Elektrotehnika va elektronika

 
18.4 – rasm. 
Gelli akkumulyatorning tuzilishi.
 
Litiy-ion akkumulyatorlar - Hozirda elektromobillarda asosan litiy-ion akkumulyatorlar 
qo’llanilmoqda. 1991 yilda SONY kompaniyasi birinchilardan bo’lib litiy asosidagi aralashmali katodga ega 
bo’lgan akkumulyatorni yaratdilar. Usha davrda ushbu akkumulyatorlar odatdagi qo’rg’oshin-kislotali 
akkumulyatorlarga nisbatan 1 kg og’irlikga to’g’ri keladigan elektr sig’im bo’yicha 4-5 barobar samaraliroq 
edi.
1996 yilda 
LiFePO4 
asosidagi aralashmali katodga ega bo’lgan akkumulyatorni yaratildi va u 2005-
2006 yillarda keng miq’yosda ishlab chiqarila boshlandi. 
Nissan Leaf kompaniyasi LiMn2O2 asosidagi aralashmali katodga ega bo’lgan akkumulyatorni 
yaratildi. Ularning nisbiy elektr sig’imi 80 Vt/kg – yani masalan 16 kVt.s elektr sig’imi olish uchun 200 kg 
massali akkumulyator talab etiladi. 
Tesla kompaniyasi ham konstruktsiyasida litiy (Li), nikel (Ni), kobalt (Co), alyuminiy (Al) bo’lgan, 
nisbiy elektr sig’imi 85-90 Vt/kg bo’lgan akkumulyatorlardan foydalanadi. 

---

256 
Litiy-ion akkumulyatorlarning afzalliklari:
Akkumulyatorlarning barcha turlari ichida energiyaning eng yuqori zichligi; 
NiMH 
и
NiCd larga nisbatan bir element kuchlanishining 3 barobar va qo’rg’oshin-kislotali 
akkumulyatorlarga nisbatan 2 barobar yuqoriligi (3,6 V); 
Batareyalarni qisqa fursatda zaryadlanishi (90% sig’imgacha 30-40 daqiqada); 
Yuqori resurs ko’rsatkichi (1000 martagacha zarydlanish-razryadlanish); 
Salt holatda razryadlanish ko’rsatkichining pastligi (bir oyda 5%) 
Oldindan qayta ishlanmay utilizatsiya qilinishi. 
Litiy-ion akkumulyatorlarning kamchiliklari: 
Mexanik shikastlanishda yoki qayta zaryadlashda portlash xavfi borligi; 
Ishlash muddatining nisbatan qisqaligi (o’rtacha 5-6 yil); 
Narxining yuqoriligi. 
Hozirda litiy-ion akkumulyatorlarda metall litiy emas, balki ion litiy qo’llanilmoqda.
Zarydlanish-razryadlanish rejimini nazorat qiluvchi BMS tizimi litiy-ion akkumulyatorlarni 
portlashiga olib keluvchi metal-litiy hosil bo’lishini oldini oladi. 
Grafenli akkumulyatorlar
 -
IBM Battery 500 rusumli litiy-havo akkumulyator – nisbatan engil va 
800 km gacha masofani bosib o’tish imkonini beradi. Bu texnologiya akkumulyator panjara shaklida bo’lib, 
uning oralaridan havo o’tadi. Zaryadlashda kislorod molekulalari ionlashadi, razryadlanishda esa panjara 
orqali o’tib zaryad beradi. Bu bir qarashda sodda uslub bo’lsada, olimlar ushbu texnologiyani 2020-2030 
yillarga joriy etilishini bashorat qilishmoqda(18.5 – rasm). 

---

257 
18.5– rasm. IBM Battery 500 rusumli litiy-havo akkumulyatorining tuzilishi.