Elektr maydon

Dipol relaksasiya qutblanishi – betartib issiqlik harakatda bo‘lgan zarralar elektr maydoni ta’sirida o‘z yo‘nalishini o‘zgartirishi hisobiga ro‘y beradi. Dipol qutblanish ancha sekin ( ) kechishi sababli radio to‘lqinida maydon o‘zgarishi qutblanish vaqtiga yaqinlashib qoladi, oqibatda yuqori chastotada dipol molekulalar maydon yo‘nalaishining o‘zgarilishiga ulgura olmay qoladi va qutblanish susayib ,  qiymati pasayadi. Dipol qutblanish – qutbli gazlar, suyuqliklar va ba’zi organik qattiq moddalarga xosdir: qutbli dielektriklarda past haroratda jism qovushqoqligi yuqoriligi tufayli dipollar harakatsiz va  = ga teng bo‘ladi, material qizdirilsa ortadi, lekin yuqori haroratda  qiymati kamayadi

Ion relaksasiya qutblanishi ba’zi anorganik moddalarda kuzatiladi. Bunda moddaning o‘zaro bo‘sh bog‘langan ionlari tashqi elektr maydon ta’sirida aniq yo‘nalish oladi.

Elektron relaksasiya qutblanishi – sindirish ko‘rsatgichi yuqori va katta ichki maydonga ega bo‘lgan dielektriklar uchun xos bo‘lib, qo‘shimcha elektron yoki kovaklarni issiqlik energiyasi bilan ta’sirlantirish orqali yuzaga keladi. Bu turdagi qutblanish, asosan metall oksidi bo‘lgan ba’zi kimyoviy birikmalar (titan, vismut,niobiy)ga xosdir. 

Migrasiya qutblaniishi - tarkibi bir jinsli bo‘lmagan qattiq jismlarda qutblanishning qo‘shimcha mexanizmi sifatida ro‘y beradi. U past chastotalarda yuzaga keladi va elektr energiyasi ko‘p miqdorda sarflanadi.

O‘z- o‘zidan qutblanish segnetoelektriklarga xos bo‘lib, birinchi bor u segneto tuzida kuzatilgan. Tashqi maydon bo‘lmaganda segneto elektrikning ma’lum qismida dipollar o‘z o‘zidan bir-biriga nisbatan moslashib aniq yo‘nalish oladi. O‘z-o‘zidan qutblanuvchi moddalarning alohida sohalarida elektr momenti yo‘nalishi turlicha bo‘ladi. Segnotoelektriklarning  qiymati juda yuqori (500-20000) bo‘lib, u maydon kuchlanganligi va haroratga uzviy bog‘liq.

Gazlar molekulalari orasidagi masofa nisbatan katta bo‘lganligi uchun ularning zichligi kichik bo‘ladi. Shuning uchun barcha gazlarning qiymati birga yaqin bo‘ladi. Gaz molekulasining radiusi qancha katta bo‘lsa,  qiymati shuncha yuqori bo‘ladi. Gazning hajm birligidagi molekulalar soni uning harorat va bosimiga bog‘liq bo‘ladi va molekulalar sonining o‘zgarishiga qarab uning  qiymati ham o‘zgaradi. Gazda  qiymati havo namligiga ham bog‘liq bo‘ladi.

Suyuq holatdagi dielektriklar qutbli va qutbsiz molekulalardan tashkil topgan. Qutbsiz dielektriklarning  qiymati uncha katta bo‘lmaydi. ( <2.0-2.5) va u yorug‘likning sinish ko‘rsatkichi kvadratiga deyarli teng bo‘ladi. Qutbsiz dielektriklarning  qiymatining harorat ortishi bilan kamayishi hajm birligidagi molekulalar sonining kamayishiga asoslanadi. Dipol molekulali suyuq dielektriklar bir vaqtning o‘zida dipol qutblanishiga ega bo‘ladi. Qutbli suyuq dielektriklarda  =3.5-5 atrofida bo‘ladi.

Qattiq jismlarning  qiymati dielektrikning tuzilishiga bog‘liq bo‘ladi. Ularda turl xil qutblanishlar bo‘lishi mumkin. Bunga misol tariqasida paraffin uchun  ning qiymati har xil bo‘lishi mumkin: paraffin qattiq holatdan suyuq holatga o‘tishida, uning zichligi kamayishi tufayli  keskin kamayadi. Zarralari zich bo‘lmagan elektrotexnik chinnida bir yo‘la elektron, ion va ion–relaksasiya qutblanish kuzatiladi. Shishada esa  =4-20. Qattiq jismlarda  ning qiymati harorat va chastotaga bog‘liq bo‘lib, uning qonuniyatlari qutbli suyuqlikniki kabi. Muzda  qiymati harorat va chastotaga nisbatan keskin o‘zgaradi. Xarorati 0 ga yaqin bo‘lgan muzning dielektrik  qiymati past chastotalarda suvniki kabi 81 ga yaqin bo‘lib, harorat yanada pasaytirilsa, muzning  qiymati 2.85 gacha tushadi.