Elektrotehnika va elektronika

 
11.1-rasm. Asixron mashinaning konstruktiv tuzilishi 
3.2.2
 
Asixron mashinalarning tuzilishi va ishlash tamoyili. 
Elektr mashinalarida po‘lat o‘zak maxsus yupqa elektrotexnika po‘lat listidan yig‘ib taiyorlanadi. 
Stator va rotorning po‘lat o‘zaklarining tarkibida 1...3% kremniy bo‘ladi. Po‘lat listlarining qalinligi 0,3 ... 
0,5 mm. Po‘lat o‘zak yig‘ilgandan so‘ng staninaga presslab o‘rnatiladi. Stator staninasi esa alyuminiy yoki 
cho‘yandan tayyorlanishi mumkin. Asinxron mashinalarda ham rotorning po‘lat o‘zagi maxsus po‘lat 
listlardan yig‘iladi va valga(o’qga) yoki rotor vtulkasiga presslab mahkamlanadi. Mikromashinalarda po‘lat 
o‘zaklar temir–nikel qotishmasi plastinkalardan yig‘iladi. 
Asixron mashinalar 
r
otorning tuzilishiga ko‘ra: 
1) qicqa tutashtirilgan rotorli, 11.2-rasm.

---

141 
11.2-rasm. Asixron mashinaning
qicqa tutashtirilgan rotori.
 
 
Rotorning o‘zagi elektrotexnik po‘lat tunikalardan yig‘iladi, sirtqi tomoni pazlar hosil qiluvchi 
silindirdan iborat bo‘ladi. Uyurma toklardan hosil bo‘luvchi quvvat isrofini kamaytirish maqsadida rotor 
o‘zagini tashkil qiluvchi har bir po‘lat tunikanining ikki tomoni izolyatsiyalovchi lak(lok) bilan qoplanadi.
Qisqa tutashtirilgan rotorli motorning rotor o‘zagi pazlariga alyuminiy yoki mis sterjenlari 
(tayoqchalari) joylashtirilib, ularning bosh va oxirlari alyuminiy yoki mis halqa bilan o‘zaro qisqa 
tutashtiriladi rotor (“Olmaxon qafas”) li asinxron motor deyiladi. 
11.3-rasm. Asixron mashinaning
faza (kontakt halqali) rotori.
 
 
2) faza (kontakt halqali) rotorli dvigatellarga bo‘linadi (11.3 – rasm). 
Faza rotorli dvigatelning rotor o‘zagi pazlariga statorniki singari uch fazali chulg‘am o‘rnatiladi. 
Dvigatelning ishga tushurish tokini kamaytirish maqsadida rotor chulg‘ami zanjiriga ketma-ket tashqi 
qarshilik kiritiladi .
Rotor chulg‘ami “yulduz” sxemasida ulanib, uning har bir fazasiga tashqi qarshilikni kiritish uchun 
aylanuvchi rotor vali(o’qi)ga uchta o‘zaro va valdan izolyatsiyalangan halqa o‘rnatiladi. Rotordagi faza 

---

142 
chulg‘amining uchlari uchta halqaga ulanib, halqalar esa qo‘zg‘almas cho‘tkalar orqali ishga tushirish 
rezistoriga ulanadi (11.4 – rasm). 
11.4-rasm. Faza rotorli dvigatelga rostlagich reostatini ulanishi. 
Katta quvvatli asinxron elektr dvigatellarda va kichik quvvatli maxsus mashinalarda ularning ishga 
tushirish va rostlash xususiyatlarini yaxshilash maqsadida faza rotorlardan foydalaniladi. Bunda uch fazali 
rotor chulg’amlari (1) valga(o’qga) (2) o’rnatilgan kontakt halqalar (3) ga ulanadi. O’z navbatida ushbu 
halqalarga tegib sirpanib turuvchi cho’tkalar (4) yordamida rostlagich reostatlar (5) ga ulanadi. 
Asixron mashinalarning statoriga joylashtiriladigan uch fazali chulg‘amning tuzilishi sinxron 
mashinaning chulg‘amidan farq qilmaydi. Stator chulg‘amlarining uchlari dvigatel shchitidagi qismlarga 
ulanadi. Bunda birinchi faza chulg‘ami C
1 
– C
4 
ikkinchisi C
2 
– C
5 
uchinchisi esa 
C
3 
– C
6 
bilan
belgilanadi. 
Chulg‘amni “yulduz” sxemasi bilan ulash uchun uchlari motor shchitining qismlariga 11.5-rasm, 
a 
da 
ko‘rsatilgandek qilib biriktiriladi. 11.5- rasm 
b
da motor shichitidagi chulg‘am uchlarini “uchburchk”
sxemalari bilan ulash ko‘rsatilgan. 
11.5 – rasm. Asixron mashinalarning stator chulg’amlarini ulanish usullari 

---

143 
Asinxron dvigatelning stator chulg‘amiga uch fazali tok berilganda