dəyişməsi. 63 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" İEOÖ-nün maliyyə böhranlarının ilkin indikatorları • Daxili makroiqtisadi siyasətin indikatorları • Xarici iqtisadi şərtlərin indikatorları • Mübadilə məzənnəsi rejimi • Daxili maliyyə strukturu
• Nəzarət və idarəetmə problemləri İnkişaf etməkdə olan ölkələrin maliyyə böhranlarının ilkin indikatorları : 64 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Valyuta böhranlarının ilkin indikatorları •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
65 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" İndikatorların qiymətlərinin paylaşdırılması Böhran haqqında siqnalların verilməsi zamanı indikatorların qiymətlərinin paylaşdırılması aşaağıdakı cədvəlddə verilən formada baş verir: 66
24 ay ərzində böhran 24 ay ərzində böhran yoxdur Siqnal var A B
C D "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Antiböhran idarəetmənin Avropa təcrübəsi 2008-ci ilin qlobal maliyyə böhranı Avrobirliyin tənzimlənməsində yeni təşkilati formaların formalaşmasına güclü təkan verdi. Xüsusilə qərara alınmışdır ki: başlıca məsələsi həm sistemli risklərin prevensiyası, həm də artıq meydana gəlmiş risklərin aradan qaldırılması üzrə tədbirlərin işlənib hazırlanması olacaq sistemli risklərin qiymətləndirilməsi üzrə Avropa Şurası yaradılacaq (European Systematic Risk Board-ESRB). Bu yeni orqan Avropa Mərkəzi Bankı ilə sıx koordinasiyada işləyəcək; Avropa Maliyyə Nəzarəti Sistemi yaradılacaq (European System of Financial Supervisors – ESFS) və maliyyə müşahidəçiləri maliyyə institutları üzərində nəzarət, yəni, mikroprudensial nəzarət həyata keçirəcək. Yuxarıda göstərilən iki orqanın yaradılması ideyasının mahiyyəti bazarlar üzərində milli nəzarətin gücləndirilməsinin təmin edilməsindən ibarətdir. 67 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Azərbaycanda maliyyə sabitləşməsi siyasətinin istiqamətləri Qiymətli kağızlar bazarı Azərbaycanda iri özəlləşdirmə mərhələsinin keçməsinə baxmayaraq, əmlakların təkrar bölüşdürülməsi hüquqları hələ də bitməmiş, iri sənaye müəssisələrinin ictimai kompaniyalar modelinə keçidi baş verməmişdir. Buna baxmayaraq, qiymətli kağızların buraxılışının optimal sisteminin yaradılması və qeydiyyatı, qiymətli kağızların beynəlxalq nömrələnməsi sisteminin tətbiqi (İSİN kodları) planlaşdırılır. «2011-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında qiymətli kağızlar bazarının iinkişafı» proqramı altı istiqaməti nəzərdə tutur: kapital bazarının təşkilati və əməliyyat infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi; qiymətli kağızlar bazarında tələbin stimullaşdırılması; qiymətli
kağızlar bazarında maliyyə alətlərinin təklifləri spektrinin genişləndirilməsi; tənzimləyici potensialın gücləndirilməsi; qiymətli kağızlar bazarının yaradılması və fəaliyyəti üzrə maarifləndirmə tədbirlərinin genişləndirilməsi; qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi. 68 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə"
Azərbaycanda maliyyə sabitləşməsi siyasətinin istiqamətləri Sığorta bazarı Azərbaycanın sığorta bazarında faktiki olaraq, 10 kompaniya fəaliyyət göstərir: 2012-ci ilin yekunlarına görə lider onluq cəmi sığorta mükafatlarının 75.13%-ni, o cümlədən, lider beşlik 52.6%-ni təmin etmişdir. Azərbaycanın Maliyyə Nazirliyi yaxın illərdə respublikanın sığortasının inkişafı prioritetlərini müəyyənləşdirmişdir: ASK sektorunda sığortalanma potensialından tam istifadə; sığortalanma sferasında elektron xidmətlərin tətbiqinin genişləndirilməsi; həyatın sığortalanmasının artırılması; tikinti sferasında sığortalanmanın genişləndirilməsi. Maliyyə Nazirliyi tərəfindən sığorta qanunvericiliyi çərçivəsi daxilində ölkədə fəaliyyət göstərən sığorta kompaniyaları tərəfindən kapitallaşma üzrə tələblərin yerinə yetirilməsinə nəzarət gücləndirilmişdir. 69 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Azərbaycanda maliyyə sabitləşməsi siyasətinin istiqamətləri Bank bazarı 2011-ci ildə bank sisteminin maliyyə vasitəçiliyi genişlənməkdə davam edirdi. Maliyyə qoyuluşları 7.5%, bankın aktivləri 10.7%, əhalinin əmanətləri 26.4% təşkil etmişdir. Bu müddət ərzində 22.1% müddətli depozitlər idi ki, bu da bank sektoruna etibarın artması ilə xarakterizə olunur. Dollarlaşmanın səviyyəsi son il
Əhalinin bank sektoruna etibarının artması nəticəsində milli valyutada əmanətlərin artımı müşahidə edilir. İqtisadi artım şəraitində hüquqi şəxslərin depozitlərinin artımı müşahidə olunur. Hüquqi şəxslərin depozitlərində eləjə də milli valyuta üstünlük təşkil edir. 2012-ci ilin yanvar-mart ayları ərzində manatlarla depozitlər 7.8% , xarici valyutada isə 3.1% təşkil etmişdir. 70 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Azərbaycanda maliyyə sabitləşməsi siyasətinin istiqamətləri Bank bazarı (davamı) Kredit portfellərin strukturunda kreditlərin artımı 1.8% təşkil etmiş və 2012-ci ilin 1 aprelində bütün portfelin 29%-nə çatmışdır. Eyni zamanda kənd təsərrüfatına 2.8%, nəqliyyat və kommunikasiyalara 4%, sənaye və istehsal sektoruna 0.4% kreditlər verilmişdir.
əmlak sektoruna (32.5%), ticarət vəxidmət sektoruna (29.2%), ev təsərrüfatına (21.9%), kənd təsərrüfatına və təkrar emala (5%) ayrılmış kreditlərdə müşahidə olunur.
Xarici ölkələrdən birbaşa investisiyalar şəklində cəlb edilmiş investisiyaların ümumi məbləği 4.4 mlrd. dollar təşkil etmişdir. Bu investisiyaların strukturunda neft-qaz sektorunun xüsusi çəkisi 78% təşkil etmişdir. 71 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Təklif olunan tədbirlər Milli iqtisadiyyatın iqtisadi inkişafındakı tərəddüdləri aradan qaldırmaq üçün növbəti tədbirlərin görülməsini məqsədəuyğun hesab etmək olar:
72 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Təklif olunan makroiqtisadi məsələlər İnkişafın keyfiyyətcə yeni səviyyəsinə keçmək üçün Azərbaycanın maliyyə sisteminin həll etməli olduğu makroiqtisadi məsələlər arasında əsas kimi aşağıdakılar görünür:
73 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Təklif olunan makroiqtisadi məsələlər (davamı) maliyyə bazarının nəzarəti, tənzimlənməsi və stimullaşdırılması mexanizmlərinin gücləndirilməsi; maliyyə fəaliyyəti sferasında yeni qanunvericilik və normativ aktların işlənib hazırlanması və mövcud olanların təkmilləşdirilməsi; nəzarətin sərtləşdirilməsi, pulların yuyulması ilə mübarizənin güjləndirilməsi və «təmiz» kapitalların yerdəyişməsi zamanı sərhədlərin ləğv edilməsi ilə eyni zamanda valyuta qanunverijiliyinin tam şəkildə liberallaşdırılması; regional miqyasda manatın konvertə edilə bilən valyuta kimi mərhələli şəkildə dirçəlməsi; sürətli templərlə maliyyə sisteminin restrukturlaşmasının (islahatlaşmasının) davamı. 74 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Qlobal maliyyə böhranı fonunda antiböhran siyasətinin Azərbaycan modeli Aparılan uğurli iqtisadi siyasət və antiböhran tədbirləri nəticəsində ölkə iqtisadiyyatında nəinki azalma, əksinə dinamik artım müşahidə olunmuşdur. • Son 10 ildə ÜDM 3,4 dəfə, onun adambaşına düşən həcmi 3 dəfə, sənaye istehsalı 2,8 dəfə, dövlət büdcəsinin gəlirləri 19 dəfə artıb. artmışdır. • Qeyri-neft sektorundakı artım tempi təxminən 10 dəfəyə yaxın olub ki, bu da qeyri- neft sektorundakı artıma görə digər MDB ölkələri ilə müqayisədə xeyli çoxdur. • ÜDM-də qeyri neft sektorunun payının 56 faizə yüksəlməsinə gətirib çıxarıb. Bu neft sektorundan asılılığın aradan qaldırılması baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. • ölkə əhalisinin məcmu gəlirləri 8 dəfədən çox artıb, orta pensiya və aylıq əmək haqları isə 5 dəfədən çox artıb. • Ümumilikdə son 10 ildə qeyri-neft sektoruna qoyulan investisiyalar 18,7 dəfə, daxili investisiyalar isə 22,1 dəfə artıb. • 1 milyon artıq yeni iş yeri açılmış, yoxsulluq səviyyəsi 44,7%-dən 5,0 %-ə, işsizlik səviyyəsi 4,9%-ə düşmüşdür; 7 İyul 2015 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti" 75
Qlobal maliyyə böhranı fonunda antiböhran siyasətinin Azərbaycan modeli (davamı) • Ölkənin strateji valyuta ehtiyatları hazırda ÜDM-in 70 faizinə çatır. Bu göstərici üzrə Azərbaycan dünyada ilk iyirmilikdəki yerini qoruyur. Strateji ehtiyatlar xarici dövlət borcunu 8 dəfədən çox üstələyir və 3 illik əmtəə və xidmət idxalını örtür. • Azərbaycanın beynəlxalq kreditor mövqeyi daha da yüksəlmişdir.Qiymətləndirmələrə görə, ölkənin məcmu xarici aktivləri onun öhdəliklərini 2,7 dəfə üstələyir. •
bəri milli iqtisadiyyatımız təxminən 27 %, o cümlədən qeyri-neft sektoru 55 % artmışdır. • Azərbaycanın "yuxarı orta gəlirli" ölkələr sırasında mövqeyi daha
da möhkəmlənmişdir. 7 İyul 2015 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti" 76
Azərbaycan: Beynəlxalq qiymətləndirmədə •
hesabatında Azərbaycan 144 ölkə arasında “Qlobal Rəqabətqabiliyyətlilik İndeksi” üzrə 38-ci yeri tutmaqla MDB məkanında birinci olmuşdur. 7 İyul 2015 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti" 77
13 0 -6 7 8 3 11 0 1 -10 -5 0 5 10 15 0 25 50 75 100 125 Qırğızıstan Tacikistan Ermənistan Moldova Ukrayna Gürcüstan Rusiya Qazaxıstan Azərbaycan Qlobal Rəqabətqabiliyyətlilik İndeksi Yerdəyişmə Dünya İqtisadi Forumunun "Qlobal rəqabətqabiliyyətlilik hesabatı 2014-2015" Azərbaycanın maliyyə sisteminin həll etməli olduğu makroiqtisadi məsələlər aşağıdakıları göstərmək olar: iqtisadiyyatın real sektoru müəssisələrinin uzunmüddətli kreditləşməsi və investisiya dəstəklənməsi ilə Azərbaycanın maliyyə sektorunun təşəkkülü; İPO vasitəsilə Azərbaycan banklarının kapitallaşmasının artırılması; maliyyə-bank xidmətlərinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi; maliyyə sektorun milli kapitalın nəzarəti altında saxlanılması; maliyyə infrastrukturunun yaradılması və inkişafı, o cümlədən, İslam bankçılıqı xidmətlərinin bütün çeşidinin göstərilməsi üçün normativ-hüquqi bazanın hazırlanması; maliyyə
bazarının nəzarəti, tənzimlənməsi və stimullaşdırılması mexanizmlərinin gücləndirilməsi; maliyyə fəaliyyəti sferasında yeni qanunvericiliyin və normativ aktların işlənib hazırlanması, mövcud olanların isə təkmilləşdirilməsi; nəzarətin sərtləşdirilməsi, pulların yuyulması ilə mübarizənin gücləndi-rilməsi və «təmiz» kapitalların hərəkətində sərhədlərin ləğv edilməsi ilə eyni vaxt-da valyuta qanunvericiliyinin tam şəkildə liberallaşdırılması; manatın regional dönərli valyuta kimi tədricən formalaşması; daha yüksək sürətlə maliyyə sisteminin restrukturizasiyasının davam etdirilməsi. 78 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" NƏTİCƏ VƏ TƏKLİFLƏR 79 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Yekun nəticələr və praktiki təkliflər Silsilə anlayışının müxtəlif müəlliflər tərəfindən izahı təqdim edilmiş və silsilələlik belə xarakterizə edilmişdir: «Silsiləlik - bazar iqtisadiyyatının başlıca xarakterik
Həmçinin maliyyə böhranının anlayışı verilir. Maliyyə böhranı – maliyyə aktivlərinin qiymətlərinin kəskin şəkildə aşağı düşməsi və ya maliyyə bazarında vəziyyətin qəflətən pisləşməsi, xüsusilə milli pul vahidinin dəyərsizləşməsi və suveren borjların ödənişi problemi, maliyyə bazarının və maliyyə institutlarının vasitəçilik funksiyalarının geridə qalması və səhmlərin məzənnəsinin dəyərinin kəskin şəkildə aşağı düşməsidir. Maliyyə böhranı geniş bir anlayışı təcəssüm etdirir və aşağıdakıları özündə birləşdirir: bank böhranı, borc böhranı, suveren defolt, satılma böhranı, birja
80 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Yekun nəticələr və praktiki təkliflər (davamı) Maliyyə böhranlarının meydana gəlmə səbəblərini sistemli yanaşmanı tətbiq etməklə, biz aşağıdakıları seçmişik: •
•
•
•
Maliyyə-iqtisadi böhranların səbəbi yalnız iqtisadiyyatın maliyyə və real sektorları arasındakı ziddiyyət deyil, həmçinin maliyyə sisteminin özünün daxilində müxtəlif elementlər arasındakı mövcud disbalansdır. İstənilən böhran, o cümlədən, qlobal maliyyə-iqtisadi böhran təhlil prosesində haqqında çox vaxt danışılmayan müsbət nəticələrə malik ola bilər. Böhranlar bir tərəfdən, iqtisadiyyatın normal fəaliyyətinə və inkişafına mane olan iqtisadi sistemin, təhriflərin, patologiyanın ən zəif yerlərini üzə çıxarır. Digər tərəfdən, onlar sistem daxilində mövjud sağlam qüvvələri oyadır və nəhəng sosial enercini buraxır. Bu nöqteyi nəzərdən, böhranlar sağlamlaşmaya və yeni inkişafa təkan verən impuls kimi təqdim edilir. 81 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Yekun nəticələr və praktiki təkliflər (davamı) Ölkə və regional maliyyə böhranlarının təhlili əsasında növbəti nəticələri çıxarmaq olar: maliyyə böhranı çox qısa müddət ərzində Latın Amerikasının bir çox ölkələrində baş verdiyi kimi çoxillik məntiqli makroiqtisadi siyasətin nailiyyətlərini sıfra gətirib çıxara bilər; özəl sektorun kreditləşməsindəki kəskin artım qalxmaların və enmələrin xüsusi silsilələrini yaradır; böhranların səbəbi prudensial nəzarətin lazımi səmərəli sisteminin olmaması şəraitində ümumi liberallaşmadır; büdcə problemlərinin daxili bank sisteminə birbaşa təsiri Latın Amerikası ölkələrində bank böhranlarının meydana gəlmə səbəblərindən biri idi; İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə istehslat itkilərinin inkişaf etmiş ölkələrdəkinə nisbətən daha yüksək olmasına baxmayaraq, onların bərpası üçün inkişaf etməkdə olan ölkələrə az zaman tələb olunurdu; bu böhranlar sistemli xarakter daşıyırdı; böhranların böyük əksəriyyəti regional xarakter daşıyırdı; böhranların aradan qaldırılması ölkə hökumətləri tərəfindən antiböhran siyasətinin aparılması nətijəsində və beynəlxalq maliyyə institutlarınıın, xüsusilə BVF səmərəli yardımına görə baş verirdi. 82 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Yekun nəticələr və praktiki təkliflər (davamı)
metodlarla həyata keçirilməlidir. Görülən tədbirlərin xarakteri və istiqaməti iqtisadiyyatın səmərəsiz boklarının sanasiyasını nəzərdə
tutan modernləşdirmənin zəruriliyilə müəyyənləşdirilməlidir. Təcrübə gööstərir ki, böhran və onun aradan qaldırılması dövründə sosial sorğu və mövcud azeffektli iqtisadi strukturların əvəzlənməsi stimulları meydana gəlir, buna baxmayaraq, həmin dəyişikliklər avtomatik qaydada baş vermir. Böhranların proqnozlaşdırılması və antiböhran idarəetmənin səmərəli
sisteminin formalaşdırılması üçün maliyyə
böhranlarının başlamasını əvvəlcədən bilməyə və müvafiq preventiv tədbirləri işləyib hazırlamağa imkan yaradan sintetik göstəricilərin müəyyənləşdirilməsinə böyük əhəmiyyət verilir. Bank və valyuta böhranlarının çox vaxt bir-birini müşayiət etməsini nəzərə alaraq, valyuta böhranlarının proqnozlaşdırılması üçün tətbiq edilən amillər bank böhranının ilkin indikatorları kimi istifadə edilə bilər. 83 "Dünya maliyyə böhranı və antiböhran siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Yekun nəticələr və praktiki təkliflər (davamı)
Bu məqsədlə «bazarın qızışması» və «maliyyə köpüklərinin şişməsi» zamanı tənzimləmə normalarının sərtləşdirilməsi və maliyyə böhranının ilkin mərhələsində yumşaldılma ilə - səlis şəkildə ifadə olunan antisiklik məzmunla prudensial nəzarətin qüvvədə olan sistemini formalaşdırmaq lazımdır. Maliyyə əməliyyatları və kapitalın yerdəyişməsi üçün kapitalın hərəkəti ilə bağlı valyutanın mütləq rezervləşdirilməsi və aktivlərin satışından qeyri-rezidentlər tərəfindən alınmış gəlir vergisi kimi «gecikdirici» alətlər yaratmaq lazımdır. Bank sisteminin daha səmərəli idarə edilməsi məqsədilə milli valyuta hesabatının beynəlxalq standartlara yaxınlaşdırılması zəruridir. Keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə dünyanın maliyyə böhranının mənfi effektinin minimallaşdırılması məqsədilə: i) fiskal və monetar tədbirləri sinxron rejimdə istifadə etmək; ii) iqtisadiyyatın real sektorunda innovasiyanı stimullaşdıran iqtisadi siyasət aparmaq zəruridir. 84
siyasəti,nəzəriyyə, metodologiya və təcrübə" Diqqətinizə görə sağ olun! Yüklə 9,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|