Elektrotehnika va elektronika

ayl/min
birligidagi qiymati ham dvigatel shchitida berilgan bo‘ladi. Aylantiruvchi momentning maksimal qiymati
М
макс
 
= 
λ
 
М
н
bo‘ladi.
(11.5) ifodadagi (±) ishoraning musbati dvigatel, manfiysi esa generator rejimlariga tegishlidir. 
Shunday qilib, sirpanishga turli, ya’ni S = 0÷1 gacha qiymatlar berib, ularga tegishli aylantiruvchi moment 
qiymatlari aniqlanadi. 
11
.
6
-rasmda qisqa tutashtirilgan rotorli asinxron motorning (11.5) ifoda asosida 
qurilgan mexanik tavsifi ko‘rsatilgan.
Mexanik tavsifning 
bo‘lagi uning ish yoki turg‘un qismi, 
bo‘lagi esa uning 
beqaror yoki turg‘un bo‘lmagan qismi deyiladi. Tavsifning turg‘un qismida ishlayotgan motor yuklamasi 
berilgandagiga nisbatan 
M
c1
yoki 
M
c2
ga o‘zgarib qolguday bo‘lsa, u holda aylantiruvchi momentning 
qiymati o‘zgarib momentlar muvozanati, ya’ni 
M = M
c1
yoki 
M = M
c2
avtomatik ravishda tiklanadi. 

---

145 
11.6-rasm. Asixron mashinaning mexanik tavsifi. 
Haqiqatan, mexanik tavsif ifodasiga binoan yuklama o‘zgarishi bilin sirpanish ham o‘zgaradi. 
Sirpanishning o‘zgarishi bilan esa tok 
I
2
k
qiymati va, demak, aylantiruvchi moment qiymati avtomatik 
ravishda o‘zgaradi. Agar yuklama, ya’ni qarshilik momenti 
M
c
ning qiymati aylantiruvchi momentning 
M
maks
qiymatidan biroz ortib ketguday bo‘lsa, u holda mexanik tavsifga binoan chastota tabiiy ravishda pasayadi. 
Bunda motorning aylantiruvchi momenti ko‘payish o‘rniga kamayib qoladi va natijada momentlar 
muvozanati tiklana olmay, motor o‘z-o‘zidan to‘xtab qoladi. 
Demak, yuklamaning qarshilik momenti tasodifan haddan tashqari katta qiymatga ega,
bo‘lib qolsa, u holda asinxron motor avtomatik ravishda to‘xtab, shu bilan birga o‘z-o‘zini 
himoyalab qoladi. Asinxron motorning bu xususiyati uning afzalliklaridan biri hisoblanadi. Aylantiruvchi 
momentning qiymati 
bo‘lgani, elektr tarmog‘idagi kuchlanish 
ning qiymati esa 5-10% ga 
o‘zgarib turishi sababli asinxron motorning katalogda berilgan 
qiymatini amaliy hisoblashlarda 0,8 
koeffitsientiga ko‘paytirib, uning qisqa vaqt davomida nominalga nisbatan ortiqroq yuklama bilan ishlash 
qobiliyati, ya’ni 
aniqlanadi. Asinxron dvigatel 
aylantiruvchi momentining 
qiymati rotor zanjiridagi aktiv qarshilikka bog‘liq emas, ammo kritik 
sirpanishning qiymati 
ga to‘g‘ri proportsional. O‘rtacha quvvatli qisqa tutashtirilgan rotorli asinxron 

---

146 
motorlari uchun 
bo‘lib, katta quvvatlilarda 
bo‘ladi. Rotor 
chulg‘amiga tashqi qarshilik kiritilmagan faza rotorli motorlar uchun 
bo‘ladi.