Elektrotehnika va elektronika

I
c
– liniya toklari. 
Liniya toklarini hisoblash uchun vektor yoki kompleks shakldagi Kirhgofning 1-qonuni bo‘yicha 
tuzilgan tenglamadan foydalaniladi. 

---

57 
(3.17) 
Uch fazali qurilmalarda uchburchak usulida ulash (shartli belgilanishi ) yulduz usulida ulashga 
qaraganda kamroq qo’llaniladi. Uchburchak usulida ulash uchun (3.9– rasm) generator fazalarining 
chulg‘amlari o‘zaro ketma-ket birlashtiriladi, ya’ni har bir faza chulg’amining o‘zidan oldingi faza 
chulg‘amning oxiriga ulanadi A bilan Z; B bilan X; C bilan Y. 
Shuning uchun generator faza chulg’amlarining EYuKlari uchburchak ichida bir xil yo‘nalishda 
bo‘ladi. Demak, shu uchburchak faza EYuK oniy qiymatlarining algebraik yig’indisi ta’sir etadi. Lekin 
e
A
+e
B
+e
C
=0 va shu sababli generator chulg’amlarida tenglashtiruvchi tok paydo bo’lmaydi. 
Chulg’amlarning ikkita qismasini birlashtirishdan hosil bo’lgan umumiy nuqtalar liniya simlari 
biriktiriladi iste’molchilarning fazalariga ulanadi, ya’ni A bilan a, B bilan b va C bilan c. Sistemaning liniya 
simlaridagitok ikkita faza toklari yig’indisiga teng bo’lib, ularning musbat yo’nalishi qarama – qarshi bo’ladi 
(3.10 –rasm ). Demak, liniya simlaridan o‘tuvchi tok tegishli faza toklarining vektor ayirmasiga teng. 
Bu sistemada uchta faza kuchlanishlarini bir vaqtning o‘zida liniya kuchlanishlari tashkil etadi. U
F
=U
L
faza toklari ikkita indeks bilan ifodalanadi: I
AB
, I
BC
va I
CA
. 
3.10-rasm. Fazalarni uchburchak usulida ulash. 
Liniya toklari, bitta indeks bilan yoziladi: I
A
, I
B
va I
C
. Sistemaning vektor diagrammasini tuzishda 
uchta liniya kuchlanishlari asos qilib olinadi (3.10–rasm). Ular orasidagi burchaklar 120
0
ga teng. 

---

58 
Simmetrik yuklamada faza toklarining vektorlari: I
AB
, I
BC
va I
CA
ularni hosil qiluvchi kuchlanishlarga nisbatan 
burchakka siljigan bo’ladi. Bu burchakning qiymati iste’molchining reaktiv va aktiv qarshiliklarining 
nisbatiga bog’liq. 
3.11-rasmdan qurinib turibdiki, liniya tokitng vektori I
A
ni qurish uchun I
ab 
ga (-I
ca
) ni, ya’ni I
sa
ga 
kattaligi jihatidan teng, lekin yo‘nalishi jihatidan unga qarama–qarshi bo‘lgan vektorni qo‘shish lozim. 
Qolgan ikkita liniya toklari ham shu kabi aniqlanadi. Simmetrik yuklamada faza toklari kattaligi 
jihatdan I
AB

I
BC

I
CA
=I
F
bo’lib, shuning uchun liniya toklari ham o‘zaro teng bo‘ladi: I
A
=I
B
=I
C
=I
L
. 
Diagrammada faza va liniya toklarining vektori o‘tkir burchaklari 30
0
va o‘tmas burchagi 120
0
li teng yonli 
uchburchak hosil qiladi. Bunday uchburchaknining o’tmas burchagi uchidan qarama-qarshi tomonga 
perpendikulyar tushirib, (3.10-rasm, k-nuqta) quyidagini topamiz:
2
30
cos
0
L
I
I
F
L
I
I
3
(3.18) 
Demak, uchburchak usulida ulangan uch fazali simmetrik sistemada faza kuchlanishlari bir vaqtning 
o’zida liniya kuchlanishlarini ham tashkil etadi