Editörler Prof. Dr. Şeref Sağıroğlu Prof. Dr. Mustafa Alkan Sağıroğlu / Alkan grafik

Şekil 7.2. Savaşların Dört Nesil Olarak Tarihi Süreci
.
Savaşlar ve eylemlerin alanı genişlemiş, savaş her yerde ve her alan-
da kendini göstermeye başlamış, beklenmedik durumlarda ortaya 
çıkan krizlerin yönetimi ve kontrolü zorlaşmıştır. Güçlerin çeşitlili-

---

H İ B R İ T S AVA Ş K A P S A M I N D A S İ B E R S AVA Ş V E S İ B E R C AY D I R I C I L I K
187
ği ve kullanım yöntemleri hibrit savaşların belirgin olarak uygulan-
maya başlandığını açıkça göstermektedir. Bu noktada 4’üncü Nesil 
savaş için bundan sonra nelerin ön planda olacağı konusunda; Lind 
geleceği asimetrik savaş olarak, Hammes ise bilgi savaşı olarak gör-
mektedir [8]. Ayrıldıkları noktada birleştikleri husus ise; baş dön-
dürücü hızda ilerleyen teknolojinin etkisi ile doktrin değişiklikleri 
ve belirsizlikleriyle savaşların asimetrik özelliği artarken, geleceğin 
yapay zekâ, nanoteknoloji ve biyoteknoloji özellikli silah ve araç-
larının kullanılmaya başlanmasıyla hem asimetrik etkiler, hem de 
bilgi savaşlarının etkinliği daha da artacaktır.
7.3. Hibrit Savaş
Dünyada çeşitli askeri ve güvenlik çevrelerinde 2000’li yılların ba-
şından itibaren konuşulmaya ve tartışılmaya başlanan hibrit tehdit-
ler ve hibrit savaş kavramı, 2014 yılında Rusya - Ukrayna çatışma-
larında daha çok ilgi çekmiş, üzerinde daha çok konuşulmaya ve 
yazılmaya başlanmıştır. 
Türkçe karşılığı olarak “Karma”, ”Birleşik” ve “Melez” sözcükle-
ri de kullanılan, Latince kökenli “Hybrid” sözcüğünden gelmek-
te olan “Hibrit” kelimesi, TDK Sözlüğüne göre “Melez” ve “İki 
farklı güç kaynağının bir arada bulunması” [1] şeklinde, İngilizce 
sözlüklerde ise “İki farklı unsuru birleştirerek yapılan bir şey” [11] 
olarak açıklanmaktadır. Sözlüklerde açıklanan bu anlamlardan ha-
reket edilerek “Hibrit Savaş” teriminden, düzenli orduyla beraber 
düzensiz silahlı grupların, askerle beraber sivil halkın, askerî güçle 
beraber askerî olmayan (ekonomik, sosyal, politik, vb.) imkânların, 
sıcak çatışmayla beraber şiddet içermeyen yöntemlerin kullanılması 
amaçlanmaktadır [12].
Savaşların kapsam ve niteliklerine göre sınıflandırmasında kullanı-
lan kuvvetler ile silah ve araçların dönüşümü grubunda yer alan, 
4’üncü nesil bir savaş olan ve daha da gelişerek 5’nci Nesil Savaş 
olarak davam edeceği geniş kabul gören “Hibrit Savaş”ın açık ta-
nımı ilk olarak 2007 yılında Frank Hoffman tarafından [13] yapıl-
mıştır. Ancak geçmişten günümüze pekçok farklı tanımı yapılmış 
olmakla birlikte, ortak bir tanımı ve kullanılmasında henüz genel 
bir düşünce birliği sağlanamadığı görülmektedir.

---

M U S T A F A Ş E N O L
188
Hoffman’a göre; hem devletler hem de devlet dışı çeşitli aktörler ta-
rafından yürütülebilen Hibrit Savaş; içerisinde geleneksel yetenek-
ler, düzensiz taktikler ve oluşumlar, ayrım gözetmeyen şiddet ve 
zorlama dâhil olmak üzere terör eylemleri ve suç oluşturan düzen-
sizlikler gibi bir dizi farklı faaliyetleri barındıran bir savaş biçimidir. 
Bu çok yönlü farklı faaliyetler, ayrı birimler veya etkin güç yarata-
bilmek için harekât alanında taktik veya operasyonel olarak yöneti-
len ve koordine edilen aynı birim tarafından da gerçekleştirilebilir.
ABD Savunma Bakanlığınca 2010 yılında yapılan inceleme ve de-
ğerlendirme sonucunda; kapsadığı çatışmaların artan karmaşıklığı-
nı tanımlamak için “Hibrit (hybrid)” teriminin kullanılması uygun 
bulunmuş, hibrit savaşın bir savaşın bütün özelliklerini taşıdığını 
ancak yeni bir savaş çeşidi sayılamayacağı, ABD Silahlı Kuvvetleri 
tarafından son derece uyarlanabilir, esnek ve kullanılabilir olduğu 
kabul edilmiştir [14]. Aynı değerlendirmede hibrit tehditler ve hib-
rit savaş tanımları konusunda faklı görüş ve tartışmaların devam 
ettiği vurgulanarak, resmi bir tanım yapılmamış, Kuzey Atlantik 
Antlaşması Örgütü (NATO)’nün hibrit savaş ve tehditlerle ilgili ka-
bul ettiği tanıma atıfta bulunulmuştur. 
NATO’nun Stratejik Planlama ve Kavramlar Çalışma Grubu’nca 
Şubat 2010’da “Hibrit tehditler; devlet, devlet dışı ve teröristler de 
dâhil olmak üzere mevcut veya potansiyel rakiplerin, hedefleri doğ-
rultusunda geleneksel ve geleneksel olmayan araçların eşzamanlı 
olarak kullanılmasının mümkün olup olmadığı ile bağlantılıdır.” 
şeklinde tanımlanmıştır. ABD Savunma Bakanlığı yetkililerince ya-
pılan incelemelerin ve akademik belgelerin analizi sonucunda, hib-
rit savaşın, geleneksel - düzenli ve geleneksel olmayan - düzensiz 
savaşlarla ilgili tüm çatışmaların unsurlarını kapsadığı vurgulanan 
ve Şekil 7.3’te belirtilen yaklaşım benimsenmiştir.
Bu kapsamda hibrit tehditler devlet ve devlet dışı güçleri de içeren, 
çok yönlü ve düşük yoğunluklu uluslararası barış ve güvenlikle il-
gili tehditler arasında yer alan siber savaş, asimetrik çatışma senar-
yoları, küresel terörizm, göç, yolsuzluk, etnik çatışmalar, korsanlık, 
uluslararası organize suçlar, kaynakların güvenliği, küreselleşme-
den ve kitle imha silahlarının çoğalmasından kaynaklanan geri dö-
nüşler gibi çok çeşitli mevcut olumsuz koşul ve eylemleri kapsayan 
şemsiye bir terimdir [15]. Bu tür tehditlerle ilgili çalışmalar, rast-
lantısal olarak ortaya çıkan olayların aksine, uzun vadeli hedefler 
şeklinde planlanıp uygulamaya konularak sabırla icra edilirler.

---

H İ B R İ T S AVA Ş K A P S A M I N D A S İ B E R S AVA Ş V E S İ B E R C AY D I R I C I L I K
189