Elektrotehnika va elektronika

W
1
) tarmoqdan o‘zgaruvchan 
kuchlanish berilsa, u holda ikkala chulg‘amni birlashtiruvchi magnit oqimi (
F
) ta’sirida ikkilamchi 
chulg‘am(
W
2
)da EYuK hosil bo‘ladi va u yerdan yukni ta’minlovchi ikkilamchi tok oqib o‘tadi. Shu tariqa 
birlamchi konturdan (birinchi tarmoqdan) ikkilamchi konturga (ikkinchi tarmoqqa) o‘zgaruvchan tok 
quvvati uzatiladi. Magnit o‘zak ikki chulg‘am orasidagi magnit bog‘lanishni kuchaytiradi. 

---

127 
10.3 – rasm. Bir fazali transformatorning ishlash tamoyili. 
Oddiy turdagi transformatorlarning yuksiz ishlagandagi tarqoq(sochiluvchi) maydoni asosiy 
maydonning 0,25% dan ham kichikdir. Po‘lat isroflari esa nominal quvvatning 1% ga ham bormaydi. 
Chulg‘amlardagi (qisqasi – misdagi) quvvat isrofi ham juda kichikdir. Shu sababli yuksiz ishlash rejimini 
tahlil qilganimizda, avval soddalashtirilgan transformatorni, ya’ni unda tarqoq(sochiluvchi) maydon, 
misdagi va po‘latdagi quvvat isrofi yo‘q deb faraz qilingan holni ko‘ramiz, ya’ni 
0
,
0
,
0
0
1
1
P
r
X
. 
Transformator yuksiz ishlaganda tarmoqdan kelayotgan quvvat quyidagicha sarflanadi:
a) birlamchi chulg‘am (mis) dagi quvvat isrofi
1
2
0
1
r
mI
P
m
(chulg‘am alyuminiydan yasalgan bo‘lsa 
ham mis isrofi deb nomlash qabul qilingan);
b) magnit o‘zak po‘latidagi asosiy isroflar P
p.o
(po‘lat isrofi); v) yuksiz ishlash qo‘shimcha isroflari 
R
q.O
. 
Transformatorlarga tarmoqdan kelayotgan quvvatning ma’lum bir qismi isroflarni qoplash uchun 
sarflanadi. Shuning uchun 
.
.
.
.
1
0
o
k
о
п
m
P
P
P
P
(10.3) 
Bu tur quvvat isroflari P
q.o
ning asosiy xillari quyidagilardir:
a) po‘lat tunukalarga mexanik ishlov (mos. shtamplash) berilishi natijasida po‘lat tuzilishining 
(strukturasi) o‘zgarishi sababli hosil bo‘lgan quvvat isrofi;

---

128 
b) o‘zakning qismlari tutashgan joylari va o‘zakni tortuvchi shpilka o‘rnatilgan joylaridagi 
induksiyaning har xilligi tufayli vujudga kelgan isrof;
v) o‘zakning mahkamlagichlari va boshqa konstruktiv qismlar – shpilka, to‘sinlarni siquvchi po‘lat 
balkalar, transformator idishida va h.k. hosil qiluvchi isroflar; g) yuqori kuchlanishli transformatorlarning 
izolyatsiyalaridagi isrof. 
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, issiq jo‘valangan po‘latli transformatorlarda yuksiz ishlash 
qo‘shimcha isroflarining hamma xillari o‘zakdagi induksiya qiymati 1,5 Tl dan oshganda keskin ortar ekan. 
Transformator o‘zaklaridagi induksiyaning qiymati aksariyat uchraydigan 1,15-1,17 Tl qiymatga yaqin 
bo‘lganda qo‘shimcha isrof P
q.o
ulushi asosiy isroflar P
PO
ning 15-20% ni tashkil etar ekan, ya’ni 
o
k
no
n
P
P
P
.
(1,15 1,20)P
n.O
(10.4)