Dunyoni estetik idrok etishning mohiyati Estetikaning zamonaviy yondashuvlari Estetik tarbiyada ijodning o‘rni

Fojeaviylik va kulgililik kategoriyalari. Inson hayotini ideal holatda tasavvur qilishni istaydi, lekin ushbu tasavvur reallikda tubanlik, jirkanchlik, yovuzlik bilan to‘qnash kelishi idealning yengilishiga olib keladi va ushbu mag‘lubiyat fajeaga aylanadi.

Rus ruhshunosi Vigodskiy o‘zining “San’at psixologiyasi” asarida, ziddiyat badiiy shakllarning va badiiy materialning eng asosiy xususiyati ekanligini va affektli ziddiyat (katarsis)estetik reaktsiyaning asosini tashkil qilishini ta’kidlaydi¹². Har bir fojia zaminida alohida fojiali to‘qnashuv yotadi va bu to‘qnashuv, ziddiyat keng ko‘lamlilik, ijtimoiylik kasb etadi. Masalan; fojeaviylikni tariflashda, yunonlar inson yaxshi bo‘lishi mumkin, ammo xato, nuqson, kamchilik, bilmaslik uning o‘ziga va boshqalarga balo-ofat keltiradi deb, insonning azob uqubatlari uchun ma’suliyatni uning o‘ziga yuklaganlar. O‘rta asrlar G‘arb xristian mafkurasi insonning azob-uqubatlari qilgan gunohlari uchun jazo, Ovropa uyg‘onish davrida esa fojeaviylik, shaxsiy ehtiros va iroda, o‘z maqsadlari sari intilayotgan insonlar to‘qnashuvi bo‘lib ifodalangan.

Tragediya – yunoncha so‘z bo‘lib dramaning bir turi – hayotiy kuchlar, qarama-qarshi xarakterlar, ehtiroslar o‘rtasidagi keskin kurash, konflikt dahshatli voqea, hodisa, mudhish ahvol asos qilib olingan va ko‘pincha qahramonning halokati bilan tugaydigan fojiali asar.

Jahon madaniyati tarixida pissimistik tragediyalar bilan bir qatorda optimistik tragediyalar ham o‘rin olgan. Qahramonning o‘limidan so‘ng qayta yaralishi xususida Osiris, Dionis va boshqa qahramonlar hayotidan keltirilgan. «Romeo va Djuletto‘», «Gamleta», «Otello» kabi asarlarda esa, qahramonning o‘limi uning yuksak ideallarining o‘limini anglatmasligini bildiradi.(qahramon o‘lsa-da uning ideallari mangu barhayot bo‘ladi).