Elekтr energiyani ishlab chiqarish, uzaтish va тaqsimlash elektr energiyani ishlab chiqarish

Elektr energiyani uzatish
Zamonaviy elektr stansiyalarni suv manbalari, ko‘mir va gaz zaxiralari bor joylarda quriladi, chunki bu zaxiralarni iste’molchilar bor yerga olib borishdan elektr energiyani masofaga uzatish arzon va qulaydir. Elektr energiyani uzoq masofadagi iste’molchilarga uzatib beradigan qurilmalarni elektr energiya uzatish liniyalari deb ataladi. Masalan, Sirdaryo GRES dan Farg‘ona vodiysi, Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlariga hamda Тoshkentga elektr energiyani 500 ming voltli elektr energiya uzatish liniyalari orqali uzatiladi. 110 kV li liniyalar elektr energiyani iste’molchilarga taqsimlab berish uchun ishlatiladi. Buning uchun 110/35 kV li transformator podstansiyalari quriladi. Bu transformatorli podstansiyalarda 110 kV li kuchlanishni 35 kV li kuchlanishga aylantirib beriladi. Тransformatorlar iste’molchilar yashash joyiga o‘rnatilib, undagi 35 kV li kuchlanish 6—10 kV li yoki 0,4 kV li kuchlanishga aylantirib beriladi. 110 kV li kuchlanishga ega bo‘lgan liniyalar qishloq joylaridan o‘tgan bo‘lsa, bu kuchlanishni 0,4 kV li kuchlanishga aylantirib beradigan transformator budkalari o‘rnatiladi. Hozirda bunday transformatorlar respublikamizning turli viloyatlarida ishlatilib kelinmoqda. Тoshkent metrosini elektr energiya bilan ta’minlashda 110 kV li kabel liniyalari qo‘llangan. Kabellarning har birining ichida katta bosimda transformator moyi ushlab turiladi. Bunday qurilma 1984-yildan beri ishlaydi. Agarda, bunday liniya Тoshkent shahrida qo‘llanilmaganda, uylarni buzib, yerning ustidan 110 ming V ga ega bo‘lgan elektr uzatish liniyalarini qurish kerak bo‘lar edi.
Elektr energiyani taqsimlash
Elektr energiyani ishlab chiqarish, uni masofalarga uzatish, va iste’molchilarga taqsimlash hamda tokopriyomniklarni ishlatishda elektr energiyani taqsimlash asosiy muammo hisoblanadi. 1.84-rasmda iste’molchilarni elektr energiya bilan ta’minlash sxemasi ko‘rsatilgan. PS – podstansiya, K — ochiq elektr liniyasi yoki kabel liniyasi. Тransformatorning elektr energiya uzatish liniyalari va taqsimlash tarmoqlari uchun yuqori kuchlanishli kommutatsiya apparatlari ishlatiladi. Liniyalar va tarmoqlarni ulash, o‘chirish hamda qisqa tutashishdan saqlash uchun yuqori kuchlanishga mo‘ljallangan o‘chirgichlar qo‘llanadi. Elektr tarmoq liniyalaridan o‘tadigan quvvatni hisoblash, simlarning qalinligini aniqlash uchun iste’molchilarning quvvatini bilish kerak. Masalan, elektr dvigatelning hisoblash quvvatini quyidagi formula bilan aniqlanadi:
bu yerda: η — dvigatelning foydali ish koeffitsiyenti. O‘zgaruvchan elektr toki, dvi-
gatelning reaktiv hisoblash quvvati Q va to‘liq quvvati Sp ni quyidagicha topiladi:


bu yerda: cos ϕ – elektr dvigatel quvvat koeffitsiyentining nominal miqdori. Iste’molchilarning talab koeffitsiyenti:
bu yerda: Pnom – dvigatelning nominal quvvatlari yig‘indisi. Yoritish lampalarining quvvatlarini hisoblashda bir kvadrat metr joy hisobga olinadi. Bu ko‘rsatkich qo‘llanmalarda keltirilgan.