ƏӘlilləәrin hüquqlarının təәmin edilməәsi



Yüklə 182,79 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/3
tarix22.04.2017
ölçüsü182,79 Kb.
#15477
  1   2   3

 

 

 

 

 

ƏӘlilləәrin hüquqlarının təәmin edilməәsi  

vəә sosial müdafiəәsi sahəәsindəә dövləәt siyasəәtinin 

qiyməәtləәndirilməәsi vəә təәkmilləәşdirilməәsinəә dair 

təәklifləәr 

 

Təәdqiqat “Vəәtəәndaş Cəәmiyyəәti – Media – Dövləәt vəә Özəәl sektorun ƏӘməәkdaşlığı iləә Azəәrbaycanda 

Həәrəәkəәt İmkanları Məәhdud İnsanların Hüquqlarının Müdafiəәsi vəә Yaşam Şəәrtləәrinin 

Yaxşılaşdırılması” layihəәsi çəәrçivəәsindəә hazırlanmışdır. 

 

 

Müəәllif: ƏӘhməәd ƏӘlili, Nurlan Bağırov

 

 



 

Layihəә Avropa İttifaqı təәrəәfindəәn dəәstəәkləәnir. Təәdqiqatın məәzmununa görəә CESD məәsuliyyəәt 

daşıyır vəә heç bir halda Avropa Birliyinin mövqeyi hesab oluna bilməәz. 

 

 

Bakı  

İyul 2016 

 

 

 



GİRİŞ 

 

İnsan hüquq vəә əәsas azadlıqlarının qorunmasına məәqsəәdiləә proqramların hazırlanması vəә icra 



olunmasında  bir  nömrəәli  sifarişçi  vəә  təәminatçı  hökuməәt  orqanlarının  rolu  əәvəәzedilməәzdir. 

Demokratik idarəәetməә vəә inkişafın meyarına çevrilmiş bu məәqam alternativsizdir.  

Bununla yanaşı, dövləәt orqanları cəәmiyyəәtin bütün üzvləәrinəә xas olan ləәyaqəәt vəә dəәyəәrləәrin, 

onların  bəәrabəәr  vəә  ayrılmaz  hüquqlarının,  azadlıqlarının  qorunmasında  xüsusi  missiya 

daşıyıcısıdırlar. 

Bu zaman həәm cəәmiyyəәt, həәm dəә dövləәt orqanları istisnasız olaraq insanların hüquqlarının vəә 

azadlıqlarının ümumiliyini, ayrılmazlığını, qarşılıqlı asılılığını vəә əәlaqəәsini, heç bir ayrıseçkiliyəә yol 

verilməәdəәn təәmin edilməәsinin zəәruriliyini dəәrk edirləәr. 

Bütün  bunları  nəәzəәrəә  alaraq,  əәlilləәrin  hüquqlarının  təәmin  edilməәsindəә,  onların  sosial 

müdafiəәsinin  təәmin  olunması  sahəәsindəә  dövləәt  siyasəәtinin  təәkmilləәşdirilməәsinəә  ehtiyac  var.  Bu 

zaman  əәlilləәrin  hüquqlarının  təәmin  olunmasındakı  humanitar  məәsəәləәləәrləә  yanaşı,  bunun  iqtisadi 

dividenti dəә nəәzəәrəә alınmalıdır.  

“İş  qabiliyyəәtini  itirmiş”  əәlilləәr  vəә  fiziki  qüsurlu  insanların  hüquqlarının  təәmin  edilməәsi, 

onlara  qarşı  bəәrabəәrhüquqluluq  prinsipininin  əәməәl  olunmasına  ciddi  nəәzarəәt  etməәkləә  onların  işəә 

qəәbulu  prosedurlarını  asanlaşdırmaqla  bir  çox  əәlilin  sosial  müdafiəәsi  iləә  bağlı  problemləәri  aradan 

qaldırmaq mümkündür. 

Fiziki  məәhdudiyyəәtli  vəә  əәliliyi  olan  insanların  hüquqları  Azəәrbaycan  Respublikasının 

konistitutsiyasında,  BMT  Baş  Məәclisi  təәrəәfindəәn  qəәbul  edilmiş  “ƏӘliləәrin  hüquqları  haqqında” 

Konvensiyada,  Azəәrbaycan  Respublikasının  “ƏӘliliyin  vəә  uşaqların  sağlamlıq  imkanlarının 

məәhdudluğunun qarşısının alınması, əәliləәrin sağlamlıq imkanları məәhdud uşaqların reabilitasiyası vəә 

sosial  müdafiəәsi  haqqında”  Qanunda  vəә  digəәr  beynəәlxalq  vəә  yerli  qanunvericilik  aktlarında  təәsbit 

olunmuş formada qorunmalıdırlar.  

Vaxtaşırı  olaraq,  bu  istiqaməәtdəә  qanunvericilik  bazasının  təәkmilləәşdirilməәsi  üzrəә  işləәr  daim 

aparılçalı  vəә  əәlilləәrin  hüquqlarının  təәmin  edilməәsi  sahəәsindəә  dövləәt  orqanlarının  effektivliyi 

artırılmalıdır, iş mexanizmləәri təәkmilləәşdirilməәlidir.  

Bu  təәdqiqat  işinin  məәqsəәdi  dəә  əәlilləәrin  hüquqlarının  təәmin  edilməәsi  vəә  sosial  müdafiəәsi 

sahəәsindəә  dövləәt  agentlikləәrinin  gördükləәri  işləәrin  vəә  qanunvericilik  bazasının  obyektiv 

qiyməәtləәndirilməәsi vəә bu istiqaməәtdəә tövsiyyəәləәr paketinin işləәnib hazırlanmasıdır. 

Bu  təәdqiqat  ilkin  olaraq  Azəәrbaycanda  əәlilləәrinin  hüquqlarının  təәmin  edilməәsi  vəә  sosial 

müdafiəәsi  sahəәsindəә  mövcud  olan  hüquqi-qanunvericilik  bazasını  qiyməәtləәndirəәcəәk,  təәdqiqatın 

növbəәti məәrhəәləәləәrindəә istifadəә olunacaq ümumiləәşdirməәləәr aparılacaqdır. Növbəәti paraqraflarda isəә 

Azəәrbaycanda bu sahəәdəә mövcud durum müzakirəә ediləәcəәk, əәsas məәqamlar müəәyyəәnləәşdiriləәcəәkdir. 

Bundan  sonra  isəә  mövcud  qanunvericilik  bazasını  nəәzəәrəә  alaraq,  onların  təәkmilləәşdirilməәsi 

istiqaməәtindəә təәklifləәr toplusu təәqdim olunacaqdır. 

 


MÖVCUD HÜQUQİ BAZA 

Azəәrbaycan  Respublikasının  Konstitusiyasının  38-ci  maddəәsindəә  əәlilliyəә  vəә  əәməәk 

qabiliyyəәtinin  itirilməәsinəә  görəә  sosial  təәminat  hüququ  müəәyyəәn  edilib.  ƏӘlilləәrin  hüquqlarının 

müdafiəәsi  sahəәsindəә  ilk  qanunverici  akt  isəә  25.08.1992-ci  ildəә  eks-prezident  ƏӘ.  ƏӘliyevin  284  saylı 

fəәrmanı  təәsdiqləәnmiş,“ƏӘlilliyin  qarşısının  alınması,  əәlilləәrin  reabilitasiyası  vəә  sosial  müdafiəәsi 

haqqında  Qanun”dur.  Bu  qanun  qəәbul  edildiyi  dövrəә  görəә  geniş  əәhatəәllilyi  iləә  təәqdirlayiqdir  vəә 

əәlilləәrin  hüquqları  vəә  sosial  müdafiəәsi  üzrəә  konkret  təәləәbləәri  özündəә  əәks  etdirir.  1997-ci  ildəә  isəә, 

Azəәrbaycan  Respublikası  Nazirləәr  Kabinetinin  29  avqust  tarixli,  99  saylı  Qəәrarı  iləә,  “ƏӘlilliyin 

meyarlarının müəәyyəәn olunması haqqında ƏӘsasnaməә”dəә təәsdiq edilib.  

ƏӘllilikləә  bağlı  məәsəәləәrəә  dair  digəәr  qanunvericilik  aktlarında  da  müəәyyəәn  bəәndləәr  nəәzəәrdəә 

tutulub.  “ƏӘhalinin  Sağlamlığı  Haqqında”  26.06.1997-ciil  tarixli  Qanun,  “Sağlamlıq  imkanları 

məәhdud  olan  şəәxsləәrin  təәhsili  (xüsusi  təәhsil)  haqqında”  05.06.2011-ci  il  tarixli  Qanun,  “ƏӘməәk 

Pensiyaları  Haqqında”  07.02.2006-cı  il  tarixi  Qanun,  AR.  ƏӘməәk  Məәcəәlləәsi  vəә  digəәr  qanunlarda 

əәlilləәr üçün bir sıra güzəәştləәr vəә geniş əәhatəәli sosial təәminatlar nəәzəәrdəә tutulub.  

1993-cü  ildəәn  2016-cı  iləәdəәk  bir  sıra  yeni  qanunlar  təәsdiq  edilib,  Azəәrbaycan  Respublikası 

Nazirləәr  Kabinetinin  birbaşa  səәrəәncamları  iləә  bu  sahəәdəә  çoxşaxəәli  dəәyişiklikləәr  edilib,  yeni 

əәsasnaməәləәr  vəә  qaydalar  müəәyyəәn  olunub.  05.01.2011-ci  il  tarixli  Qəәrarla  Tibbi-Sosial  Ekspertiza 

Komissiyaları  yenidəәn  təәşkil  ediləәrəәk,  22  Zona  TSEK  ləәğv  edilməәkləә,  onların  bazasında  39  TSEK 

yaradılıb, 15 TSEK səәdri işdəәn azad olunub vəә əәlilləәrəә keyfiyyəәtli vəә şəәffaf xidməәt göstəәrilməәsi üçün 

müəәyyəәn  islahatlar  aparılıb.  30.12.2015-ci  il  tarixli  413  saylı  Qəәrarla  “ƏӘlilliyin  vəә  sağlamlıq 



imkanlarının məәhdudluğunun müəәyyəәn olunması meyarlarına dair yeni ƏӘsasnaməә” təәsdiq edilib. 

Bunlardan əәlavəә Azəәrbacan dövləәti təәrəәfdaş çıxdığı bir sıra beynəәlxalq sazişləәrin təәləәbləәrinəә 

uyğun olaraq əәlilliklləә bağlı yeni öhdəәlikləәr qəәbul edib. Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəәyannaməәsi 

(10.12.1948), Uşaq Hüquqları Bəәyannaməәsi (20.11.1959) vəә BMT-nin qəәbul etdiyi “ƏӘlil İnsanların 



Hüquqlarının  Qorunması  üzrəә  Beynəәlxalq  Konvensiya”ya  (13.12.2006)  qoşulmaqla  bağlı 

02.10.2008-ci  il  tarixli  687-IIIQ  saylı  Qanunun  qəәbul  edilməәsi  iləә  mövcud  qanunlarda  bəәzi 

dəәyişiklikləәr  vəә  ratifikasiyalar  aparılıb.  Qeyri-hökuməәt  təәşkilatları  vəә  digəәr  vəәtəәndaş  cəәmiyyəәti 

institutları iləә birgəә araşdırmalar aparılıb vəә xeyli sayda layihəәləәr həәyata keçirilib, Hökuməәtəә konkret 

təәdbirləәrin görülməәsini təәləәb edəәn təәklifləәr paketləәri təәqdim edilib. Azəәrbaycanda fəәaliyyəәt göstəәrəәn 

bir  sıra  ictimai  təәşkilatlar  (İqtisadi  vəә  Sosial  İnkişaf  Məәrkəәzi,  “Beynəәlmiləәlçi  ƏӘlil  Döyüşçüləәr” 

Fondu,  “ƏӘlil  Təәşkilatları”  İttifaqı,  “Gözdəәn  ƏӘliləәr”  Cəәmiyyəәti,  “Çernobıl  ƏӘlilləәri”  İttifaqı,  Diabet 

Liqası,  Hemofilialı  Xəәstəәləәrin  Respublika  Assossiyasiyası,  “Qarabaq  ƏӘlilləәri  vəә  Veteranları” 

Cəәmiyyəәti, ƏӘlilləәr Cəәmiyyəәti, “Şəәffaflıq Azəәrbaycan” Korrupsiyaya qarşı Mübarizəә İctimai Birliyi, 

“Karlar Cəәmiyyyəәti” İctimai Birliyi, “Bakı Müharibəә ƏӘlil vəә Veteranları” İctimai Birliyi, “Qarabağın 

ƏӘlil  Uşaqlarına  Yardım  Fondu”  İB,  Müstəәqil  Həәyat,  İnkişaf  vəә  Dəәstəәk  Məәrkəәzi,  “ƏӘlil  Qadınlar” 

Cəәmiyəәti,  “ƏӘlilləәrin  Beynəәlxalq  ƏӘməәkdaşlığı  Uğrunda”  Cəәmiyyəәti  vəә  s.)  bu  prosesləәrdəә  yaxından 

iştirak  edib  vəә  müəәyyəәn  işləәr  görülüb.  2013-cü  ildəә  ƏӘməәk  vəә  ƏӘhalinin  Sosial  Müdafiəәsi  nazirliyi 

təәrəәfindəәn  “ƏӘliləәrin  Sosial  Hüquqlarının  Müdafisəәinəә  dair  Milli  Fəәaliyyəәt  Planı  (2014-2018-ci 



illəәr)” hazırlanıb vəә təәsdiq olunub. 

20.05.1997-ci il tarixdəә “Həәrbi qulluqçuların dövləәt icbari şəәxsi sığortası haqqında” Qanun 

qəәbul  onunub,  2006-cı  ildəә  isəә,  şəәhid  ailəәləәrinəә  vəә  əәlilləәrəә  ödəәniləәcəәk  sığorta  məәbləәği  dəәyişdirilib 

(artırılıb).  Qanunda  boşluqların  vəә  uyğusuzluqların  olması  səәbəәbləәrindəәn  sağlamlığı  məәhdud 

vəәtəәndaşlarımız,  xüsusi  iləә  dəә,  2006-cı  iləәdəәk  əәlillik  statusu  alanların,  o  cümləәdəәn,  əәlil  uşaqların 

sosial hüquqlarının ödəәnilməәsindəә ciddi problemləәr qalmaqdadır.  



Qanunların  səәməәrəәli  icrasına  nail  omaq  istiqaməәtindəә  dövləәtin  islahat  təәdbirləәri  daha  da 

nəәticəәli etməәk üçün hesab edirik ki, hüquqi bazanın davamlı qaydada təәkmilləәşdirilməәsi vəә əәlilləәrin 

vəәziyyəәtinin  yaxşılaşdırılmasına  real  təәminat  yaradan  qanunların  vəә  işləәk  mexanizmləәrin 

formalaşdırılmasına kəәskin ehtiyac vardır.  

Son zamanlar əәlilliyin müəәyyəәn edilməәsi vəә rəәsmiləәşdirilməәsi prosesləәrinin ASAN xidməәtin 

elektron  sisteminəә  keçirilməәsi  kimi  mütəәrəәqqi  adımlar  atılmaqdadır  vəә  bu  təәdbirləәr  korrupsiya  vəә 

rüşvəәtxorluq kimi neqativ halların qarşısının alınmasına yönəәlib. Beləә ki, bu ilin əәvvəәlindəә, TSEK-

ləәrdəә  əәlillikləә  bağlı  müraciəәtləәrin  vəә  əәlillik  statusu  barəәdəә  arayışların  ASAN  xidməәtin  elektron 

sistemi  vasitəәsiləә  verilməәsi  barəәdəә  qəәrar  qəәbul  olunaraq,  qanunların  icrasının  şəәffaflaşdırılması 

istiqaməәtindəә yeni addımlar atılıb vəә cəәmiyyəәt təәrəәfindəәn müsbəәt qarşılanır. 

Lakin,  nəәzəәrəә  almaq  vacibdir  ki,  əәsas  problemləәr:  əәliləәrin  sosial  müdafiəәsinin  əәhəәmiyyəәtli 

dəәrəәcəәdəә  yaxşılaşdırılması  üçün  təәləәb  olunan  resursların  əәldəә  olunması  vəә  eyni  zamanda,  əәlilliyi 

yaradan amilləәrin aradan qaldırılması istiqaməәtindəә görülməәli işləәrdir. Bu sahəәyəә dair hüquqi baza, 

xüsusiləә dəә qeyd olunan iki istiqaməәt üzrəә, daha da təәkmilləәşdirilməәlidir. 

 

Azəәrbaycan Respublikasında əәlillik məәsəәləәləәrinəә dair mövcud qanunvericilik bazası əәsasəәn 



aşağıdakı səәnəәdləәrdəә öz əәksini tapır: 

  Azəәrbaycan RespublikasınınKonstitusiyası, 12 noyabr, 1995, 



http://www.azerbaijan.az/portal/General/Constitution/constitution_01_a.html 

  "ƏӘlilliyin qarşısının alınması, əәlilləәrin reabilitasiyası vəә sosial müdafiəәsi haqqında" vəә 

"Veteranlar haqqında" Azəәrbaycan Respublikasının qanunlarına dəәyişiklikləәr vəә əәlavəәləәr 

edilməәsi barəәdəә Azəәrbaycan Respublikasinin Qanunu, Bakı şəәhəәri, 25 avqust 1992-ci il, № 

284, https://sosialish.wordpress.com/2011/03/28/%C9%99lilliyin-qarsisinin-alinmasi-

%C9%99lill%C9%99rin-reabilitasiyasi-v%C9%99-sosial-mudafi%C9%99si-haqqinda-

az%C9%99rbaycan-respublikasinin-qanunu/ 

  "ƏӘlilliyin vəә sağlamlıq imkanlarının məәhdudluğunun müəәyyəәn olunması meyarlarına dair 

ƏӘsasnaməә", Azəәrbaycan Respublikasinin Nazirləәr Kabinetinin Qəәrarı № 413, Bakı şəәhəәri, 30 

dekabr 2015-ci il, http://www.cabmin.gov.az/?/az/pressreliz/view/1802/ 

  ƏӘməәk pensiyaları haqqında Azəәrbaycan Respublikasının Qanunu, № 54-IIIQ, Bakı şəәhəәri, 7 

fevral 2006-cı il http://ses.gov.az/upload-files/news/old/file/emek_pensiyalari_qanun.doc 

  Uşaq hüquqları haqqında Azəәrbaycan Respublikasının Qanunu, Bakı şəәhəәri, 19 may 1998-ci 

il, № 499-IQ 

http://www.migration.gov.az/images/pdf/b0f981770beec0db231b06f409df3e65.pdf 

  ƏӘhalinin sağlamlığının qorunması haqqında Azəәrbaycan Respublikasinin qanunu, Bakı 

şəәhəәri, 26 iyun 1997-ci il, 

№ 360-IQ, http://sehiyye.gov.az/ehalinin_saqlamliqi_qorunmasi_haqqinda_qanun.html 

  Tibbi sığorta haqqında Azəәrbaycan Respublikasinin Qanunu, Bakı şəәhəәri, 28 oktyabr 1999-cu 

il, № 725-IQ http://www.maliyye.gov.az/sites/default/files/store/7/3.2.1.5_tibbi_sigorta.pdf 

  Psixiatriya yardımı haqqında Azəәrbaycan Respublikasının Qanunu, Bakı şəәhəәri, 12 iyun 

2001-ci il, № 142-IIQ 



http://www.genprosecutor.gov.az/files/uploader/Psixiatriya_yardimi_haqqinda.doc 

  ƏӘlilliyin vəә uşaqların sağlamlıq imkanları məәhdudluğunun qarşısının alınması, əәlilləәrin vəә 

sağlamlıq imkanları məәhdud uşaqların reabilitasiyası vəә sosial müdafiəәsi haqqında AR 

Qanunu, Bakı şəәhəәri, 25 avqust 1992-ci il, № 284 , http://ses.gov.az/upload-



files/news/old/file/eliller_qanunu.doc  

  ƏӘlilliyi olan şəәxsləәrin hüquqlarının müdafiəәsinəә dair Milli Fəәaliyyəәt  Proqramı (2014-2018-ci 

illəәr) http://www.mlspp.gov.az/az/pages/280 

  İnsan hüquq vəә azadlıqlarının müdafiəәsi sahəәsindəә Milli Fəәaliyyəәt Proqramı, 28 dekabr 2006-

cı il,  http://www.ombudsman.gov.az/upload/file/mfp yeni maqala-son.doc 

  Həәrbi qulluqçuların dövləәt icbari şəәxsi sığortası haqqında Azəәrbaycan Respublđkasinin 

Qanunu, Bakı şəәhəәri, 20 may 1997-ci il, № 296-IQ 



http://www.maliyye.gov.az/sites/default/files/store/7/3.2.1.7_herbi_qulluqchular.pdf 

  "ƏӘlilləәrin hüquqları haqqında" Konvensiyanın Fakültativ Protokoluna qoşulmaq barəәsindəә 

Azəәrbaycan Respublikasinin Qanunu, Bakı şəәhəәri, 2 oktyabr 2008-ci il,  No. 686-IIIQ 

http://www.justice.gov.az/view_hr.php?id=19 

  ƏӘlilləәrin hüquqları haqqında Konvensiyanın Fakültativ Protokoluna qoşulmaq barəәsindəә AR-

nın qanunu, 02abr 2008-ci il, № 687 - III Q, http://anacan.az/index.php?newsid=242 

  Şəәhəәrsalmanın əәsasları haqqında Azəәrbaycan Respublikasının Qanunu № 684, Bakı şəәhəәri, 

11 iyun 1999-cu il, http://www.fhn.gov.az/?aze/orgAndRD/182 

  Azəәrbaycan Respublikasının Cinayəәt-Prosessual Məәcəәlləәsi, 14 iyul 2000-ci il tarixli, № 907-

IQ http://www.legalforum.az/?cat=legislation&id=81 

  Azəәrbaycan Respublikasinin Ailəә Məәcəәlləәsi, 28 dekabr 1999-cu il tarixli, № 781-IQ 



http://www.e-qanun.az/code/10 

  Sağlamlıq imkanları məәhdud şəәxsləәrin təәhsili (xüsusi təәhsil) haqqında Azəәrbaycan 

Respublikasinin Qanunu, Bakı şəәhəәri, 5 iyun 2001-ci il, № 136-IIQ, http://www.e-

qanun.az/framework/4353 

  Təәk Ahil Vəәtəәndaşlara vəә ƏӘlilləәrəә Evləәrindəә Sosial Məәişəәt Xidməәtinin Göstəәrilməәsinəә Dair 

Təәlimat, 25 aprel 1997-ci il, № 45, http://www.e-qanun.az/framework/1034 

  Sosial müavinəәtləәr haqqında AR Qanunu, Bakı şəәhəәri, 7 fevral 2006-cı il, № 55-IIIQ, 



http://www.e-qanun.az/framework/11508 

  Azəәrbaycanda əәlil uşaqların təәhsili iləә bağlı Dövləәt Proqramı, Bakı şəәhəәri, 28 fevral 2012-ci 

il, http://az.trend.az/azerbaijan/society/1997772.html, 

http://www.unicef.org/azerbaijan/Final_Edu_CWD_Report_AZE.pdf 

  Azəәrbaycan Respublikasında dövləәt uşaq müəәssisəәləәrindəәn uşaqların ailəәləәrəә verilməәsi (De-

institusionalizasiya) vəә alternativ qayğı Dövləәt Proqramı (2006-2015-ci illəәr), 

http://edu.gov.az/az/page/83/1377 

  Sosial müdafiəәyəә xüsusi ehtiyacı olan vəә işəә düzəәlməәkdəә çəәtinlik çəәkəәn vəәtəәndaşlar üçün 

kvota təәtbiq edilməәsi Qaydası, Bakı şəәhəәri, 22 noyabr 2005-ci il, № 213, http://www.e-

qanun.az/alpidata/framework/data/11/f_11456.htm 

  Məәşğulluq haqqında Azəәrbaycan Respublikasinin Qanunu, Bakı şəәhəәri, 2 iyul 2001-ci il, № 

170-IIQ, http://ses.gov.az/upload-files/news/old/file/meshqulluq qanunu.doc 

  “Tibbi-sosial ekspert komissiyaları haqqında” ƏӘsasnaməә,  Bakı şəәhəәri, 19 avqust 1997-ci il, 

№ 93, http://www.udpo.az/read.php?lang=1&content=982 

  Yaşayış minimumu haqqında Azəәrbaycan Respublikasının Qanunu, Bakı şəәhəәri, 5 oktyabr 



2004-cü il, № 768-IIQ, http://www.maliyye.gov.az/sites/default/files/Ya_ay__ minimumu 

haqq_nda AR Qanununu.doc 

  Azəәrbaycan Respublikasının Məәşğulluq Strategiyasının həәyata keçirilməәsi üzrəә 2011-2015-ci 

illəәr üçün Dövləәt Proqramı, 2011-ci il 15 noyabr tarixli AR Prezidentinin Səәrəәncamı, 

http://www.president.az/articles/3565 

  AR-nın ƏӘməәk Məәcəәlləәsi, 1 fevral 1999-cu il, № 618-IQ, 



http://www.genprosecutor.gov.az/files/uploader/AR-in_emek_mecellesi.doc 

 

“Azəәrbaycan Respublikasını erməәni təәcavüzündəәn müdafiəә edəәrkəәn əәlil olmuş şəәxsləәrin 

sosial müdafiəәsinin yaxşılaşdırılması haqqında” Azəәrbaycan Respublikası Prezidentinin 

Fəәrmanına əәlavəәləәr barəәsindəә AR Prezidentinin FəәrmanıBakı şəәhəәri, 8 yanvar 1995-ci il, № 

256, http://www.e-qanun.az/framework/9137

 

 

 

 



AZƏӘRBAYCANDA MÖVCUD HÜQUQİ DURUM 

Hazırda  dünyada  1  milyard  180  milyon  nəәfəәr  əәlil  var.  Azəәrbaycanda  əәlilləәrin  sayı  569  min 

149 nəәfəәrdiri ki, bu da ümumi əәhalinin 6%-ni təәşkil edir. Dünya əәhalisinəә nisbəәtdəә (16%) müqayisəә 

edildikdəә, bu, 2.5 dəәfəә aşağı göstəәricidir. Azəәrbaycanda həәr 1000 nəәfəәr 34 əәlillik təәqaüdü alan düşür. 

Bununla beləә, əәlilliyəә səәbəәb olan əәsas amilləәrdəәn biri -1988-ci ildəәn başlayaraq müharibəә şəәraitindəә 

yaşadığımızdır. ƏӘlilləәrin 65%-i əәməәk pensiyaçısı, 23%-i isəә, sosial müavinəәt alanlardır. 2015-ci il in 

rəәsmi statistik göstəәciləәrinəә əәsasəәn, bütün əәlilləәrin cəәmi 5%-i işləәyəәnləәrdir. 

Ümumilikdəә, Azəәrbaycanda, hazırda 65 min 482 nəәfəәr əәlil uşaq var ki, bu - ümumi əәlilləәrin 

12%-ni, 18 yaşadəәk əәhalinin ümumi sayının isəә 2.4%-ni təәşkil edir. 2013-cü ilin statistik məәlumatına 

görəә əәlil uşaqların sayı 57 min olub. Onlardan 1105-i xüsusi təәhsil müəәssisəәləәrindəә, 2664-ü xüsusi 

internat  məәktəәbləәrindəә  (onlardan  isəә  1353  nəәfəәri  məәktəәbdəә  gecəәləәyir)  vəә  7750  nəәfəәri  evdəә  təәhsiləә 

cəәlb olunub. Lakin, bu sahəәdəә kadr hazırlığı çox zəәifdir, ixtisaslı pedaqolar vəә psixoloqlar çatışmır. 

“Azəәrbaycan  Repsublikasında  xüsusi  qayğıya  ehtiyacı  olan  uşaqların  təәhsilinin  təәşkili  iləә  əәlaqəәdar 

İnkişaf  Proqramı  (2005-2009-cu  illəәr)”  çəәrçivəәsindəә  Təәhsil  Nazirliyi  iləә  UNESCO  təәrəәfindəәn 

Azəәrbaycanda  birgəә  inklusiv  təәhsil  layihəәləәri  həәyata  keçirilməәyəә  başlanılıb.  Lakin  bu  layihəә  həәləә 

cəәmi 268 uşağı əәhatəә edir ki, bu çox aşağı göstəәricidir. 

Hazırda  ölkəәdəә  14  ƏӘlilləәrin  Bəәrpa  Məәrkəәzi  vəә  7  İnternat  Məәktəәbi  fəәaliyyəәt  göstəәrir. 

Ramanada  yerləәşəәn  200  nəәfəәrlik  Gəәnc  ƏӘlilləәrin  ƏӘməәk  vəә  İstirahəәt  evindəә  123  nəәfəәr  yaşayır.  Bakı 

şəәhəәrindəә gözdəәn əәlil uşaqlar üçün 38 saylı Müsiqi Məәktəәbi 1980-ci ildəәn fəәaliyyəәt göstəәrir. Burada 

200-əә  yaxın  gözdəәn  əәlil  şagird  təәhsil  alır.  Ümumilikdəә,  gözdəәn  əәlil  üşaqlar  üçün  inernat 

məәktəәbləәrindəә  281  nəәfəәr  şagird  təәhsil  alır.  Eşitməә  qüsuru  olan  uşaqlar  üçün  fəәaliyyəәt  göstəәrəәn, 

respublika  üzrəә  mövcud  olan,  cəәmi  3  internat  məәktəәbindəә  isəә,  ümumilikdəә  847  nəәfəәr  təәhsil  alır. 

Körpəәləәr  evləәrinəә  gəәlincəә,yalnız  psixonevroloji  xəәstəәliyi  olan  uşaqlar  üçün  nəәzəәrdəә  tutulmuş  1 

körpəәləәr  evi  fəәaliyyəәt  göstəәrir.Bu  göstəәriciləәr,  əәlil  üşaqların  ümumi  sayı  iləә  müqayisəәdəә  olduqca 

aşağıdır.  

Daimi  müalicəәyəә  ehtiyacı  olan  əәlilləәrin  dəәrman  vəә  digəәr  tibbi  vasitəәləәrləә  təәmin  olunması 

vəәziyyəәti  qəәnaəәtbəәxş  deyil.  Səәhiyyəә  Nazirliyinin  15.01.2008-ci  il  tarixli,  3  saylı  əәmrinəә  əәsasəәn 

əәlilləәrəә  pulsuz  verilməәsi  nəәzəәrdəә  tutulan  dəәrmanların  siyahısı  stasionar  müalicəә  alanlar  üçün  cəәmi 

115  adda,  ambulator  müalicəәdəә  isəә  cəәmi  141  adda  müəәyyəәn  olunub.  Tibbi  müayinəә  zamanı  isəә  bu 

dəәrman  siyahılarının  sayının  daha  artıq  olması  meydana  çıxır  ki,  əәlilləәrin  bunları  əәldəә  etməәk  üçün 

maddi  məәnbəәləәri  dəәqiqləәşdirilməәyib.  Bundan  başqa,  siyahı  üzrəә  dəәrmanların  da  tam  pulsuz  əәldəә 

olunmasında  çəәtinlikləәr  vəә  suni  maneəәləәr  vardır.  Bundan  başqa  dövləәt  hesabına  xaricəә  müalicəәyəә 

göndəәriləәn  əәlilləәrin  sayı  əәvvəәlki  illəәrəә  nisbəәtəәn  azalaraq,  2010-cu  ildəә  cəәmi  80  nəәfəәrtəәşkil  edib. 

Bundan sonra bu xidməәt məәhdudlaşdırılıb.  

Azəәrbaycan  Respublikası  Nazirləәr  Kabinetinin  22.11.2005-ci  il  tarixli  213  saylı  Qəәrarı 

iləә“Sosial  müdafiəәyəә  xüsusi  ehtiyacı  olan  vəә  işəә  düzəәlməәkdəә  çəәtinlik  çəәkəәn  vəәtəәndaşlar  üçün  kvota 



təәtbiq  edilməәsi  Qaydası”  müəәyyəәn  edilib.  Bu  səәnəәdəә  əәsasəәn:  işçiləәrinin  sayı  25-dəәn  50-dəәk  olan 

müəәssiləәrdəә  əәn  azı  1  əәlil  işləә  təәmin  edilməәli,  50-100  işçisi  olan  müəәssisəәləәrdəә  işçiləәrin  orta  illik 

sayının  2%-i  vəә  100-dəәn  çox  işçisi  olan  müəәssisəәləәrdəә  2.5%-i  qəәdəәr  əәlil  işçi  çalışmalıdır.  Bu  sahəә 

üzrəә  qanunun  səәməәrəәli  şəәkildəә  icra  olunmasına  dövləәt  nəәzarəәti  vəә  müdaxiləәsi  artırılması 

məәqsəәdəәuyğundur. 

2006-cı ildəәn etibarəәn I qrup müharibəә əәlilinəә 8800 manat, II qrupa – 6600 manat, III qrupa - 

4400  manat  sığorta  pulu  təәyin  olunub.  2006-cı  iləәdəәk  müharibəә  şəәraitindəә  əәlillikləә  nəәticəәləәnmiş 

halarla  bağlı  sığorta  pulları  isəә,  həәləә  dəә,  tam  alına  bilmir.  Bununla  bağlı  500-dəәn  möhkəәməә  qəәrarı 



verilsəә  dəә  icra  edilmir.  2006-cı  ildəәn  əәvvəәlki  dövrdəә  əәlil  olanların  sığorta  pulları  müvafiq  qaydada 

indeksləәşdirilməәyib. 

Azəәrbaycanda əәlil müavinəәtləәri əәlilləәrin müasir dövrdəәki minumum yaşayış təәləәbləәrindəәn 4-5 

dəәfəә azdır. 29.08.2013-cü il tarixli Fəәrmana əәsasəәn Çernobl əәlilləәrinəә vəә müharibəәdəә əәlillik qazanan I 

qrup əәlilləәrəә 67 manat, II qrup əәlilləәrəә 50 manat, III qrup əәlilləәrəә isəә 43 manat sosial müavinəәt verilir. 

Yalnız I qrup, müavinəәt alan əәlilləәrəә 60 manat prezident təәqaüdü verilir. “20 Yanvar” faciəәsi zamanı 

əәlil olmuş şəәxsləәrəә: I qrup- 83 manat, II qrup-66 manat, III qrup-60 manat ödəәnilir. Reallıqda yaşayış 

minimumu sağlam əәhali üçün 200 manatdan çox olduğu halda 125 manat, minimum istehlak səәbəәti 

isəә 167 manat hesablandığına görəә, müvafiq olaraq, əәlilləәrin hazırki müavinəәtləәri onların dəәrman vəә 

müalicəә, əәrzaq təәləәbatını ödəәməәyəә imkanları tamamiləә yerinəә yetirməәyəә imkan vermir.  

2010-cu ilin məәlumatına görəә pentensiar müəәssisəәləәrdəә 301 əәlil məәhkum saxlanılır. Onlardan 

I vəә II qrup əәlilləәrəә ayda cəәmi 15 manatlıq əәlavəә əәrzaq əәldəә etməәyəә icazəә verilir. ƏӘlilləәrin mövcud 

sağlamlıq imkanlarını nəәzəәrəә alaraq, bu məәbləәğin yetəәrincəә olmaması barəәsindəә qəәti fikir irəәli sürəә 

biləәrik. 

ƏӘlilləәrin sosial müdafiəәsi iləә bağlı təәdbirləәrəә dövləәt büdcəәsindəәn, ümümilikdəә, 2010-cu ildəә 

82 milyon 49 min manat xəәrcləәnmişdir. Dövləәt proqramları iləә bağlı ictimai təәşkilatların vəә əәhalinin 

kifayəәt  qəәdəәr  məәlumatlandırılmaması  səәbəәbindəәn  ayrılan  vəәsaitləәrin  vəәtəәndaş  cəәmiyyəәti 

strukturlarının  yaxından  iştirakı  iləә  bölüşdürülməәsi  vəә  xəәrcləәnməәsi  məәhdudlaşdırılıb  ki,  bu  da 

korrupsiyaya  şəәrait  yaradan  amilləәrdəәn  olub.  Jurnalist  araşdırmalarına  görəә,  böyük  məәbləәğdəә 

vəәsaitləәr təәyinatı üzrəә xəәrcləәnməәdiyini iddia edir 

 

Dövləәt  təәrəәfindəәn  əәlilləәrin  hüquqlarının  qorunması  vəә  sosial  təәminatının  yaxşılaşdırılması 



istiqaməәtindəә  təәləәb  olunan  işləәrin  görülməәsinəә  real  imkanlar  vəә  maliyyəә  vəәsaiti  olmasına 

baxmayaraq, yalnız kiçik miqyaslı işləәr görülüb, yəәni, bu işləәrin həәcmi vəә əәhatəә dairəәsi əәlilləәrin real 

ehtiyaclarının qarşılığında daha da artırılmalıdır. İndiyəәdəәk cəәmi 5000 nəәfəәr əәliləә məәnzil, cəәmi 7500 

nəәfəәrəә  əәlil  arabası,  cəәmi  3250  nəәfəәrəә  minik  avtomobili  verilib.  Beləә  ki,  əәlilləәrəә  4  ildəәn  bir  əәlil 

arabaları  paylanılır.  Lakin  reallıqda,  Çin  istehsalı  olan  vəә  cəәmi  bir  neçəә  aydan  sonra  sıradan  çıxan 

arabalar  əәlil  vəәtəәndaşlarımızın  növbəәti  3-4  il  əәrzindəә  fəәrdi  insanlarına  məәrhəәməәtinəә  möhtac 

qalmalarına  gəәtirib  çıxarır,  dövləәt  qayğısından  məәhrum  edilməәləәri  iləә  nəәticəәləәnir  vəә  hüquqları 

pozulur. 

Azəәrbaycan  Respublikasının  əәlilləәrin  hüquqlarının  müdafiəәsi  vəә  sosial  təәminatının 

yüksəәldilməәsi üzrəә Beynəәlxalq Konvensiyaya qoşulması prosesinin davamı olaraq, bir sıra səәməәrəәli 

layihəәləәr, ekspert qiyməәtləәndirməәləәri vəә proqramlar hazırlanıb. Lakin onların icrasının səәməәrəәlilinəә 

nail  olunmasında  dövləәtin  rolu  azdır.  Hesab  edirik  ki,  əәlilləәr  üçün  müəәyəәn  ediləәn  təәklifləәrəә  vəә 

proqramlara dövləәt dəәstəәyi gücləәndirilməәlidir. 

 

 



Yüklə 182,79 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin