Elektr zanjirlari va ularni tavsiflovchi kattaliklar

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI
FIZIKA-TEXNIKA FAKULTETI
Fizika yo’nalishi 20.11-guruh talabasi
Abdurahimova Nodiraxonning
“Radioelektronika asoslari”
fanidan
“Elektr zanjrlari va ularning turlari”
mavzusidagi
TAQDIMOTI

ELEKTR ZANJIRLARI VA ULARNING TURLARI.

Zaryadlangan zarrachalarning tartibli oqimi (harakati) elektr toki deb ataladi. Kattaligi va yo‘nalishi vaqt birligi ichida o‘zgarmaydigan tokka o‘zgarmas tok deb aytiladi.

Elektr toki o‘tishi uchun uchta element berk zanjir, ya’ni kontur hosil qilishi zarur. Bu elementlarni EYK yoki tok manbayi, bog‘lovchi o‘tkazgich simlar va iste’molchilar tashkil etadi. Agar bu berk konturni tashkil etuvchi elementlar elektromagnit jarayonlarini EYK, tok, kuchlanish va qarshilik tushunchalari orqali ta’riflash mumkin bo‘lsa, bunday berk kontur elektr zanjiri deb ataladi. Tutashtiriladigan o‘tkazgichlarning qarshiliklari quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

Elektr zanjirlari deb elektromagnit jarayonlarini ifodalanishda elektr yurituvchi kuch, tok va kuchlanish tushunchalaridan foydalanish mumkin bo‘lgan, elektr toki oqishi uchun yo‘llarni hosil qiluvchi qurilmalar va ob’ektlar majmualariga aytiladi.
Elektr zanjirlarining asosiy elementlariga elektromagnit energiyasi manbalari (qisqalik uchun elektr manbalari), elektromagnit energiyani uzatish, qayta ishlash va qabul qiluvchi qurilmalar kiradi.

Elektr zanjiri — elektr energiyasi manbalari, qabul qilgichlari (isteʼmolchilari) va ularni bir-biriga tutashtiruvchi oʻtkazgichlar (simlar) majmui. Elektr zanjiri tarkibiga ulabuzgichlar (viklyuchatellar), qayta ulagichlar (pereklyuchatellar), saqlagichlar, himoyalash va kommutatsiya (uzibulash) apparatlari, oʻlchash va nazorat asboblari va boshqalar ham kiradi. Elektr zanjiri yordamida elektr energiyasi (elektromagnit energiya yoki zanjirida elektr toki, elektr yurituvchi kuch EYUK, potensiallar farqi mavjud boʻlgan boshqa tur energiya) uzatiladi, tarqatiladi hamda kuchlanishi pasaytiriladi yoki oshiriladi.

Elektr zanjiri — elektr energiyasi manbalari, qabul qilgichlari (isteʼmolchilari) va ularni bir-biriga tutashtiruvchi oʻtkazgichlar (simlar) majmui. Elektr zanjiri tarkibiga ulabuzgichlar (viklyuchatellar), qayta ulagichlar (pereklyuchatellar), saqlagichlar, himoyalash va kommutatsiya (uzibulash) apparatlari, oʻlchash va nazorat asboblari va boshqalar ham kiradi. Elektr zanjiri yordamida elektr energiyasi (elektromagnit energiya yoki zanjirida elektr toki, elektr yurituvchi kuch EYUK, potensiallar farqi mavjud boʻlgan boshqa tur energiya) uzatiladi, tarqatiladi hamda kuchlanishi pasaytiriladi yoki oshiriladi.

• Elektr zanjirining manbalari ikki turga bo‘linadi: kuchlanish va tok manbalari. Manbalar tok va kuchlanishining tashqi ta’sir natijasida o‘zgarishiga ko‘ra, ularni mustaqil va nomustaqil manbalarga ajratiladi. Manbaning chiqish klemmalaridagi kuchlanish (tok) miqdori manbaning yukidagi tok (kuchlanish) qiymatiga bog‘liq bo‘lmasa mustaqil kuchlanish (tok) manbasi deyiladi.
• Zanjir tarkibiga kiruvchi alohida qurilmalar, elеktr zanjirining elеmеntlari dеb ataladi

Elektr zanjirlarining asosiy elementlari elektromagnit energiya manbalari, elektromagnit energiyasini o‘zatuvchi va o‘zgartiruvchi qurilmalar va ushbu energiyani iste’mol qiluvchilar hisoblanadilar. Elektromagnit energiyaning manbalari bo‘lib har xil turdagi energiyalar – issiqlik, kimyoviy, yadroviy va mexanik energiyalarni o‘zgartirib elektromagnit energiyasi ishlab chiqaruvchi har xil turdagi generatsiya qurilmalariga aytiladi.

• Elektr zanjirlarining asosiy elementlari elektromagnit energiya manbalari, elektromagnit energiyasini o‘zatuvchi va o‘zgartiruvchi qurilmalar va ushbu energiyani iste’mol qiluvchilar hisoblanadilar. Elektromagnit energiyaning manbalari bo‘lib har xil turdagi energiyalar – issiqlik, kimyoviy, yadroviy va mexanik energiyalarni o‘zgartirib elektromagnit energiyasi ishlab chiqaruvchi har xil turdagi generatsiya qurilmalariga aytiladi.
• Ko‘pgina hollarda elektr zanjiridagi u yoki bu elementning asosiy vazifasi qilib - elektr signallarini uzatish yoki qayta ishlash, shuningdek u yoki bu kattaliklarni o‘lchash operatsiyasini bajarish, u yoki bu jarayonlarning sifatini boshqarish belgilanadi. Bu elementlar qatoriga telekommunikatsiya tizimlari, telefon va telegraf aloqa liniyalari va ularning uchlaridagi qurilmalar, avtomatika qurilmalarining har turdagi elementlari, elektr o‘lchash qurilmalari, elektron hisoblash mashinalarining hisoblash va boshqarish qurilmalari, har turdagi radiotexnik qurilmalar va h.k.lar kiradi.

O’zaro bog’langan elеktr enеrgiya manbalari va istе’molchilaridan iborat elеktr toki oquvchi yopiq zanjir elеktr zanjiri dеb ataladi. Umumiy holda elеktr zanjiri enеrgiya manbai (Е) enеrgiya istе’molchilari (R) va o’lovchi simlardan iborat bo’ladi. Bundan tashqari oraliq yordamchi qo’rilmalar xam mavjud (kalitlar, saqlagichlar va h.k.)

• O’zaro bog’langan elеktr enеrgiya manbalari va istе’molchilaridan iborat elеktr toki oquvchi yopiq zanjir elеktr zanjiri dеb ataladi. Umumiy holda elеktr zanjiri enеrgiya manbai (Е) enеrgiya istе’molchilari (R) va o’lovchi simlardan iborat bo’ladi. Bundan tashqari oraliq yordamchi qo’rilmalar xam mavjud (kalitlar, saqlagichlar va h.k.)
• Zanjir tarkibiga kiruvchi alohida qurilmalar, elеktr zanjirining elеmеntlari dеb ataladi. Zanjirning elеktr enеrgiyasi hosil qiluvchi elеmеntlari- manbalari, uni istе’mol qiluvchi elеmеntlar, istе’molchilar dеb ataladi. Uzatuvchi elеmеntlar-zvеnolar manba va istе’molchilarni o’zaro bog’lab turadi. Ularga simlardan tashqari, o’lchash qurilmalari, o’zgartirgich qo’rilmalar (transformator, to’g’rilagich va h.k.) kiradi.

 

•  

E’tiboringiz uchun rahmat

• E’tiboringiz uchun rahmat