Elektr energiyani ishlab chiqarish uzatish va taqsimlash

1- yoqilg‘i ombori; 2- reaktor binolari; 3- mashina zali; 4- elektr podstansiyasi; 5- suyuq chiqindilarni saqlash joyi.

32

Zamonaviy AESning umumiy ko‘rinishi 2.13-rasmda tasvirlangan. Stansiyaning asosiy elementi hisoblangan yadro reaktori aktiv zona, qaytargich, sovitish, boshqarish, rostlash va nazorat qilish tizimlari, korpus va biologik himoyadan tashkil topgan.

Aktiv zonaning ishchi kanallariga germetik metall qobiq bilan qoplangan uran yoki plutoniy sterjenlar ko‘rinishidagi yadro yoqilg‘isi joylashtiriladi. Bu sterjenlarda katta miqdordagi issiqlik energiyasini ajratib chiqaruvchi yadro reaksiyasi amalga oshadi. Shu sababli, yadro yoqilg‘ili sterjenlar issiqlik ajratuvchi elementlar deb yuritiladi. Aktiv zonada issiqlik ajratuvchi elementlarning soni bir necha mingtagacha bo‘lishi mumkin.

Aktiv zonada neytronlarni sekinlashtirgich joylashtiriladi. Bu zona orqali, shuningdek, hosil bo‘luvchi issiqlikni olib ketish vazifasini bajaruvchi issiqlik tashuvchi massa ham o‘tadi. Issiqlikni tashuvchi massa sifatida oddiy suv, og‘ir suv, suv bug‘i, suyuq metallar, ayrim inert gazlar (uglerod oksidlari, geliy kabilar) foydalanilishi mumkin. Issiqlik tashuvchi massa majburiy sirkulatsiyalash yordamida ishchi kanallardagi issiqlik ajratuvchi elementlarning sirtini yuvib o‘tib, qiziydi va issiqlikni keyingi foydalanish uchun olib chiqadi. Aktiv zona otilib chiquvchi neytronlarni ichkariga qaytarib turuvchi qaytargich bilan o‘ralgan.

Energetik reaktorning quvvati issiqlikni aktiv zonadan tez olib chiqish imkoniyati bilan belgilanadi. Yadro reaksiyasi vaqtida issiqlik ajratuvchi elementlarda hosil bo‘luvchi issiqlikning asosiy qismi yadro yoqilg‘isini va kam qismi sekinlashtirgichni qizdirishga sarflanadi. Issiqlikni olib chiqish konvektiv issiqlik almashinuvi hisobiga amalga oshganligi sababli, uning intensivligini oshirish uchun issiqlik tashuvchining tezligini oshirish lozim. Shunday qilib, aktiv zonada suv oqimining tezligi taxminan 3-7 m/s. ni, gazlarning tezligi esa 30-80 m/s. ni tashkil etadi.

Reaktorlarni boshqarish neytronlarni yutuvchi maxsus sterjenlar yordamida amalga oshiriladi. Bunday sterjenlarni aktiv zonaga kiritish orqali neytronlarning oqimi va bunga mos holda yadro reaksiyasining intensivligi o‘zgartiriladi. Tipik atom elektr stansiyasining prinsipial ishlash sxemasi 2.14- rasmda tasvirlangan.

33

1																		12
					5							6
																																13
			3							7
	2
																				9
													8
																						10								14
						4
																								11

Suv
3.14- rasm. Atom elektr stansiyasining prinsipial sxemasi: