Elektrotehnika va elektronika

Boshqaruv relelari - 
Relelar kichik oqimli zanjirlar kommutatsiyasida qo’llanilib, kontaktorlarga 
o’xshab ishlaydi. Relelar tok va kuchlanish datchiklari, vaqt datchiklari, ishchi mashina va mexanizmlarning 
texnologik parametrlari datchiklari sifatida qo’llaniladi.
Vaqt relelari
– elektromagnit, pnevmatik sekinlashtiruvchi, motorli, elektron, mexanik va h.k. 
bo’lishi mumkin. 
Elektromagnit vaqt relesi
– oddiy elektromagnit rele kabi ishga tushadi, ammo magnit 
o’tkazgichdagi mis halqalar vaqt relesini manbadaga ulash yoki uzishda ma’lum vaqtni ushlab turishni 
ta’minlaydi. Quyida turli rusumdagi elektromagnit vaqt relelari namunalari keltirilgan(14.4-rasm.). 
Pnevmatik sekinlashtiruvchi releda
- vaqtni ushlsb turish kamerani havo bilan to’ldirish vaqti 
hisobiga ta’minlanadi.
Elektron vaqt relelarida yarim o’tkazgich elementlari (tranzistorlar) va kondensatorlardan 
foydalaniladi. Kondensatorning zaryadlanish va razryadlanish vaqtlari tranzistorlarni yopiq holatidan ochiq 
holatiga qayta ulab vaqtni ushlab turishni ta’minlaydi. 
Tezlik datchiklari 
-
O’zgaruvchan va o’zgarmas tok dvigatellarining tezliklari ularning 
harakatlantiruvchi kuchini belgilaydi. Unda dvigatelning EYuK sidan o’lchanayotgan yoki nazorat 
qilinayotgan o’zgaruvchi sifatida foydalanib elektr yuritmaning tezligi to’g’risida ma’lumot olish mumkin. 
Ular analogli yoki raqamli bo’lishi mumkin.

---

190 
 
 
14.4-rasm.
 
Turli rusumdagi elektromagnit vaqt relelari. 
 
Tezlik nazoratining elektromexanik relesi 
- Asinxron dvigatel ish tamoyili bo’yicha ishlab, 
dvigatelning tezligi nolgacha pasayganda uni tarmoqdan uzib qo’yish talab etilganda yani tormozlashni 
avtomatlashtirishda qo’llaniladi(14.5-rasm.). 

---

191