Elektr energetikasi

7.1 – Rasm.
7.2 – Rasm.

Yakkol kurinmaydigan kutbli rotor maxsus pulatdan yasaladi. Ularda pazlar frezlangan buladi. Pazlar rotorning taxminan 2/3 kismini tashkil etadi. Ularga chulgamlar joylashtiriladi va juft kutb (r=1) xosil kilinadi. Ularning vali gorizontal joylashadi va turbogeneratorlarda ishlatiladi. Valning aylanish tezligi 3000 ayl/min ni tashkil etadi.
3000 ayl/min aylanish chastotasiga ega bulgan sinxron dvigatellar va kompensatorlar gorizontal xolatda ishlab chikariladi. Ularning rotori yakkol kurinmaydigan kutbli buladi. 100 dan 1000 ayl/min chastotasida yakkol namoyon kutbli buladi.
Uygotish chulgami uzgarmas tok generatoridan taominlanadi. Bu generator sinxron mashina rotorining valiga joylashtiriladi. Uzgarmas tok chutkalar orkali valga urnatilgan xalkalarga beriladi (20.2-rasm).

Sinxron generatorning ishlash printsipi
Uygotish chulgamlari rotorga nisbatan kuzgalmas magnit okimi F₀ (7.3-rasm) xosil kiladi. U stator va rotor oraligida sinusoida konuni bilan uzgaradi. Rotor aylantirilganda magnit okimi u bilan birgalikda aylanadi va davriy ravishda stator chulgamlarini kesib utib unda uch fazali EYuK induktsiyalaydi

.
bu yerda w - statorning fazasidagi chulgamlar soni, - chulgam koeffitsienti.

7.3 – Rasm.
E_A, Ye_V, Ye_S faza EYuK lari uzaro teng va bir-biridan 120⁰ fark kiladi. Agar bu chulgamga iste’molchi ulansa, chulgamlardan tok uta boshlaydi va F_ya magnit okimi vujudga keladi. Mashinaning asosiy magnit okimiga bu okimning ta’siri yakor reaktsiyasi deyiladi. U iste’molchining xususiyatiga boglik, ya’ni statorning EYuK si va toki orasidagi fazalar farkiga boglik buladi. Aktiv iste’molchida =0 statorning magnit okimi F_yan=60 tezlik bilan aylanadi va uchta faza toki ta’sirida vujudga keladi. Uning aylanish tezligi asosiy magnit okim tezligi bilan bir xil buladi. Umumiy okim sinxron tezlik bilan aylanadi va rotorga nisbatan kuzgalmas buladi. Okim F_Ya iste’molchi aktiv bulganda F_yaq shaklida belgilanadi, u xolda

,

.

Induktiv iste’molchida bulib, A fazasining utkazgichlarida tok yakorь 1/4 davrga burilgandan sxng maksimal buladi va magnit okimi F_ya bu momentda F_yad bilan belgilanadi, F₀ okimga nisbatan magnitsizlantiruvchi buladi. SHu sababli induktiv karshilik umumiy okimni kamaytiruvi xisoblanadi. Sigim karshiligi esa bulib, F_ya yakorь okimiga karama-karshi yunalgan va magnitlovchi okim xisoblanadi. Bu xolda F va Ye yakorь reaktsiyasi xisobiga ortadi. Umumiy xolda agar iste’molchi aktiv-reaktiv xarakterga ega bulsa, yakorь okimi buladi.
Generatorning EYuK sini soddalashtirilgan tenglamasini kuyidagi ifoda bilan yozish mumkin:

,
bu yerda U – stator chulgamlaridagi yoki iste’molchidagi kuchlanish; Ye₀ – asosiy EYuK; X_S – sinxron induktiv karshilik (X_ya+X_t); X_ya va X_t – mos ravishda yakorning magnit okimi va tarkalish magnit okimi ta’siridagi induktiv karshiliklar.

Sinxron generatorning xossalari uning tavsiflari bilan baxolanadi. Sinxron generatorlar salt ishlash, tashki va sozlash tavsiflariga ega.

salt ishlash tavsifi deyiladi. Bunda I=0, nkconst buladi.

,
bunda .


E₀ va F₀ chiziklik boglanishda bulganligi uchun tavsifi va F bir xil kurinishga ega. F - magnitlanish tavsifi (7.4-rasm).