Ə Ə İ a I mallar

128

2015/1 (17)

Ə Ə İ

A  İ MALLAR

UOT: 617.735-089

Kərimov M.İ.

MİKROİNVAZİV VİTREKTOMİYA CƏRRAHİYYƏSİ (ƏDƏBİYYAT İCMALI)

Akad. Zərifə Əliyeva adına Milli Oftalmologiya Mərkəzi, Bakı, Azərbaycan

Açar sözlər: mikroinvaziv vitrektomiya, 20 gauge vitrektomiya, 23 gauge vitrektomiya, 25 gauge vitrektomiya, 

27 gauge vitrektomiya

Hər  bir  cərrahiyyə  sahəsində  təkmilləşdirilmənin  məqsədi  ilk  növbədə  cərrahi  travmanın  azaldılması,  daha 

sürətli  sağalma  və  beləliklə,  daha  yüksək  funksional  nəticələrin  əldə  edilməsidir.  Cərrahi  kəsiyin  ölçüsünün 

azaldılması toxuma travmasının azaldılması və sağalmanın sürətlənməsi yollarından biridir. Gözün ön seqmentinin 

cərrahiyyəsində  geniş  kəsikli  katarakta  cərrahiyyəsindən  fakoemulsifikasiyaya  və  tikişsiz  cərrahiyyəyə  keçid 

həm cərrahiyyə müddətinin və intraoperativ ağırlaşmaların riskinin azaldılmasında, həm də sağalma müddətinin 

qısaldılmasında və funksional nəticələrin yaxşılaşmasında inqilabi rol oynamışdır. Vitrektomiya cərrahiyyəsində 

də ənənəvi tikişli 20 gauge [qeyc] cərrahiyyədən kiçik kəsikli cərrahiyyəyə keçid eyni məqsədi daşımaqdadır.

1. Mikroinvaziv vitrektomiyanın tarixi 

Müasir  vitrektomiyanın  başlanğıcı  ilk  dəfə  1970-ci  ildə  Machemer  tərəfindən  sorulmayan  şüşəvari  cismin 

bulanmasına görə aparılmış vitrektomiya sayılır [1]. Machemerin icad etdiyi multifunksional vitrektomiya aləti – 

“vitreous infusion suction cutter” (VISC) 17 gauge (1,5 mm) diametrdə idi və gözə daxil edilməsi üçün təqribən 

2,3 mm sklerotomiya kəsiyinin aparılmasını tələb edirdi. Yalnız 1974-cü ildə O’Malley və Heinz bu funksiyaları 

ayırdılar və günümüzə qədər gəlib çıxmış, son 30 il ərzində “qızıl standart” olan ənənəvi üç portlu 20 gauge (0,89 

mm) vitrektomiyanı tətbiq etməyə başladılar [2]. Bu müddət ərzində alətlərin və sklerotomiyanın ölçüsünü daha 

da  azaltmaq  üçün  digər  cəhdlər  də  olmuşdur.  1990-cu  ildə  De  Juan  və  Hickingbotham  pediatrik  vitrektomiya 

cərrahiyyəsində istifadə üçün 25 gauge vitrektomiya sistemini [3], 1995-də Singh 23 gauge vitrektomiya sistemini 

[4] təklif etmişlər, lakin həmin dövrdə mövcud vitrektomiya cihazlarının texniki göstəriciləri maye axımının belə 

kiçik diametrdə qəbuledilməz dərəcədə azalmasına səbəb olduğundan təklif edilən metodlar populyarlıq qazana 

bilməmişdi. Bundan başqa, 1974-cü ildə Klöti günümüzdəki kiçik kəsikli vitrektomiyanın əvəzedilməz hissəsi olan 

mikrokanyula sisteminin prototipini [5], Chen isə 1996-cı ildə tikişsiz cərrahiyyə üçün 20 gauge transkonyunktival 

skleral tunel kəsik texnikasını təklif etmişdi [6].

Kiçik kəsikli vitrektomiyanın həqiqi inkişafı yalnız 2000-ci illərin əvvəlində vitrektomiya maşınlarının texniki 

göstəricilərinin (illüminasiya, kəsik sürəti, vakuum, işçi sikli və s.) xeyli dərəcədə təkmilləşdirilməsindən sonra 

mümkün olmuşdur. 2002-ci-ildə Fujii və həmmüəllifləri 25-gauge vitrektomiya sistemini yenidən təklif etmiş və 

kliniki nümunələrdə bu metodikanın effektiv olduğunu göstərmişlər [7]. 2005-ci ildə C. Eckardt ilk dəfə olaraq 

23 gauge vitrektomiya sisteminin təhlükəsiz və effektiv olduğunu göstərmiş [8], ən son olaraq isə 2009-cu ildə Y. 

Oshima 27 gauge vitrektomiya sistemini təklif etmişdir [9].

2. Terminologiya

1) 

Gauge (qeyc oxunur) daha çox Amerikada istifadə olunan və məftilin diametrini xarakterizə edən qeyri-

metrik texniki ölçü vahididir (American Wire Gauge System). Burada rəqəm ənənəvi olaraq dartma yolu 

ilə hazırlanan məftildə dartmaların (drawing) sayını göstərir və beləliklə, daha yüksək gauge [qeyc] daha 

kiçik diametrə işarə edir.

2) 

Mikroinvaziv vitrektomiya – ingiliscə micro-invasive vitrectomy (digər adlarla mini-invasive vitrectomy, 

micro-incision vitrectomy surgery, MIVS, small-gauge vitrectomy), ənənəvi 20 gauge-dən fərqli olaraq 23 

və 25 gauge, son dövrlərdə isə həm də 27 gauge vitrektomiya texnologiyasını bildirir (20 gauge-də alətlərin 

xarici diametri 0,9 mm, 23 gauge – 0,65 mm, 25 gauge üçün 0,5 mm, 27 gauge üçün 0,4 mm təşkil edir). 

İlk dövrlərdə bu terminlərlə yanaşı “transkonyunktival tikişsiz vitrektomiya” termini (Transconjunctival 

Sutureless Vitrectomy, TSV) geniş istifadə edilirdi, lakin bu anlayışın qeyri-dəqiq olması (tikişsiz metodlar 

20 gauge alətlər üçün də mövcuddur) terminin son dövrlərdə daha az işlənməsinə səbəb olmuşdur.

3. Mikroinvaziv vitrektomiyanın əsas xüsusiyyətləri və üstünlükləri

3.1.  Mikroinvaziv kəsiklər və kanyula sistemi

Ənənəvi 20 gauge vitrektomiyada konyunktiva açıldıqdan sonra 1,1 mm-lik xüsusi mikrovitreoretinal (MVR) 

bıçaq ilə sklerada kəsiklər aparılır və əməliyyatın sonunda həm sklera, həm də konyunktiva tikilir. Mikroinvaziv 

vitrektomiya  zamanı  isə  kəsik  konyunktiva  və  skleradan  birdəfəlik  keçməklə  aparılır,  daha  sonra  bu  kəsiklər 

129

2015/1 (17)

Ə Ə İ

A  İ MALLAR

boyunca kanyulalar yerləşdirilir və əməliyyatın sonunda kanyulalar xaric edilərək tikişsiz bağlanır. Mikroinvaziv 

vitrektomiyanın  20  gauge  vitrektomiyadan  əsas  fərqləri  yaranın  adətən  tikişsiz  bağlanması  və  mütləq  kanyula 

sisteminin istifadəsidir.

Kəsiklər bir neçə şəkildə ola bilər. Düz kəsiklər daha çox 25 gauge alətlərlə aparılır. Bu tipli kəsik zamanı 

filtrasiya,  hipotoniya  və  endoftalmit  riski  olduğuna  görə  hazırda  az  istifadə  edilir  [10,  11].  Çəp  kəsiklər  (30°) 

nisbətən daha etibarlıdır [12], lakin hazırda daha çox üstünlük verilən kəsik tipi biplanar (əvvəl 30°-45°, sonra 

skleraya perpendikulyar) kəsiklərdir [13]. Bu yolla yara kənarlarının daha yaxşı appozisiyası müşahidə olunur. 

Yaranın daha yaxşı adaptasiyası üçün təklif olunan digər metodlara kəsik aparılarkən konyunktivanın bir qədər 

yerinin dəyişdirilməsi və kanyulalar xaric edilərkən sklerotomiya yerinin 10-15 saniyə ərzində massaj edilməsi 

(sklera liflərinin öz elastikliyini bərpa etməsi üçün) aiddir [14]. 

Kanyula  sistemi  alətlərin  təkrar  gözə  daxil  edilib-çıxarılmasını  asanlaşdırır  və  bu  zaman  vitreus  əsasında 

yırtıq riskini azaltmış olur. Kanyula sisteminin üstünlüklərindən biri də infuziya və digər alətlərin 3 port arasında 

asanlıqla yerinin dəyişdirilə bilməsidir. Kanyula sistemində son yeniliklərdən biri klapanlı kanyulaların tətbiqidir. 

Klapanlı (qapalı) sistem əməliyyat zamanı, xüsusən maye-hava mübadiləsi zamanı gözdaxili təzyiqə daha yaxşı 

nəzarətə, sklerotomiyalardan vitreus inkarserasiyasının riskinin azalmasına, həmçinin iş zamanı gözün daxilindəki 

mayelərin turbulensinin azalmasına kömək edir [15].

Əməliyyat  müddətinin  qısaldılması  və  əməliyyatdan  sonrakı  dövrdə  xəstə  diskomfortunun  azalması 

mikroinvaziv  vitrektomiya  cərrahiyyəsinin  əsas  üstünlükləri  sayılır.  Tikişsiz  vitrektomiya  cərrahiyyəsinin 

üstünlüklərinə həmçinin postoperativ astiqmatizmin daha az olması aiddir [16].

3.2.  Mikroinvaziv vitrektomiya zamanı maye dinamikası (fluidics)

Vitrektomiya  zamanı  alətlərin  diametrinin  azaldılmasının  əsas  məqsədi  cərrahi  travmanın  azaldılması,  bu 

yolla həm əməliyyatın müddətinin, həm də əməliyyatdan sonrakı reabilitasiya dövrünün qısaldılmasıdır. Lakin 

vitreotomun  diametrinin  azalmasının  gözlənilən  mənfi  effekti  də  vardır.  Puazeyl  (Poiseuille)  qanununa  görə 

diametrin azalması 4 dəfə qüvvəti qədər maye axımının azalmasına və şüşəvari cismin xaric edilməsinin azalmasına 

səbəb olur. Bu effekti kompensasiya etmək üçün maye axımının (flow rate) həcminə təsir edən digər faktorların daha 

yaxşı tənzimlənməsi tələb olunur. Bu faktorlara vitreotomun portunun ölçüsü və diametri, işçi sikli (duty cycle), 

vakuum, infuziya mayesinin təzyiqi, materialın vizkozluğu aiddir [17]. Mikroinvaziv vitrektomiyada aspirasiyada 

maye axımı göstəricisinin azalmaması üçün daha yüksək vakuuma ehtiyac vardır. 20 gauge vitrektomiyada 150 

mm c.st. ilə əldə edilən normal axımı təmin etmək üçün vakuum 23 gauge üçün 250 mm c.st. və 25 gauge üçün 

500 mm c.st. olmalıdır [18]. 

İşçi  sikli  (duty  cycle)  vitreotomun  portunun  açıq  olduğu  müddətdir.  Birtərəfli  pnevmatik  sistemlə  işləyən 

vitrektomiya  cihazlarında  (məsələn,  Accurus,  Alcon,  ABŞ)  vitreotomun  gilyotininin  geri  qayıtması  yay  (spring) 

mexanizminə bağlı olduğu üçün kəsik sürətinin artması faydalı işçi siklinin azalmasına səbəb olur. Yeni dual pnevmatik 

vitrektomiya  sistemləri  (məsələn,  Constellation, Alcon, ABŞ)  hətta  5000  kəsik/dəq.-də  işçi  siklini  50%-dən  artıq 

saxlamağa imkan verir. Bu sistemdə dual pnevmatik gilyotin bıçağı işçi siklini dəyişdirməyə imkan verir və buna görə 

mərkəzi vitrektomiya (core vitectomy), şeyvinq (shaving mode, vitreus əsasının təmizlənməsi) və 50/50 (50% açıq 

port) kimi müxtəlif rejimlərdə işləmək mümkündür. DORC şirkəti (Exeter, ABŞ) tərəfindən dizayn edilmiş “qoşa işçi 

sikli” (TDC, “twin duty cycle”) rejimində işləyən vitretomda gilyotin ikitərəfli kəsici olduğuna görə geri qayıdarkən 

də kəsmə hərəkətini yerinə yetirir və beləliklə, işçi siklinin 92%-ə qədər çatdırılmasına imkan verir.

3.3.  Mikroinvaziv vitrektomiya və endoillüminasiya (işıqlandırma) məsələləri 

Vitrektomiya cərrahiyyəsində endoillüminasiya zondu ilk dəfə G. Peyman tərəfindən 1976-cı ildə tətbiq edilməyə 

başlamışdır [19]. 20 gauge vitrektomiya sistemi ilə işləyən maşınlarda işıq mənbəyi kimi halogen və ya metal halid 

lampaları istifadə edilirdi. Mikroinvaziv cərrahiyyədə istifadə edilən kiçik diametrli (23 və 25 gauge) işıq zondları 

işığın azalmasına səbəb olur (20 gauge zondlara nisbətən 50% və ondan daha az). İşıq standart halogen lampaları 

ilə  kifayət  qədər  parlaq  olmadığına  görə,  daha  təkmilləşdirilmiş  işıq  mənbələri  (ksenon,  civə  buxarı  lampaları, 

LED) tətbiq olunmağa başlamışdır. Bu işıq mənbələri hazırda mövcud olan Photon I, Photon II (Synergetics, ABŞ), 

Accurus Xenon Illuminator (Alcon, ABŞ), BrightStar, LedStar (DORC, Hollandiya) kimi illüminasiya cihazlarında 

tətbiq olunur. Bundan başqa müasir son nəsil vitrektomiya cihazlarında ksenon, civə buxarı və ya LED işıq mənbələri 

inteqrasiya edilmişdir (Constellation, Alcon və Stellaris, Bausch and Lomb, Eva, DORC kimi). 

Ksenon işıq mənbələri ilə bağlı narahatçılıqlardan ən əsası mümkün ola bilən retinal fototoksik təsirdir, çünki 

ksenon işıq mənbəyinin spektri insan gözü üçün toksik olan aşağı dalğa uzunluğunu da əhatə edir. Buna görə hazırda 

mövcud olan ticari alətlərdə ksenon mənbəyi aşağı dalğa filtrləri (ən azı 420 nm) ilə mütləq təchiz edilmişdir. 

Bəzi cihazlar toksik təsiri daha da azaltmaq üçün əlavə filtrlərlə də təchiz olunmuşdur. Misal olaraq, Photon işıq 

mənbəyi 485 nm filtr, DORC BrightStar 4 filtrlə (420 nm, 435 nm, 475 nm və 515 nm filtrlə) təchiz edilib. Digər 

130

2015/1 (17)

Ə Ə İ

A  İ MALLAR

cigazlarda da oxşar filtrlərdən istifadə edilməkdədədir. Filtrlərin istifadəsi torlu qişa üçün təhlükəsizliyi dəfələrlə 

artırır (məsələn, DORC 515 nm filtri təhlükəsizliyi standart 420 nm filtrə nisbətən 30 dəfə, Photon 485 nm filtri 

26 dəfə artırmaqdadır) [20]. Belə filtrlərin istifadəsi cərrah üçün təhlükəsiz əməliyyat müddətini uzaltmaqla onları 

daha ağır xəstəlklərin müalicəsində istifadə etməyə imkan verir. Filtrlərin istifadəsinin çatışmayan cəhəti işığın 

sarımtıl rəngə tərəf yerini dəyişməsidir.

Civə buxarı ilə işləyən işıq mənbələrinə Photon II (Synergetics, ABŞ) və Stellaris (Bausch and Lomb, ABŞ, 

alternativ işıq mənbəyi kimi) aiddir. Civə buxarında işıq qüvvəsi 402 lumen/vatt-a çatır ki, bu da mövcud ksenon 

işıq mənbələrindən daha parlaqdır (ksenon mənbələri üçün 277-355 lumen/vatt). 25 gauge illüminasiya mənbəyində 

bu fərq ksenon zonduna nisbətən (29 lm) iki dəfə artıq (56 lm) işıq gücünə malikdir [21]. Civə buxarı lampalarında 

zərərli dalğa uzunluqlarını (ultrabənövşəyi və mavi) kəsmək üçün 435 nm-lik filtr istifadə edilir. Filtrdən sonra 

qalan spektr bütünlüklə fotopik sahədədir və iki pik 550 və 580 nm nöqtəsi vardır. Bu səbəbdən civə buxarının 

verdiyi işıq yaşıl – sarı rəngə çalır. 

Şandelyer endoillüminasiyası və bimanual vitrektomiya

Retinada  çətin  manipulyasiyalar  zamanı  (diabetik  traksion  qopma,  proliferativ  vitreoretinopatiya)  cərrahın 

əlinin işıq zondunu tutmaqdan azad olunması və bimanual cərrahiyyə kimi arzu olunan bir məqsədi həyat keçirmək 

üçün şandelyer (chandelier, çilçıraq sözündəndir) endoillüminasiya sistemi təklif edilmişdir. İlk şandelyer modeli 

(P.Tornambe-nin təklif etdiyi “Torpedo mini-light”) halogen lampalarda zəif işıq verə bildiyinə görə az yayılmışdı. 

Ksenon və digər güclü işıq mənbələrinin meydana çıxması mikroinvaziv vitrektomiyada kiçik miniatür illüminasiya 

cihazlarının yaradılmasına imkan vermişdir. Eckardt ksenon mənbəyi əsasında konyunktiva və skleradan birbaşa 

gözə daxil edilən qoşa işıq mənbəyi (“twin light”) ixtira etmiş [22], daha sonra Oshima eyni prinsiplə işləyən 27 və 

29 gauge işıq mənbəyini təklif etmişdir [23]. Bundan başqa əlavə 4-cü kanyulaya daxil edilən 25 gauge şandelyer 

işıq mənbələri də mövcuddur. Şandelyer mənbələri cərrahın əlini azad etsələr də, alətlərin gözdə kölgə sala bilməsi 

onların mənfi cəhəti hesab edilir. Bundan başqa, şandelyer işıq mənbəyi diffuz işıqlandırma verdiyi üçün xırda 

strukturların daha zəif ayırd edilməsinə səbəb ola bilər.

İllüminasiyalı çoxfunksional alətlər giriş diametrini artırdığına görə mikroinvaziv cərrahiyyədə az yayılmışdır. 

Son illərdə 23 gauge üçün bəzi illüminasiyalı alətlər (pik, lazer və s.) təklif edilsə də geniş yayıla bilməmişdir.

3.4.  Mikroinvaziv vitrektomiya və silikon yağı ilə tamponada

Bir sıra mürəkkəb göz dibi patologiyalarında – diabetik traksion qopmalar, proliferativ vitreoretinopatiyalar, 

nəhəng  yırtıqlar  və  arxa  seqment  travmalarında  əməliyyat  sonunda  silikon  yağının  tamponada  kimi  istifadəsi 

qaçınılmazdır. Silikon yağı (polidimetilsiloksan) su ilə qarışmayan şəffaf, qeyri-toksik yağdır və uzunmüddətli 

tamponada  vəzifəsini  icra  edir.  Oftalmologiyada  əsasən  özlülüyü  (viscosity)  1000  cst  və  5000  cst  (centistoke) 

silikon yağlarından istifadə edilir. Bəzi fikirlərə görə, aşağı özlülüklü silikon yağının emulsifikasiyaya meyli daha 

çoxdur [24]. 20 gauge vitrektomiya zamanı silikon yağının inyeksiyası avtomatik və ya manual aparıla bilər (bu 

zaman 5000 cst silikon yağı üçün daha çox qüvvə tələb olunur), lakin kiçik diametrli kanyuladan silikon yağını 

yalnız avtomatik pompa ilə yeritmək mümkündür.

Kiçik kəsikli vitrektomiya zamanı (25 gauge vitrektomiya) ilk dövrlərdə çıxış yolu kimi əməliyyatın sonunda 

sklerotomiyaların birini 20 və ya 18 gauge-ə qədər genişləndirmək məsləhət görülürdü [25]. 23 gauge cərrahiyyə 

bu problemi qismən həll etsə də (23 gauge-də silikonun inyeksiyası və xaric edilməsi daha az vaxt aparır), 5000 

cst viskozluğa malik silikon yağı üçün yenə də problem qalmaqda davam edirdi. Bu problemi aradan qaldırmaq 

üçün  silikon  inyeksiyasında  metal  kanyula  yerinə  nazik  divarlı  poliimid  kanyulanın  istifadəsi  təbiq  olunmuş, 

bundan  sonra  yüksək  viskozluqlu  silikon  yağının  da  istifadəsi  mümkün  olmuşdur.  Mikroinvaziv  vitrektomiya 

zamanı silikon yağının passiv yolla xaric edilməsi də uzun vaxt aparır. Bu problemi azaltmaq üçün Kapran və 

həmmüəllifləri 2007-ci ildə silikon yağının 25 gauge kəsikdən aktiv yolla effektiv xaric edilməsi haqqında məlumat 

vermişlər [26]. 

Tikişsiz  vitrektomiya  cərrahiyyəsində  silikon  yağının  istifadəsində  mümkün  ola  bilən  fəsadlardan  biri  silikon 

yağının  sklerotomiyadan  konyunktiva  altına  sızmasıdır.  Kiçik  silikon  damcıları  konyunktiva  altında  qıcıqlanma 

verməyə bilər, lakin silikon yağının azalması onun endotamponada effektinin azalmasına səbəb olur, bundan başqa 

silikon yağının konyunktiva altına sızması gələcəkdə qlaukoma cərrahiyyəsinin aparılmasında çətinliklər yarada bilər. 

Belə fəsadların qarşısını almaq məqsədi ilə müəlliflər kəsiyi 20-30° bucaq altında aparmağı məsləhət görürlər [27]. 

4. Mikroinvaziv vitrektomiyayda intraoperativ boyaların tətbiqi

XXI əsrdə vitreoretinal cərrahiyyəni asanlaşdıran vasitələrdən biri intraoperativ boyaların istifadəsi olmuşdur. 

Bu boyayıcı maddələr canlı toxumalara birləşməklə onların vizualizasiyasını yaxşılaşdırmağa kömək edir. Belə 

boyalara  canlı  boyalar  (vital  dyes)  deyilir  və  onların  istifadəsi  ilə  aparılan  vitrektomiya  xromovitrektomiya 

adlanmaqdadır. Canlı boyalar şüşəvari cismi, epiretinal membranları və daxili hüdudi membranı boyamaq üçün 

131

2015/1 (17)

Ə Ə İ

A  İ MALLAR

istifadə  olunur.  Bu  boyalar  20  gauge  vitrektomiyada  da  istifadə  olunmasına  baxmayaraq,  onların  vitrektomiya 

cərrahiyyəsində  yayılması  mikroinvaziv  cərrahiyyənin  yayılması  ilə  eyni  zamana  təsadüf  etdiyinə  görə  onlar 

haqqında da məlumat vermək məqsədəuyğun hesab edildi.

Hazırda  vitrektomiyada  ən  geniş  istifadə  olunan  canlı  boyalara  indosianin  yaşılı,  tripan  mavisi  və  brilyant 

mavisi  aiddir.  Triamsinolon  asetonid  həqiqi  boya  sayılmasa  da,  şüşəvari  cismin  və  epiretinal  membranların 

vizualizasiyasında istifadə olunmaqdadır.

4.1.  Indosianin yaşılı (Indocyanine green, ICG)

İndosianin yaşılı daxili hüdudi membranın tərkibindəki matriks komponentlərinə, o cümlədən IV tip kollagen 

və lamininə bağlana bildiyi üçün 2000-ci ildən makulyar yırtıq və diabetik makula ödemi cərrahiyyəsində istifadə 

edilməyə başlamışdır [28]. Lakin daha sonra retinal piqment epiteli defektləri, görmə sahəsində dəyişikliklər və 

görmə sinirinin atrofiyası kimi potensial toksik effektlərinin aşkar edilməsi sayəsində onun istifadəsi azalmışdır 

[29]. Güman edilir ki, indosianin yaşılının toksik effekti onun yüksək konsentrasiyası və osmolyarlığı ilə bağlıdır 

və daha aşağı konsentrasiyada (0,05% və az) və aşağı osmolyarlıqda (290 mmol/kq–dan az) indosianin yaşılı daha 

təhlükəsizdir [30]. 

4.2.  Tripan mavisi (Trypan blue, TB)

Tripan  mavisi  yüksək  hüceyrə  proliferasiyası  göstəricilərinə  malik  intraokulyar  toxumalara  daha  yaxın 

bağlılıq göstərir və epiretinal membranları çox yaxşı boyayır. Tripan mavisi indosianin yaşılından qısa müddət 

sonra  vitreoretinal  cərrahiyyədə  membranları  boyamaq  üçün  istifadə  edilməyə  başlamıdır  [31].  Tripan  mavisi 

hazırda epiretinal membranları boyamaq üçün ən yaxşı vasitə hesab edilməkdədir, lakin o daxili hüdudi membranı 

indosianin yaşılına nisbətən daha zəif boyayır. Boyama qabiliyyətini artırmaq üçün maye-hava mübadiləsindən və 

ya tripan mavisinə 5-10%-li qlükoza və yaxud mannitol qatılması istifadə edilir. Tripan mavisinin başqa istifadəsi 

onun şüşəvari cismi, hətta torlu qişa yırtıqlarını da boyaya bilməsidir [32]. Bununla yanaşı tripan mavisinin retina 

hüceyrələrinə potensial toksik təsiri və təhlükəsiz dozası məsələləri açıq qalmaqdadır [33,34].

4.3.  Brilyant mavisi G (Brilliant blue G, BBG)

Brilyant  mavisi  daxili  hüdudi  membranı  indosianin  yaşılı  (ICG)  qədər  yaxşı  boyayır,  lakin  toksik  təsiri 

ona  nisbətən  əhəmiyyətli  dərəcədə  aşağıdır,  buna  görə  son  illərdə  brilyant  mavisi  G  daxili  hüdudi  membran 

soyulmasında geniş istifadə edilməyə başlamışdır. Hər iki mavi boyanın üstünlüklərini özünə birləşdirmək məqsədi 

ilə DORC şirkəti MembraneBlue-Dual adlı boyanı istehsal edir. Bu boya 0,15% tripan mavisi və 0,025% brilyant 

mavisinin kombinasiyasıdır və istehsalçının iddia etdiyinə görə, epiretinal membran və daxili hüdudi membranı 

eyni dərəcədə yaxşı boyamaq xüsusiyyətinə malikdir. 

4.4.  Triamsinolon asetonidin şüşəvari cismin vizualizasiyası üçün istifadəsi

Triamsinolon  asetonid  (TA)  sintetik,  ağ  rəngli  kristallik  steroid  olub  şüşəvari  cisim  gelinə  yapışmaq 

xüsusiyyətinə malikdir və beləliklə şüşəvari cismin ağ rəngə boyanmasını təmin edir. TA vitrektomiya zamanı 

şüşəvari  cismi  boyamaq  məqsədi  ilə  ilk  dəfə  2000-ci  ildə  G.  Peyman  tərəfindən  təklif  edilmiş  və  o  zamandan 

geniş tətbiq edilməkdədir [35,36]. Digər canlı boyalardan fərqli olaraq TA farmakoloji aktiv maddədir və onun 

steroid  effektindən  bir  çox  arxa  seqment  xəstəliklərində,  o  cümlədən  diabetik  makula  ödeminin  müalicəsində 

istifadə edilməkdədir. Bir çox eksperimental və klinik tədqiqatlar triamsinolon asetonidin yüksək dozalarda belə 

(30 mq) intraokulyar istifadəsinin təhlükəsiz olmasını qeyd etmişlər [37,38]. Bununla belə, triamsinolon asetonid 

preparatının tərkibindəki konservant benzil alkoholun mümkün retinal toksikliyini nəzərə alaraq aparıcı şirkətlər 

vitrektomiya  zamanı  şüşəvari  cismin  vizualizasiyası  üçün  konservantsız  TA  istehsal  edirlər  (Triesence, Alcon; 

Trivaris, Allergan; Vitreal S, Sooft, İtaliya). Triamsinolon asetonid kristalları eyni zamanda epiretinal membran və 

daxili hüdudi membran üzərində çökməklə bu membranların identifikasiyasında da yardımçı ola bilərlər.

5. Mikroinvaziv vitrektomiyanın əsas tətbiq sahələri və nəticələri

5.1.  Makula cərrahiyyəsi

Mikroinvaziv  vitrektomiyaya  ilk  göstərişlər  makulyar  membranlar,  makula  yırtıqları,  diabetik  makula 

ödemi  və  ya  qansızmalar  olmuşdur  [39-41].  Vitreoretinal  cərrahların  əksəriyyəti  ilk  dövrlərdə  kiçik  kəsikli 

vitrektomiyanın ağır vitreoretinal patologiyaların (diabetik traksion qopma, proliferativ vitreoretinopatiya, arxa 

seqment travmaları) cərrahi müalicəsi üçün yaramadığını qeyd etmişlər [42]. Səbəb kiçik kəsikli vitrektomiyanın 

bu  patologiyalarda  lazım  olan  alət  arsenalına  malik  olmaması  (MPC  qayçılar,  illüminasiyalı  alətlər),  həmçinin 

torlu qişa periferiyasında manipulyasiyalar üçün alətlərin kifayət qədər sərtliyə malik olmaması, həmçinin silikon 

yağı tamponadası aparılarkən rast gələn texniki problemlər hesab edilirdi. 

5.2.  Proliferativ vitreoretinopatiya ilə ağrılaşmış torlu qişa qopması 

Vitrektomiya cihazlarının və alətlərin təkmilləşdirilməsi mikroinvaziv cərrahiyyənin daha ciddi patologiyalarda 

tətbiq edilməsinə imkan vermişdir. Park və həmmüəllifləri 2010-cu ildə ağır vitreoretinal patologiyalarda (C-3 və 

daha artıq dərəcəli proliferativ vitreoretinopatiyalar, geniş sahəli diabetik traksion qopmalarda və s.) bimanual 23 

132

2015/1 (17)

Ə Ə İ

A  İ MALLAR

gauge vitrektomiyanın uğurlu nəticələri haqqında məlumat vermişlər [43]. Eyni zamanda torlu qişa qopmalarında 

25  gauge  vitrektomiyanın  nəticələri  haqqında  məlumat  verilmişdir  [44].  Müəlliflər  birinci  əməliyyatdan  sonra 

anatomik müvəffəqiyyətin 77,8%, son əməliyyatdan sonra isə 92,6% olduğunu qeyd etmişlər. Maraqlı nəticələrdən 

biri mikroinvaziv vitrektomiyada görmənin əməliyyatdan 1 ay sonra əhəmiyyətli dərəcədə artması olmuşdur (20 

gauge  cərrahiyyədə  bu  orta  hesabla  3  aydan  sonra  müşahidə  edilir).  Müəlliflər  bunu  təcrübədə  mikroinvaziv 

cərrahiyyə  üçün  müəyyən  edilmiş  daha  az  iltihabi  reaksiya  ilə  əlaqələndirirlər  [45].  Lakin  mikroinvaziv 

cərrahiyyənin  çatışmayan  cəhəti  kimi  subretinal  alətlərin  olmaması  qeyd  olunmuşdur.  Sato  və  həmmüəllifləri 

25 gauge vitrektomiyanın həm ön, həm də arxa proliferativ vitreoretinopatiya ilə ağırlaşmış retina qopmasında 

effektiv  olduğunu  qeyd  edirlər,  lakin  ön  proliferativ  vitreoretinopatiya  zamanı  retinanın  periferiyasında  əlavə 

manipulyasiyalar əməliyyat müddətinin uzanmasına səbəb olur [46]. 

5.3.  Diabetik retinopatiyanın fəsadları

Diabetik retinopatiyanın cərrahi müalicəsində 23 gauge vitrektomiya haqqında ilk məlumat 2005-ci ildə Eckardt 

tərəfindən verilmişdir [8]. Müəllif 23 gauge alətlərin 25 gauge nisbətən daha sərt olduğunu, əməliyyatdan sonra 

hipotoniyanın olmadığını qeyd etmişdir. Garcia-Arumi J. və başqaları diabetik retinopatiyalı 34 xəstədə 20 gauge və 

47 xəstədə 23 gauge vitrektomiyanın nəticələrini müqayisə etmiş və əməliyyatdan sonrakı görmə itiliyi, əməliyyat 

müddəti, yatrogen yırtıqlar, katarakta əmələ gəlməsi və əməliyyatdan sonra təkrar qansızma göstəricilərində statistik 

fərq aşkar etməmişlər [47]. Sato və həmmüəlliflərinin 2012-ci ildə dərc edilmiş məlumatında proliferativ diabetik 

retinopatiyanın fəsadları zamanı 25 gauge və 20 gauge vitrektomiyanın gec nəticələri arasında statistik fərq olmasa 

da, əməliyyat dövrünün qısalması, reabilitasiya dövrünün daha az olması və xəstə diskomfortunun azalması kimi 

göstəricilərdə 25 gauge cərrahiyyənin 20 gauge cərrahiyyəyə nisbətən daha üstün olması qeyd olunmuşdur [48]. 

5.4.  Gözdaxili yad cisimlər və endoftalmit

Gözdaxili  yad  cismin  ölçüləri  arxa  seqment  travmalarında  mikroinvaziv  vitrektomiyanın  tətbiqini 

məhududlaşdıran səbəblərdəndir. Yad cismi xaric etmək üçün sklerotomiyalardan birinin genişləndirilməsi təklif 

olunmuşdur [49], lakin bu zaman geniş kəsikli cərrahiyyəyə aid risklər də yaranmış olur. Alternativ olaraq yad 

cismin xaric edilməsi üçün limbal yoldan istifadə etmək məsləhət görülür [50]. 

Tan  və  həmmüəllifləri  6  xəstədə  infeksion  endoftalmit  zamanı  23  gauge  vitrektomiyadan  sonra  yaxşılaşmanı 

qeyd etmişlər [51]. Müəlliflər 23 gauge alətlərin göz almasının indentasiyası və vitreus əsasının təmizlənməsində 25 

gauge-ə nisbətən daha üstün olmasını bildirirlər. Rezende infeksion endoftalmit zamanı iltihablaşmış və anesteziyanın 

çətin olduğu gözdə mikroinvaziv cərrahiyyənin daha az ağrı və travma verə biləcəyini qeyd etmişdir [52].

5.5.  Gözün arxa seqmentindən büllur kütlələrinin xaric edilməsi

Göz dibinə düşən büllur kütlələrini xaric etmək üçün daha çox 23 gauge vitrektomiya haqqında məlumat vardır. 

Müəlliflər  20  gauge  vitrektomiyaya  nisbətən  23  gauge  cərrahiyyədən  sonra  kistoz  makula  ödemi  və  torlu  qişa 

qopmasının daha az olduğunu qeyd etmişlər [53]. Lakin eyni zamanda kiçik ölçülü vitreotomun büllur kütlələri 

ilə  daha  asan  tutula  bilməsi  də  qeyd  edilir.  Hazırda  mövcud  olan  fakofraqmentatorlar  (fraqmatom)  20  gauge 

ölçüdə  olduğuna  görə  daha  sərt  nüvə  parçalarını  xaric  etmək  üçün  40-60%  hallarda  sklerotomiyanın  birini  20 

gauge-ə qədər genişləndirməyə ehtiyac yaranır [54]. Bu çatmamazlığı aradan qaldırmaq üçün 23 gauge fraqmotom 

təklif edilmişdir (DORC, Hollandiya, Dr. Ehab al-Rayes ilə əməkdaşlıqla), lakin digər alətlərdən fərqli olaraq, 

fraqmotomun gözə daxil edilməsi üçün kanyulanı xaric etmək lazım gəlir, bu da ətraf toxumaların qızması riskini 

yaradır (20 gauge fakofraqmentasiyada olduğu kimi). 

5.6.  Pediatrik vitrektomiya

Kiçik  kəsikli  cərrahiyyənin  ilk  göstərişlərindən  biri  pediatrik  vitrektomiya  sayılsa  da  [55],  ədəbiyyatda 

uşaqlarda mikroinvaziv vitrektomiyanın tətbiqi haqqında məlumatlar azdır. Singh və həmmüəllifləri [56] yarımçıq 

doğulmuşların  retinopatiyası  və  digər  arxa  seqment  patologiyalarında  31  uşaqda  (37  göz),  Wu  [57]  yarımçıq 

doğulmuşların  retinopatiyası  zamanı  17  uşaqda  (26  göz)  23  gauge  vitrektomiyanın,  Gonzales  [58]  yarımçıq 

doğulmuşların  retinopatiyası  zamanı  25  gauge  vitrektomiyanın  nəticələri  haqında  məlumat  vermişdir.  Kay 

uşaqlarda limbal girişli 23 gauge haqqında məlumat vermişdir [59]. Bütün müəlliflər mikroinvaziv cərrahiyyənin 

uşaqlar,  o  cümlədən  yarımçıq  doğulmuşlar  üçün  yararlı  olduğunu  bildirsələr  də,  uşaqlarda  skleranın  rigidliyi 

problemləri ilə bağlı hipotoniyanın daha çox qeydə alındığını, bununla əlaqədar olaraq, daha çox hallarda tikiş 

qoymaq lazım gəldiyini qeyd etmişlər.

Hazırda mikroinvaziv vitrektomiya demək olar ki, bütün vitreoretinal patologiyalarda istifadə olunmaqdadır. 

Müəlliflər  kiçik  kəsikli  cərrahiyyənin  aşağıdakı  üstünlüklərini  qeyd  edirlər:  daha  az  əməliyyat  müddəti, 

əməliyyatdan sonra daha az diskomfort, daha erkən vizual reabilitasiya, daha az postoperativ astiqmatizm, daha 

sonrakı  müdaxilələr üçün  konyunktivanın  qorunub  saxlanması.  Bununla  belə  son  funksional  nəticələr və  ciddi 

ağırlaşmalar baxımından (endoftalmit, torlu qişa qopması, vitreusa qansızmalar və s.) mikroinvaziv və standart 

20 gauge vitrektomiya arasında statistik fərq müəyyən edilməmişdir və bu nəticələr daha çox əməliyyat vaxtının 

düzgün təyin edilməsi (timing) və cərrahi texnikaların qüsursuz icra edilməsinə bağlıdır.

133

2015/1 (17)

Ə Ə İ

A  İ MALLAR

6. Mikroinvaziv vitrektomiyaya bağlı fəsadlar

6.1.  İntraoperativ fəsadlar

Mikroinvaziv vitrektomiyada trokar-kanyula sistemnini gözə daxil edilməsi gözdaxili təzyiqin qısamüddətli 

yüksəlməsinə  səbəb  olur.  Eksperimental  tədqiqatlar  bu  zaman  təzyiqin  60  mm  c.st.-a  qədər  qalxa  bilməsini 

göstərmişlər.  Belə  yüksək  təzyiq  kombinə  cərrahiyyə  zamanı  korneal  və  ya  skleral  yaraların  açılmasına  səbəb 

ola bilər. Bu riski nəzərə alaraq trokar və kanyula gözə daxil edilmədən qabaq yeni korneoskleral kəsiklərə tikiş 

qoyulması tövsiyə edilir [60,61]. 

Əgər  cərrahiyyə  müxtəlif  ölçülü  alətlərin  kombinasiyası  ilə  aparılırsa,  (məsələn,  infuziya  23/25  gauge, 

fakofraqmentator  20  gauge),  daha  qüvvətli  aspirasiya  intraoperativ  hipotoniyaya  səbəb  ola  bilər  [62].  Bundan 

başqa,  infuziya  kanyulasının  çıxması  (cannula  retraction)  xorioidal  (seroz  və  hemorragik)  qopmaya  səbəb  ola 

bilər. Bu ağırlaşmanın tezliyi ədəbiyyatda 3,5% qeyd edilmişdir [63].

İstər 20 gauge, istərsə də kiçik kəsikli vitrektomiyada sklerotomiyaya bağlı yatrogen yırtıqlar və torlu qişanın 

qopması  əməliyyatın  ciddi  fəsadlarındandır.  Tarantola  və  həmmüəllifləri  23  gauge  vitrektomiyanın  daha  az 

yatrogen yırtıq və torlu qişa qopması ilə bağlı olduğunu qeyd edirlər [64]. Onların müşahidəsində 548 gözdən 

yalnız 8-də (1,45%) yatrogen yırtıqlar qeyd olunmuşdur. Risk faktorlarına fakik, arxa hialoid qopması olmayan 

gözlər  aiddir.  Daha  əvvəllər  aparılmış  digər  tədqiqatda isə  sklerotomiyaya bağlı  yırtıqların aşağı  göstəricisinin 

səbəbi kimi məhz kanyula sistemi qeyd edilmişdir. Müəlliflər 20, 23 və 25 gauge-li kanyulalı sistemlərdə bu zaman 

statistik fərq müşahidə etməmişlər [65]. 

6.2.  Postoperativ hipotoniya

Əməliyyatdan sonrakı hipotoniyanın göstəriciləri müxtəlif ədəbiyyatlarda 0-25%-ə qədər göstərilmişdir [66,67]. 

Hipotoniya  əksər  hallarda  keçici  olsa  da,  bəzi  hallarda  ciddi  olub  makulopatiyaya  səbəb  ola  bilər.  Hipotoniya 

riskini artıran səbəblərə kəsiyin arxitekturasında variasiyalar (çəp giriş yerinə vetikal girişin istifadəsi), gənc yaş, 

vitrektomiya aparılmış gözdə təkrar operasiya, vitreus əsasının geniş kəsilməsi, uzun çəkən əməıiyyatlar (alətlərin 

dəyişilməsi ilə) aiddir [68, 69]. 

6.3.  Postoperativ endoftalmit

Kiçik kəsikli vitrektomiyanın ilk dövrlərdə müşahidə edilən ciddi fəsadlarından biri postoperativ endoftalmitin 

daha  yüksək  tezlikdə  görünməsi  idi.  Postoperartiv  hipotoniyanın  və  vitreusun  yara  ağzında  ilişməsi  (vitreous 

wick) infeksiya riskini artıran amillərdən sayılırdı. Wills Eye İnstitutunda Kunimoto və həmkarlarının 2007-ci 

ildə apardığı analiz 5198 gözdə 20 gauge vitrektomiya zamanı müşahidə edilən endoftalmit tezliyinin 0,018% 

olduğu halda, 3103 gözdə 25 gauge vitrektomiyadan sonra 0,23% (12 dəfə artıq) rast gəldiyini göstərmişdi [70]. 

Taban və həmkarlarının tədqiqatında isə 25 və 20 gauge vitrektomiya zamanı endoftalmitin tezliyi müvafiq olaraq 

0,84% (1/119) və 0,03% (1/3188) kimi qeydə alınmışdır [71]. Lakin son tədqiqatlar bu fərqi təsdiq etmir. Latın 

Amerikası ölkələrində aparılmış multi-mərkəz təqdiqiqatlar əməliyyatdan sonra 5 illik dövrdə 20, 23 və 25 qeyc 

vitrektomiya  üçün  endoftalmit  tezliyinin  müvafiq  olaraq  0,020%,  0,  028%  və  0,021%  olduğunu  göstərmişdir 

[72].  Bir  sıra  müəlliflər  tikişsiz  cərrahiyyə  zamanı  endoftalmit  riskini  azaltmaq  üçün  gözün  səthini  1,25%-

li  povidon-yodin  məhlulu  ilə  yumağı  və  kanyulaların  ətrafındakı  vitreusu  daha  aqressiv  şəkildə  təmizləməyi 

məsləhət görürlər [73]. 

7. Mikroinvaziv vitrektomiyanın gələcəyi

7.1.  27 gauge vitrektomiya

27  gauge  vitrektomiya  cərrahiyyəsi  Y.Oshima  tərəfindən  2009-cu  ildə  Yaponiyada  başlanılmışdır  [9]. 

Ədəbiyyatda  son  dövrlərdə  27  gauge  vitrektomiyanın  reqmatogen  və  diabetik  qopmada  tətbiqi  haqqında 

məlumatlar olsa da, hazırda bu cərrahiyyə əsasən makula cərrahiyyəsi ilə məhdudlaşır [74-76]. Bunun səbəbi 27 

gauge cərrahiyyənin maye dinamikası göstəricilərinin 23 və 25 gauge-ə nisbətən aşağı olmasıdır. Hazırda 27 gauge 

vitrektomiya birinci nəsil 25 gauge parametrlərinə yaxın göstəricilər verməkdədir. 

Bundan  başqa,  daha  kiçik  diametrli  alətlərin  kövrək,  tez  əyilən  olması  onların  tez  sıradan  çıxmasına  və 

mürəkkəb manevrlərin icra olunmasında çətinliyə səbəb olur. Alətlərin sərtliyi istifadə edilən metalın (polad) fiziki 

xüsusiyyətlərinə bağlı olduğu üçün onu dəyişmək hazırda çətin vəzifə kimi görünür. Burada mümkün yollardan 

biri onların uzunluğunun qısaldılmasıdır ki, bu da həmin alətlərin uzun, miop gözlərdə istifadəsini çətinləşdirir.

7.2.  Vitrektomiya cihazlarının təkmilləşdirilməsi

Əslində  kəsiklərin  və  alətlərin  ölçüsünün  azaldılması  öz-özlüyündə  vitrektomiya  cərrahiyyəsində  ciddi 

dəyişiklik sayılmamalıdır. Vitrektomiya cərrahiyyəsində alətlərlə bərabər maşın göstəricilərinin təkmilləşdirilməsi, 

yəni cərrahiyyənin aparıldığı platformanın paralel olaraq yaxşılaşdırılması çox mühümdür. Alətlərin diametrinin 

daha da azaldılması maye dinamikası göstəricilərinin aşağı düşməməsi üçün labüd olaraq vitrektomiya cihazlarının 

digər göstəricilərinin də dəyişdirilməsi tələb edir. Maye axımını artırmanın mümkün yolları borunun uzunluğunun 

azalıdılması, vakuumun artırılması və sorulan mayenini viskozluğunun azaldılmasıdır.

134

2015/1 (17)

Ə Ə İ

A  İ MALLAR

Mayenin,  daha  doğrusu  şüşəvari  cismin  viskozluğu  azaltmaq  üçün  perspektiv  yollardan  biri  kəsik 

göstəricilərinin  artırılmasıdır.  Daha  yüksək  kəsmə  tezliyi  vitreusun  daha  kiçik  parçalara  ayrılmasını  və  onun 

viskozluq  göstəricilərinin  suya  yaxınlaşmasına  səbəb  olur.  Hazırda  mövcud  vitrektomiya  cihazlarında  istifadə 

edilən  texnologiya  ilə  kəsmə  göstəricisi  7500-8000  kəsmə/dəq.  ilə  məhdudlaşır.  Bu  göstəricidə  çünki  gilyotin 

bıçağının hərəkəti 8 millisaniyənin ən az 50%-ini aldığı üçün daha artıq göstərici faydalı işçi siklinin məqbuledilməz 

səviyyəyə  qədər  azalmasına  səbəb  olur.  Gələcəkdə  vitrektomiya  bıçaqlarında  yeni  texnologiyaların,  məsələn 

ultrasəsin istifadəsi maye dinmaikasının daha da yaxşılaşdırılmasına kömək edə bilər. Həmçinin şüşəvari cismin 

viskozluğunun azalması üçün eletrokimyəvi və ya enzimatik yolların tətbiqi kimi yeni texnologiyalar onun daha 

asan aspirasiyasına yardımçı ola bilər. 

Tibbin  başqa  sahələri  kimi,  vitreoretinal  cərrahiyyədə  də  daha  mükəmməl  müalicə  metodlarının  axtarışları 

həmişə  davam  edəcəkdir.  Burada  son  məqsəd  daha  çox  xəstəyə,  daha  yüksək  nəticələr  verən  yardımın  əldə 

edilməsidir. 

ƏDƏBİYYAT

1. 

Machemer R., Buettner H., Norton E.W.D. et al. Vitrectomy: a pars plana approach // Trans. Am. Acad. 

Ophthalmol. Otolaryngol., 1971, v.75, p.813-820.

2. 

O’Malley C., Heintz R.M. Vitrectomy with an alternative instrument system // Ann. Ophthalmol., 1975, 

v.7, p.585-588, 591-594. 

3. 

de Juan Jr. E., Hickingbotham D. Refinements in microinstrumentation for vitreous surgery // Am. J. 

Ophthalmol., 1990, v.109, p.218–220. 

4. 

Singh  S.,  Josephberg  R.J.,  Zaidman  G.W.  Office  based  diagnostic  pars  plana  vitrectomy  //  Invest. 

Ophthalmol. Vis. Sci., 1996, p.37:402.

5. 

Klöti  R. Vitrektomie  I.  Ein  neues  Instrument  für  die  hintere Vitrektomie  //  Graefes Arch.  Clin.  Exp. 

Ophthalmol., 1973, v.187, p.161.

6. 

Chen J.C. Sutureless pars plana vitrectomy through self-sealing sclerotomies // Arch. Ophthalmol., 1996, 

v.114, p.1273-1275.

7. 

Fujii G.Y., de Juan E., Humayun M.S. et al. A new 25-gauge instrument system for transconjunctival 

sutureless vitrectomy surgery // Ophthalmology, 2002, v.109, p.1807-1813. 

8. 

Eckardt C. Transconjunctival sutureless 23-gauge vitrectomy // Retina, 2005, v.25, p.208– 211. 

9. 

Oshima Y., Wakabayashi T., Sato T. et al. A 27-gauge instrument system for transconjunctival sutureless 

microincision vitrectomy surgery // Ophthalmology, 2010, v.117, p.93-102.

10.  Acar N., Kapran Z., Unver Y.B. et al. Early postoperative hypotony after 25-gauge sutureless vitrectomy 

with straight incisions // Retina, 2008, v.28, p.545-552. 

11. 

Byeon S.H., Lew Y.J., Kim M. et al. Wound leakage and hypotony after 25-gauge sutureless vitrectomy: 

Factors  affecting  postoperative  intraocular  pressure  //  Ophthalmic  Surg.  Lasers  Imaging,  2008,  v.39, 

p.94-99. 

12.  Singh A., Stewart J.M. 25-gauge sutureless vitrectomy: variations in incision architecture // Retina, 2009, 

v.29(4), p.451-455.

13.  Singh R., Bando H.D., Brasil O.F.M. et al. Evaluation of wound closure using different incision techniques 

with 23 ga and 25 ga microincision vitrectomy systems // Retina, 2008, v.28(2), p.242-248.

14.  Nagpal M., Videkar R. Wound construction in MIVS surgical pearls for the ideal small-gauge incision 

for vitrectomy // Retina Today, 2010, p.58-60.

15.  Charles M. Closed system and expanded instrumentation improves MIVS outcomes // Retina Today, 

2011, p.84-89. 

16.  Galway G., Drury B., Cronin B.G. A comparison of induced astigmatism in 20- vs 25-gauge vitrectomy 

procedures // Eye, 2010, v.24, p. 315–317.

17.  Magalhaes O.J., Chong L.M., DeBoer C.B. Vitreous dynamics: vitreous flow analysis in 20-, 23-, and 

25-gauge cutters // Retina, 2008, v.28, p.236-241. 

18.  Nagpal M., Wartikar S., Nagpal K. Comparison of clinical outcomes and wound dynamics of sclerotomy 

ports of 20, 25, and 23 gauge vitrectomy // Retina, 2009, v.29, p.225-231.

19.  Peyman G.A. improved vitrectomy illumination system // Am. J. Ophthalmol., 1976, v.81, p.99-100.

135

2015/1 (17)

Ə Ə İ

A  İ MALLAR

20.  Chow D.R. Tips on improving your use of endoillumination // Retin. Physician., 2011, v.8(4), p.43-46.

21.  Sakaguchi  H.,  Oshima  Y.,  Nishida  K.  et  al.  A  29/30-gauge  dual-chandelier  illumination  system  for 

panoramic view- ing during microincision vitrectomy surgery // Retina, 2011, v.31(6), p.1231-1233.

22.  Eckardt C. Twin lights: a new chandelier illumination for bimanual surgery // Retina, 2003, v.23, p.893-

894. 

23.  Oshima Y., Chow D.R., Awh C.C. et al. Novel mercury vapor illuminator combined with a 27/29-gauge 

chandelier light fiber for vitreous surgery // Retina, 2008, v.28(1), p.171-173.

24.  Gabel V.P., Kampik A., Gabel C.H. Silicone oil with high specific gravity for intraocular use // Br. J. 

Ophthalmol., 1987, v.71, p.262-267.

25.  Riemann  C.D.,  Miller  D.M.,  Foster  R.E.  et  al.  Outcomes  of  transconjunctival  sutureless  25-gauge 

vitrectomy with silicone oil infusion // Retina, 2007, v.27(3), p.296-303. 

26.  Kapran  Z., Acar  N. Active  removal  of  silicone  oil  with  25-gauge  sutureless  system  //  Retina,  2007, 

v.27(8), p.1133-1135.

27.  Siqueira R.C., Gil A.D., Jorge R. Retinal detachment surgery with silicone oil injection in transconjunctival 

sutureless 23-gauge vitrectomy // Arq. Bras. Oftalmol., 2007, v.70, p.905–909.

28.  Burk S.E., Da Mata A.P., Snyder M.E. et al. Indocyanine green-assisted peeling of the retinal internal 

limiting membrane // Ophthalmology, 2000, v.107, p.2010–2014.

29.  Rodrigues E.B., Meyer C.H. Meta-analysis of chromovitrectomy with indocyanine green in macular hole 

surgery // Ophthalmologica, 2008, v.222, p.123–129.

30.  Farah M.E., Maia M, Rodrigues E.B. Dyes in Ocular Surgery: Principles for Use in Chromovitrectomy 

// Am. J. Ophthalmol., 2009, v.148, p.332–340.

31.  Feron E.J., Veckeneer M., Parys-Van Ginderdeuren R. et al. Trypan blue staining of epiretinal membranes 

in proliferative vitreoretinopathy // Arch. Ophthalmol., 2002, v.120, p.141-144.

32.  Jackson T.L., Kwan A.S., Laidlaw A.H. et al. Identification of retinal breaks using subretinal trypan blue 

injection // Ophthalmology, 2007, v.114, p.587-590.

33.  Luke C., Luke M., Dietlein T.S. et al. Retinal tolerance to dye // Br. J. Ophthalmol., 2005, v.89, p.1188-

1191.

34.  Narayanan  R.,  Kenney  M.C.,  Kamjoo  S.  et  al.  Trypan  blue:  effect  on  retinal  pigment  epithelial  and 

neurosensory retinal cells // Invest. Ophthalmol. Vis. Sci., 2005, v.46, p.304-309.

35.  Peyman G.A., Cheema R., Conway M.D. et al. Triamcinolone acetonide as an aid to visualization of the 

vitreous and the posterior hyaloid during pars plana vitrectomy // Retina, 2000, v.20, p.554-555.

36.  Schmidt J.C., Chofflet J., Horle S. et al. Three simple approaches to visualize the transparent vitreous 

cortex during vitreoretinal surgery // Dev. Ophthalmol., 2008, v.42, p.35-42.

37.  Narayanan  R.,  Mungcal  J.K.,  Kenney  M.C.  et  al.  Toxicity  of  triamcinolone  acetonide  on  retinal 

neurosensory and pigment epithelial cells // Invest. Ophthalmol. Vis. Sci., 2006, v.47, p.722–728.

38.  Ruiz-Moreno J.M., Montero J.A., Bayon A. et al. Retinal toxicity of intravitreal triamcinolone acetonide 

at high doses in the rabbit // Exp. Eye Res., 2007, v.84, p.342-348. 

39.  Ibarra  M.S.,  Hermel  M.,  Prenner  J.L.  et  al.  Longer-term  outcomes  of  transconjunctival  sutureless 

25-gauge vitrectomy // Am. J. Ophthalmol., 2005, v.139, p.831–836. 

40.  Lakhanpal R.R., Humayun M.S., de Juan E. Jr. et al. Outcomes of 140 consecutive cases of 25-gauge 

transconjunctival surgery for pos- terior segment disease // Ophthalmology, 2005, v.112(5), p.817–824. 

41.  Konstantinidis  L.,  Berguiga  M.,  Beknazar  E.  et  al. Anatomic  and  functional  outcome  after  23-gauge 

vitrectomy, peeling, and intravitreal triamcinolone for idiopathic macular epiretinal membrane // Retina, 

2009, v.29, p.1119–1127.

42.  Spirn M.J. Comparison of 25, 23 and 20-gauge vitrectomy // Current Opinion in Ophthalmology, 2009, 

v.20, p.195–199.

43.  Park K.H., Woo S.J., Hwang J-M. et al. Short-term outcome of bimanual 23-gauge transconjunctival 

sutureless  vitrectomy  for  patients  with  complicated  vitreoretinopathies  //  Ophthalmic  Surg.  Lasers 

Imaging, 2010, v.41(2), p.207-214. 

44.  Iwahashi-Shima C., Sato T., Bando H. et al. Anatomic and functional outcomes of 25-gauge vitrectomy 

for repair of eyes with rhegmatogenous retinal detachment complicated by proliferative vitreoretinopathy 

// Clin. Ophthalmol., 2013, v.7, p.2043–2049.

45.  Inoue  Y.,  Kadonosono  K.,  Yamakawa  T.  et  al.  Surgically-induced  inflammation  with  20-,  23-,  and 

25-gauge vitrectomy systems: an experimental study // Retina, 2009, v.29(4), p.477–480. 

136

2015/1 (17)

Ə Ə İ

A  İ MALLAR

46.  Sato T., Emi K., Bando H. et al. Retrospective comparison of 25-gauge vitrectomy for repair of proliferative 

vitreoretinopathy with or without anterior proliferation // Graefes Arch. Clin. Exp. Ophthalmol., 2014, v. 

252(12), p.1895-1902. 

47.  Garcia-Arumi J., Boixadera A., Martinez-Castillo V. et al. Proliferative Diabetic Retinopathy: Surgical 

Treatment and Handling of Intraoperative and Postoperative Complications / In Bandello F, Querques G 

(eds): Medical Retina. ESASO Course Series. Basel, Karger, 2012, v.1, p.105–110. 

48.  Sato T., Emi K., Bando H. et al. Faster recovery after 25-gauge microincision vitrectomy surgery than 

after 20-gauge vitrectomy in patients with proliferative diabetic retinopathy // Clin. Ophthalmol., 2012, 

v.6, p.1925–1930.

49.  Kiss S., Vavvas D. 25-gauge transconjunctival sutureless pars plana vitrectomy for removal of retained 

lens fragments and intraocular foreign bodies // Retina, 2008, v.28, p.1346-1351. 

50.  Singh R., Bhalekar S., Dogra M.R. et al. 23-gauge vitrectomy with intraocular foreign body removal via 

the limbus: An alternative approach for select cases // Indian J. Ophthalmol., 2014, v.62(6), p.707–710.

51.  Tan  C.S.,  Wong  H.K.,  Yang  F.P.  Outcome  of  23-gauge  sutureless  transconjunctival  vitrectomy  for 

endophthalmitis // Eye (Lond), 2008, v.22(1), p.150-151. 

52.  Rezende F.A., Kickinger M. 25-Gauge Vitrectomy in Infectious Endophthalmitis. Vitreo-retinal Surgery 

// Essentials in Ophthalmology, 2009, p.123-145.

53.  Koh K.M., Kim H.S., Cho H.J. et al. Surgical outcomes of 23-gauge vitrectomy for the management of 

lens fragments dropped into the vitreous cavity during cataract surgery // Saudi J. Ophthalmol., 2014, 

v.28(4), p.253-256.

54.  Kongsap P. Combined 20-gauge and 23-gauge pars plana vitrectomy for the management of posteriorly 

dislocated lens: a case series // Clin. Ophthalmol., 2010, v.4, p.625–628. 

55.  Lam D.S., Fan D.S., Mohamed S. et al. 25-gauge transconjunctival sutureless vitrectomy system in the 

surgical management of children with posterior capsular opacification // Clin. Exp. Ophthalmol., 2005, 

v.33, p.495-498. 

56.  Singh  R.,  Kumari  N.,  Katoch  D.  et  al.  Outcome  of  23-gauge  pars  plana  vitrectomy  for  pediatric 

vitreoretinal conditions // J. Pediatr Ophthalmol. Strabismus, 2014,v.51(1), p.27-31.

57.  Wu  W.C.,  Lai  C.C.,  Lin  R.I.  et  al.  Modified  23-gauge  vitrectomy  system  for  stage  4  retinopathy  of 

prematurity // Arch. Ophthalmol., 2011, v.129(4), p.1326-1331. 

58.  Gonzales C.R., Singh S., Schwartz S.D. 25-gauge vitrectomy for paediatric vitreoretinal conditions // Br. 

J. Ophthalmol., 2009, v.93, p.787- 790. 

59.  Kay C.N., Quiram P.H., Mahajan V.B. 23-gauge paediatric vitrectomy using limbus based trocar cannulas 

// Retina, 2012, v.32, p.1023-1027. 

60.  Dalma-Weiszhausz  J.,  Gordon-Angelozzi  M.,  Ustariz-Gonzalez  O.  Intraocular  pressure  rise  during 

25-gauge vitrectomy trocar placement // Graefes Arch. Clin. Exp. Ophthalmol., 2008, v.246, p.187-189.

61.  Wong R.W., Kokame G.T., Mahmoud T.H. et al. Complications associated with clear corneal cataract 

wounds during vitrectomy // Retina, 2010, v.30, p.850-855.

62.  Sallam A., Zambarakji H.J. Infusion aspiration mismatch during 25-gauge vitrectomy with conversion to 

20-gauge vitrector // Ann. Ophthalmol. (Skokie), 2008, v.40, p.51-52.

63.  Tarantola  R.M.,  Folk  J.C.,  Shah  S.S.  et  al.  Intraoperative  choroidal  detachment  during  23-gauge 

vitrectomy // Retina, 2011, v.31, p.893-901.

64.  Tarantola  R.M.,  Tsui  J.Y.,  Graff  J.M.  et  al.  Intraoperative  sclerotomy-related  retinal  breaks  during 

23-gauge pars plana vitrectomy // Retina, 2013, v.33(1), p.136-142.

65.  Covert  D.J.,  Henry  C.R.,  Bhatia  S.K.  et  al.  Intraoperative  retinal  tear  formation  and  postoperative 

rhegmatogenous retinal detachment in transconjunctival cannulated vitrectomy systems compared with 

the standard 20-gauge system // Arch. Ophthalmol., 2012, v.130(2), p.186-189. 

66.  O’Reilly P., Beatty S. Transconjunctival sutureless vitrectomy: Initial experience and surgical tips // Eye, 

London, 2007, v.21, p.518-521. 

67.  Kusuhara  S.,  Ooto  S.,  Kimura  D.  et  al.  Outcomes  of  23-  and  25-gauge  transconjunctival  sutureless 

vitrectomies for idiopathic macular holes // Br. J. Ophthalmol., 2008, v.92, p.1261-1264.

68.  Amato J.E., Akduman L. Incidence of complications in 25-gauge transconjunctival sutureless vitrectomy 

based on the surgical indications // Ophthalmic Surg. Lasers Imaging, 2007, v.38, p.100-102. 

69.  Teixeira A., Allemann N., Yamada A.C. Ultrasound biomicroscopy in recently postoperative 23-gauge 

transconjunctival vitrectomy sutureless self-sealing sclerotomy // Retina, 2009, v.29, p.1305-1309. 

137

2015/1 (17)

Ə Ə İ

A  İ MALLAR

70.  Kunimoto  D.Y.,  Kaiser  R.S.  Wills  Eye  Retina  Service.  Incidence  of  endophthalmitis  after  20-  and 

25-Gauge vitrectomy // Ophthalmology, 2007, v.114, p.2133-2137.

71.  Taban M., Ufret-Vincenty R.L., Sears J.E. Endophthalmitis after 25-gauge transconjunctival sutureless 

vitrectomy // Retina, 2006, v.26, p.830-831. 

72.  Wu L., Berrocal M.H., Arévalo J.F. et al. Endophthalmitis after pars plana vitrectomy: Results of the Pan 

American Collaborative Retina Study Group // Retina, 2011, v.31, p.673-678. 

73.  Shimada  H.,  Nakashizuka  H.,  Hattori  T.  et  al.  Effect  of  operative  field  irrigation  on  intraoperative 

bacterial contamination and postoperative endophthalmitis rates in 25-gauge vitrectomy // Retina, 2010, 

v.30, p.1242-1249. 

74.  Oshima Y.  Continuing  development  of  27-gauge  vitrectomy  systems:  where  are  we  now?  //  Retinal 

Physician, 2012, v.9, p.20-25. 

75.  Rizzo S., Barca F. Twenty-seven-gauge sutureless microincision vitrectomy surgery: a new frontier? // 

Retina Today, 2013, p.37-40.

76.  Berrocal M. A minimalist approach to surgery for diabetic retinal detachment // Retina Today, 2014, 

v.9(3), p.65-69.

Керимов М.И.

МИКРОИНВАЗИВНАЯ ВИТРЭКТОМИЯ (ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ)

Национальный Центр Офтальмологии имени акад. Зарифы Алиевой, Баку, Азербайджан

Ключевые слова: микроинвазивная витрэктомия, 20 гейдж витрэктомия, 23 гейдж витрэктомия, 25 

гейдж витрэктомия, 27 гейдж витрэктомия

РЕЗЮМЕ

Статья посвящена одному из перспективных направлений офтальмохирургии – витрэктомии с малым 

разрезом (23-25 гейдж). В обзоре обсуждаются преимущества и недостатки метода, а также будущие пер-

спективы. В статье особое внимание также уделено усовершенствованию оборудования для витрэктомии, 

источникам освещения при проведении витрэктомии, средствам для улучшения интраоперативной визуа-

лизации глазного дна.

Kerimov M.I.

MICRO-INCISION VITRECTOMY SURGERY (LITERATURE REVIEW)

National Centre of Ophthalmology named after acad. Zarifa Aliyeva, Baku, Azerbaijan

Key  words:  micro-incision  vitrectomy,  20  gauge  vitrectomy,  23  gauge  vitrectomy,  25  gauge  vitrectomy,  27 

gauge vitrectomy

SUMMARY

In  the  review,  small-gauge  (23  and  25  gauge)  vitrectomy,  its  advantages  and  disadvantages  and  future 

perspectives  are  discussed.  Special  focus  granted  to  innovations  in  vitrectomy  machine  designs,  illumination 

sources and fundus visualisation aids during surgery.

Korrespondensiya üçün:

Kərimov Müşfiq İsrafil oğlu, tibb üzrə fəlsəfə doktoru elmləri namizədi, akad.Zərifə Əliyeva adına

Milli Oftalmologiya mərkəzinin şəkərli diabetin göz fəsadları şöbəsinin rəhbəri

Ünvan: Bakı, AZ1114, Cavadxan küç., 32/15

Tel. [phone] 

Email: [e-mail];

[e-mail]; www.eye.az