Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

QURANın TƏHSİL METODU VƏ ELM İLƏ ƏMƏLİN AYRILMAZLIĞI

Quranda konkretləşən ilahi təhsil metodunun xüsusiyyəti işdə budur. Quran, iyirmi üç illik eniş müddəti boyunca öyrətməyi məqsəd qoyduğu qanunlar bütünü üçün prioritetli maddələr təyin edər. Bu prioritetli maddələrin bir hissəs(n)i tətbiq olununca, bu praktik tətbiqi möminlərin təhsilində ikinci bir maddə olaraq al/götürüb təqdim edər. Tətbiqin axsaqlıqlarını düzəldib geridə qalan doğru edilmiş hissələ birləşdirər, pozuqluğu qınayıb yaxşı və sağlam tətbiqi tərifləyər və bu yaxşı tətbiqin sahibinə təşəkkür edər. Çünki uca Allahın kitabı bir elm və əməl (tətbiq) kitabıdır. O nə bir nəzəriyyə və fərziyyə kitabı və nə bir kor-koranə təqlid kitabıdır.

Onun təhsil metodu buna bənzər: Bir müəllim düşünün; ən qısa şəkildə və ən az sözlərlə elmi qanunları şagirdlərinə təqdim edərək, onları tətbiqlərini istər. Sonra şagirdlərin bu tətbiqlərini təkrar ələ alaraq, onların doğru və səhv tərəflərini son nöqtəsinə qədər təhlil edər. Öyüd və xəbərdarlıq üslubu ilə əskiklikləri və axsaqlıqları açıqlayar. Doğru və sağlam tətbiqləri tərifləyərək, vəd və təşəkkürə bağlar. Sonra da eyni tətbiqi təkrarlamalarını istər. Şagirdlər, sahələrində kafilik qazanana və işlərində irəliləmə yazana qədər bu metodu təkrarlayar.

Bu izah etdiyimiz metod, diqqətli araşdırıcıların ilk baxışda fərqinə vara biləcəkləri Quran gerçəklərindən biridir. Bir baxırsan uca Allah, əvvəlcə cihada bağlı ümumi qanunları, məsələn Bəqərə Surəsinin "Döyüşmək sizə fərz qılındı" deyə başlayan 216. ayəsini endirərək möminlərə orada cihadı əmr edir. Arxasından ikinci adım/addım olaraq Bədir Döyüşünü ələ alır və orada açıqladıqlarını möminlərə əmr edir. Sonra Uhud Döyüşünü, arxasından da başqa döyüşlər, ələ alır və belə gedir. Bir baxırsan uca Allah, keçmişdəki peyğəmbərlərin və ümmətlərin yaşadıqları hadisələri izah edir; bu hadisələrdəki səhvləri düzəltdikdən və doğru davranışın nə olması lazım olduğunu vurğuladıqdan sonra onu yeni nəsillərə bir ibrət nümunəs(n)i və praktik tətbiq qanunu olaraq təqdim edir və bu təhsil belə belə davam edir. Gərək yuxarıdakı ayələr arasındakı "O halda yer üzünü gəziş də Allahın ayələrini yalan sayanların aqibətini görün." deyə buyuran 137. ayə və gərəksə bu surənin "Nə qədər peyğəmbərlər vardır ki..." deyə başlayan 146. ayəs(n)i söylədiklərimizin nümunələridir.

* * *