Eleonora Bielawska-Batorowicz



Yüklə 1,42 Mb.
Pdf görüntüsü
tarix16.02.2017
ölçüsü1,42 Mb.
#8699

Eleonora Bielawska-Batorowicz

Menopauza a jakość życia

Chowanna 1, 127-142

2013


ELEONORA  BIELAWSKA ‑BATOROWICZ

Menopauza a jakość życia*



Menopause and the quality of life

Abstract: The paper presents selected issues related to the quality of life after the meno‑

pause. First, it gives the short account of theoretical approaches to quality of life and to 

health related quality of life. Building on that the author discusses quality of life after 

the menopause, and in particular these options which include the subjective perspective 

of menopausal women. The results of psychological studies into the menopausal transi‑

tion are shortly presented. In all these studies the intensity of menopausal symptoms 

was considered the indicator of quality of life. The findings demonstrate that intensity  

of symptoms is related to personality (i.e. high neuroticism), temperament (i.e. high re‑

activity), to the intensive stress and ineffective coping strategies, and to the life situa‑

tion (i.e. difficulties in family and personal life). Finally, the author brings forward the 

idea that the quality of life related to menopausal transition should be analyzed in the 

context  of  life ‑span  development.  The  individual  concept  of  menopause  should  also  be 

considered.

Key words: menopause, quality of life, health related quality of life, psychological as‑

pects of menopause, individual concept of menopause, adulthood.

*  Artykuł stanowi poszerzoną wersję referatu wygłoszonego na VIII Kongresie Me‑

nopauzy  i  Andropauzy,  który  odbył  się  w  Zakopanem  w  2009  roku.  Referat  w  postaci 

drukowanej dołączono do materiałów wręczanych uczestnikom Kongresu.


128

Artykuły


Wprowadzenie  

Koncepcje jakości życia

W literaturze znajdujemy odwołania do licznych koncepcji jakości ży‑

cia, wśród których wyróżnić można na przykład modele oczekiwań, po‑

trzeb, powrotu do normalnego życia czy też satysfakcji z życia (Fayers, 

Machin,  2007). Pierwsze trzy z nich uwzględniają możliwości realizo‑

wania przez jednostkę jej zamierzeń. Ostatni z modeli można traktować 

jako  przykład  globalnej  oceny  własnej  sytuacji  życiowej.  Inny  podział 

(Netuveli,  Blane,  2008) zakłada konceptualizację jakości życia w uję‑

ciu normatywnym, preferencyjnym i subiektywnym. Ujęcie normatywne 

odwołuje się do przekonań i poglądów definiujących „dobre życie”, ujęcie 

preferencyjne natomiast do dostępności różnorodnych dóbr, spośród któ‑

rych można by dowolnie wybierać, oraz zdolności jednostki do zdobywa‑

nia owych dóbr. Ujęcie subiektywne dotyczy poziomu zadowolenia z życia, 

jest więc bardzo zbliżone do wymienionego wcześniej modelu satysfakcji 

z życia.


Jakość życia analizowana jest w literaturze również w relacji do sta‑

nu  zdrowia  (tzw.  jakość  życia  związana  ze  zdrowiem/zależna  od  zdro‑

wia, ang. health related quality of life, HRQoL). Jakość życia określa się 

tu przez odniesienie do „wpływu fizycznych, psychicznych i społecznych 

skutków stanu zdrowia na poziom zadowolenia danej jednostki z życia” 

(Chańska,  2009,  s.  312).  Uwzględnienie  następstw  choroby  dla  funk‑

cjonowania jednostki w różnych sferach życia, a także satysfakcji z tego 

funkcjonowania  pozwala  nie  tylko  obserwować  stan  zdrowia  i  oceniać 

skuteczność  podjętego  leczenia,  lecz  także  oceniać  efektywność  nakła‑

dów na opiekę zdrowotną (ibidem). Warto zwrócić uwagę, że jakość życia 

związana ze zdrowiem może być analizowana w ujęciu ogólnym i specy‑

ficznym. W pierwszym przypadku brany jest pod uwagę aktualny stan 

zdrowia,  w  tym  głównie  objawy  fizyczne,  rzadziej  zmiany  emocjonalne 

i relacje jednostki z otoczeniem. W drugim ujęciu uwzględnia się skut‑

ki,  jakie  dla  jakości  życia  przynosi  określona  choroba.  Przyjęcie  jednej 

lub  drugiej  perspektywy  znajduje  odzwierciedlenie  w  konstruowanych 

narzędziach pomiaru jakości życia związanej ze zdrowiem, które mogą 

uwzględniać  zarówno  ogólny  stan  zdrowia,  jak  i  skutki  konkretnego 

schorzenia  dla  jakości  życia  (Bidzan,  2008;  Fayers,  Machin,  2007; 

Schneider, MacL ennan, Feeny, 2008).



129

Eleonora Bielawska ‑Batorowicz: Menopauza a jakość życia

Jakość życia i jej związek z menopauzą

W  przypadku  kobiet  w  wieku  okołomenopauzalnym  można  anali‑

zować  jakość  ich  życia  z  uwzględnieniem  wszystkich  wymienionych  jej 

aspektów. Po pierwsze, jakość życia można traktować jako subiektywną 

ocenę własnej pozycji w życiu, ocenę, której dokonuje kobieta. Przyjęcie tej 

perspektywy właściwie nie wymaga odwoływania się do fizjologii zmian 

okołomenopauzalnych. Istotniejsze wydają się tutaj konsekwencje wcho‑

dzenia w wiek poreprodukcyjny, jakie widzi kobieta, społecznie utrwalo‑

ne stereotypy dotyczące starzenia się i społeczny odbiór ludzi starszych. 

Po drugie, jakość życia można ujmować w odniesieniu do stanu zdrowia 

charakterystycznego dla danej fazy życia, w tym przypadku dla okresu 

tracenia  zdolności  prokreacyjnych.  Obok  skutków  zmian  hormonalnych 

ważne są tutaj także zmiany związane z naturalnym procesem starzenia 

się. Po trzecie, jakość życia można ujmować specyficznie; punktem odnie‑

sienia wszelkich ocen są wówczas fizjologiczne zmiany okołomenopauzal‑

ne i ich następstwa.

Uwzględnienie  specyficznych  zmian  związanych  z  menopauzą  po‑

zwala dobrze opisać doświadczenia kobiet. Zwiększa jednak koncentrację 

na objawach, a to sprzyja z kolei zwracaniu uwagi na negatywne aspek‑

ty  menopauzy.  Warto  zmodyfikować  to  podejście,  zwłaszcza  w  świetle 

wyników  badań,  wskazujących,  iż  znaczna  liczba  kobiet  jest  skłonna 

traktować  menopauzę  i  okres  okołomenopauzalny  jako  pozytywne  lub 

przynajmniej neutralne zjawisko, z którym związane mogą być również 

korzystne doświadczenia i następstwa (Hunter, Rendall, 2007; Hvas, 

2006; Lindh ‑

Ǻstrand et al., 2007).

Nie można przeprowadzić analizy jakości życia bez wzięcia pod uwa‑

gę stanowiska osoby, której jakość życia jest określana. Przyjrzyjmy się 

zatem bliżej opisywanym w literaturze koncepcjom włączenia do takich 

analiz punktu widzenia kobiet w okresie okołomenopauzalnym.

Pierwszym sposobem uwzględniania subiektywnej perspektywy jest 

koncentracja  na  objawach  menopauzalnych  i  funkcjonowaniu  w  sferze 

fizycznej  (Marciniak,  Niero,  2000).  Występowanie  objawów  i  ich  in‑

tensywność,  a  także  zmiany  w  zakresie  sprawności  fizycznej  oceniane 

są przez kobiety opisujące własne doznania, a nie przez neutralnych ob‑

serwatorów. W otrzymanych w taki sposób relacjach część doznań może 

być jednak błędnie przypisana faktowi wystąpienia menopauzy (a więc 

ostatniej miesiączki, po której przez co najmniej 12 miesięcy nie pojawia 

się krwawienie), z pominięciem innych możliwych przyczyn i uwarunko‑

wań, np. procesów związanych z naturalnym starzeniem się organizmu 

(Hunt, 2000; Schneider, MacL ennan, Feeny, 2008).


130

Artykuły


Kolejnym  ujęciem,  które  uwzględnia  subiektywną  perspektywę  ko‑

biety, jest koncentracja na ograniczeniach w codziennym życiu. Ograni‑

czenia te mogą dotyczyć zarówno sfery fizycznej, jak i psychicznej oraz 

społecznej (Marciniak,  Niero,  2000). W tym podejściu brak jakichkol‑

wiek ograniczeń oznaczałby optimum funkcjonowania i pełnię możliwo‑

ści angażowania się w normalny tok życia. Samo wystąpienie menopauzy 

nie musi, jak się wydaje, modyfikować takiego zaangażowania. Większe 

znaczenie mają tu kulturowo uwarunkowane poglądy dotyczące starze‑

nia  się  i  faz  życia  (Berger,  1999;  Bielawska ‑Batorowicz,  2006a; 

Hunt, 2000; Hunter, Rendall, 2007; Melby, L ock, K aufert, 2005). 

Przyjęcie  tych  poglądów  może  rodzić  oczekiwania,  sygnalizowane  nie‑

kiedy wyraźnie przez otoczenie, że w okresie przejścia menopauzalnego 

i później kobieta zmieni swój styl życia, wycofa się z niektórych ról i za‑

cznie funkcjonować jak osoba w innej fazie życia. Konsekwencje wejścia 

w  okres  okołomenopauzalny  mogą  być  odmienne  w  różnych  kulturach, 

w  tym  przynosić  korzystne  zmiany  polegające  na  podniesieniu  statusu 

społecznego  i  usunięciu  ograniczeń,  jakim  podlegają  kobiety  w  okresie 

pełnych  zdolności  prokreacyjnych.  W  takiej  sytuacji  menopauza  byłaby 

źródłem  zmian  jakości  życia,  ale  zmian  w  kierunku  pozytywnym.  Do‑

kumentują to między innymi badania prowadzone w krajach azjatyckich 

(np. Punyahotra, Dennerstein, 1997; Rice, 1995). 

Ocena szans na osiąganie pożądanych celów życiowych oraz zaspo‑

kajanie własnych potrzeb to kolejne z możliwych podejść do oceny jakości 

życia (Marciniak,  Niero,  2000). Analizując takie szanse i  ewentual‑

ne ograniczenia, warto rozważać poglądy na temat menopauzy oraz sta‑

rzenia się i ich konsekwencji dominujące w danej kulturze. W znacznym 

stopniu  poglądy  te  mogą  oddziaływać  na  przekonania  kobiet  dotyczące 

możliwości  realizacji  planów  i  zaspokajania  potrzeb  w  wieku  średnim 

i  senioralnym,  modyfikując  tym  samym  ocenę  jakości  własnego  życia 

(A stbury, 2009; Hunt, 2000; Hvas, 2006).

Ostatnie podejście, jakie chciałabym tu przywołać, odnosi się do glo‑

balnej  oceny  własnej  sytuacji  —  to  ocena  poczucia  szczęścia  czy  satys‑

fakcji z życia (Marciniak,  Niero,  2000). Sporo uwagi poświęca temu 

zagadnieniu psychologia pozytywna, w której uwzględnia się satysfakcję 

z życia w koncepcjach zdrowia (T rzebińska,  2008). Dla rozważań pod‑

jętych w niniejszym artykule podejście to oznacza, że zadowolenie z ży‑

cia, nawet w maksymalnym stopniu, jest niezależne od menopauzy czy 

też pojawia się mimo jej wystąpienia.

Choć  przedstawione  propozycje  ujmowania  jakości  życia  uwzględ‑

niają  wyraźnie  perspektywę  kobiety,  a  w  literaturze  podkreśla  się  za‑

sadność  odwoływania  się  do  subiektywnych  i  globalnych  ocen  jakości 

życia (Chańska, 2009;  Fayers,  Machin,  2007), to w badaniach nad 



131

Eleonora Bielawska ‑Batorowicz: Menopauza a jakość życia

okresem  przejścia  menopauzalnego  zdaje  się  dominować  tendencja  do 

„obiektywizowania” jakości życia. Znajduje to wyraz w opisie i analizie 

sytuacji materialnej, stylu życia (w tym sposobów spędzania czasu wol‑

nego), występujących dolegliwości i chorób (np.  Makara ‑Studzińska 

et al.,  2009;  Synowiec ‑P i łat,  2010). O jakości życia (czy jej zmianie) 

wnioskuje  się  na  podstawie  odczuwanych  dolegliwości  czy  stylu  życia, 

zdecydowanie  rzadziej  natomiast  (lub  wcale)  poprzez  odwołanie  się  do 

ewaluacji własnej sytuacji życiowej dokonywanej przez uczestników ba‑

dania. 

Pomiar jakości życia związanej z menopauzą



Wszystkie omówione podejścia znajdują swoje odzwierciedlenie w na‑

rzędziach pomiaru jakości życia związanej ze zdrowiem, tych odwołują‑

cych się zarówno do ogólnej oceny, jak i do oceny jakości życia w okresie 

okołomenopauzalnym  (Marciniak,  Niero,  2000;  Schneider,  Mac‑

L ennan,  Feeny,  2008;  Zöllner,  Acquardo,  Schaeffer,  2005).  Na‑

rzędzia  specyficznie  dedykowane  menopauzie  w  większości  odnoszą  się 

do  objawów  somatycznych,  wazomotorycznych  i  psychicznych,  rzadziej 

uwzględniają  funkcjonowanie  seksualne,  a  jeszcze  rzadziej  funkcjono‑

wanie  w  sytuacjach  zawodowych;  narzędzia  te  najczęściej  są  listami 

symptomów (Hilditch  et al., 1996;  Schneider,  MacL ennan,  Feeny, 

2008; Sikora ‑Szubert, 2010; Zöllner, Acquardo, Schaeffer, 2005). 

Narzędzia nie uwzględniają natomiast koncepcji menopauzy, jaką posia‑

dają badane kobiety, co jest o tyle istotne, że koncepcje te mogą modyfiko‑

wać rejestrację i ocenę symptomów menopauzy. Wskazują na to wyraźnie 

badania  prowadzone  w  różnych  kręgach  kulturowych  (Berger,  1999; 

Bielawska ‑Batorowicz,  2006a;  Hunter,  Rendall,  2007). Interesu‑

jącym  wyjątkiem  jest  Menopause  Representations  Questionnaire,  opra‑

cowany przez Myrę Hunter i Irene O’Dea. Narzędzie to uwzględnia, co 

prawda, koncepcje menopauzy i postawy wobec niej, ale nie jest typowym 

narzędziem do pomiaru jakości życia (Hunter, O’ Dea, 2001).

Narzędziem dedykowanym do pomiaru jakości życia w okresie oko‑

łomenopauzalnym  jest  natomiast  Menopause ‑Specific  Quality  of  Life  

Questionnaire (MENQoL), kwestionariusz opracowany przez zespół pod 

kierunkiem John R. Hilditcha (Hildtich  et al., 1996). W kwestionariu‑

szu MENQoL wyodrębniono cztery skale: objawów fizycznych (16 itemów), 

objawów wazomotorycznych (3 itemy), sfery psychospołecznej (7 itemów) 

i sfery seksualnej (3 itemy). Kobiety badane MENQoL określają, czy każ‑


132

Artykuły


dy z listy 29 objawów wystąpił u nich w ciągu ostatniego miesiąca, a tak‑

że na skali od 0 („wcale”) do 6 („bardzo”) stopień, w jakim objaw prze‑

szkadzał im w funkcjonowaniu. Obliczając wyniki, można odwoływać się 

do  każdej  ze  skal  i  do  wyniku  globalnego  dla  całego  kwestionariusza. 

Polskiej  adaptacji  MENQoL  dokonała  Anita  Sikora ‑Szubert  (2010). 

Wskaźniki  rzetelności  polskiej  wersji,  którą  nazwano  „Kwestionariusz  

do  badania  jakości  życia  w  menopauzie”,  są  wysokie  i  porównywalne 

z  oryginałem.  Dotyczy  to  zwłaszcza  trzech  pierwszych  skal  (



α  Cronba‑

cha od 0,758 do 0,879). Nieco niższą wartość (0,609) uzyskano dla skali 

badania  sfery  seksualnej.  Metoda  powtórnego  pomiaru  wykazała  dużą 

stabilność  wyników  w  czasie.  Badania  prowadzone  z  wykorzystaniem  

zaadaptowanego kwestionariusza ujawniły, że globalny wskaźnik jakości 

życia  nie  zależy  od  statusu  menopauzalnego  i  stosowania  hormonalnej 

terapii zastępczej — zmienne te nie różnicowały istotnie wyników kobiet. 

Wyższej jakości życia sprzyjały natomiast: aktywność fizyczna, wyższy 

poziom wykształcenia, uzyskiwane wsparcie społeczne i pozytywny sto‑

sunek otoczenia do menopauzy (ibidem). Warto uwzględniać te rezulta‑

ty  w  świetle  przytoczonych  dalej  wniosków  z  badań  nad  jakością  życia 

w okresie okołomenopauzalnym.

Jeśli  przyjmiemy  założenia  uwzględnione  w  narzędziach  pomiaro‑

wych (w tym w opisanym tu krótko MENQoL), będziemy również reje‑

strować zakres, częstość, intensywność różnorodnych objawów i dolegli‑

wości, to w toku takich badań dojdziemy do wniosku, że mniej objawów 

menopauzalnych  to  wyższa  jakość  życia.  Tym  samym  zmniejszanie  się 

częstości i intensywności objawów — naturalnie, z czasem czy pod wpły‑

wem  terapii  hormonalnej  (Makara ‑Studzińska  et  al.,  2009)  —  po‑

winno prowadzić do wzrostu jakości życia. Tak się też dzieje — kobiety 

w okresie okołomenopauzalnym przewidują poprawę jakości swego życia 

w przyszłości, gdy zmniejszy się intensywność i częstość menopauzalnych 

objawów (Deeks, McCabe, 2004).

Wyniki  badań  dotyczących  związku  objawów  menopauzalnych  i  ja‑

kości  życia  nie  są  jednoznaczne.  Obok  danych  wskazujących  na  brak 

istotnego związku pomiędzy objawami menopauzalnymi, terapią hormo‑

nalną  i  jakością  życia  (Luoto,  2009;  Veerus  et  al.,  2008)  pojawiają 

się również relacje z badań wskazujących na inne, niekiedy zaskakują‑

ce,  rezultaty.  W  niektórych  doniesieniach  wykazano  na  przykład  zwią‑

zek stosowania terapii hormonalnej z niższą jakością życia (Ekström, 

Hovelius,  2000). Inne badania dowiodły, że zakres i intensywność ob‑

jawów nie pozostają w oczekiwanym związku ze zmianami hormonalny‑

mi  (Lipińska ‑Sza łek,  Sobczuk,  Perty ński,  2003)  —  predyktorem 

intensywności objawów był bowiem poziom odczuwanego stresu, nie zaś 

obniżający  się  poziom  estrogenów.  W  niektórych  badaniach  nie  stwier‑


133

Eleonora Bielawska ‑Batorowicz: Menopauza a jakość życia

dzano także różnic w jakości życia przed menopauzą i po niej (Özarkan, 

A latas,  Zencir,  2005). W literaturze dominują jednak badania, które 

wyraźnie wskazują na związek intensywnych objawów menopauzalnych 

z niską jakością życia (np. Chiu et al., 2008; Conde et al., 2006), a więc 

zależność  zgodną  z  ogólną  koncepcją.  Uwzględnianie  zmian  hormonal‑

nych i związanych z nimi objawów jako jedynych wyznaczników jakości 

życia  kobiet  w  okresie  okołomenopauzalnym  nie  wystarcza  do  pełnego 

opisu uwarunkowań jakości życia i do wyjaśnienia wariancji w zakresie 

poziomów jakości życia, zwłaszcza gdy odwołujemy się do szerszych kon‑

cepcji jakości życia, a nie jedynie do jakości życia związanej ze zdrowiem. 

Pełny opis uwarunkowań jakości życia kobiet wymaga przyjęcia pozame‑

dycznej perspektywy i poszukiwania argumentów na rzecz różnorodno‑

ści uwarunkowań oceny jakości życia wśród zmiennych psychologicznych, 

a także odwołania się do wyznaczników społecznych i kulturowych.

Psychologiczne uwarunkowania jakości życia  

w okresie przejścia menopauzalnego

Analiza  psychologicznych  uwarunkowań  jakości  życia  w  związku 

z  menopauzą  uwzględnia  zarówno  typowe  zmienne  psychologiczne,  np. 

osobowość czy temperament, jak i szerszy kontekst społeczny i kulturo‑

wy,  który  decyduje  o  postawach  wobec  menopauzy,  dostępnym  kobiecie 

wsparciu społecznym czy stylu życia. Współczesne badania coraz częściej 

są prowadzone zgodnie z paradygmatem biopsychospołecznym i uwzględ‑

niają jednocześnie wiele zmiennych (Hunter,  Rendall,  2007;  Veenin‑

ga,  K raaimaat,  1995).  Większość  analiz  znaczenia  menopauzy  dla 

jakości życia odwołuje się do typowych narzędzi pomiaru jakości życia, 

które — jak już wykazano — koncentrują się na objawach. W prezento‑

wanym krótkim przeglądzie wyników badań za kryterium wysokiej ja‑

kości życia przyjęto niską częstość i/lub intensywność objawów menopau‑

zalnych,  w  tym  łączonych  z  menopauzą  objawów  depresyjnych  i  innych 

objawów  psychicznych.  Przedstawiono  jedynie  najważniejsze  wnioski, 

gdyż rozbudowany opis badań wykraczałby poza ramy artykułu.

Badania  związku  objawów  menopauzalnych  (przyjęto  tu  kryterium 

jakości  życia)  i  zmiennych  psychologicznych  ukazują  kilka  powtarzają‑

cych się zależności:

1.  Badania  wskazują  na  silny  efekt  różnic  indywidualnych  w  zakresie 

osobowości i temperamentu. Szczególnie wyraźnie widać to na przy‑

kładzie cechy osobowości, jaką jest neurotyczność. Jej wysokie nasile‑


134

Artykuły


nie współwystępuje z wysoką częstością i intensywnością objawów me‑

nopauzalnych  (Bielawska ‑Batorowicz,  2007;  Hunter,  Rendall, 

2007).  Związek  neurotyczności  z  różnymi  problemami  zdrowotnymi 

został wykazany wcześniej w wielu badaniach z zakresu psychologii 

zdrowia (Vollrath, ed., 2006). Nie jest to więc cecha oddziałująca je‑

dynie na przebieg okresu okołomenopauzalnego. Cecha ta może jednak 

moderować intensywność doznań związanych ze zmianami hormonal‑

nymi. Jeden z wymiarów temperamentu, a mianowicie reaktywność, 

również  odgrywa  rolę  w  indywidualnym  zróżnicowaniu  doświadcza‑

nych  objawów.  Wysokie  nasilenie  reaktywności  współwystępuje  bo‑

wiem z wysokim natężeniem relacjonowanych objawów (Bielawska‑

 ‑Batorowicz, 2007).

2.  Występowanie objawów menopauzalnych jest związane z doświadcza‑

nym stresem (Bielawska ‑Batorowicz,  2006b;  Hunter,  Rendall, 

2007;  Lipińska ‑Sza łek,  Sobczuk,  Perty ński,  2003;  Schmidt, 

Murphy,  Haq,  2004) oraz sposobami radzenia sobie ze stresującymi 

sytuacjami  (Bielawska ‑Batorowicz,  2007).  Stwierdzane  zależno‑

ści wskazują, że im więcej stresujących wydarzeń w codziennym ży‑

ciu,  wyższe  natężenie  doświadczanego  stresu  oraz  mniej  efektywne 

sposoby radzenia sobie z nim, tym częściej u kobiet występują objawy 

menopauzalne, a także wzrasta ich intensywność.

3.  Aktualna  sytuacja  życiowa  kobiety  pozwala  lepiej  przewidzieć  in‑

tensywność  i  częstość  objawów  niż  status  menopauzalny  (Denner‑ 

stein, Dudley, Burger, 1997; Hunter, Rendall, 2007; Lipińska‑

 ‑Sza łek,  Sobczuk,  Perty ński,  2003). Kilka aspektów tej sytuacji 

ma tutaj szczególne znaczenie. Mniejsze natężenie objawów (a zatem 

wyższą jakość życia) stwierdzono na przykład u kobiet pozostających 

w związkach małżeńskich (A stbury,  2009;  Chiu  et al., 2008;  Ko‑

undi  et al., 2006), zwłaszcza z dobrą relacją seksualną między part‑

nerami (Chedraui,  San  Miguel,  Av ila,  2009). Kobiety z wyższym 

poziomem wykształcenia, który może sprzyjać korzystniejszej sytuacji 

zawodowej,  również  opisywały  swoje  objawy  jako  mniej  intensywne 

i dokuczliwe (A stbury,  2009;  Chiu  et al., 2008; Hunter,  Rendall, 

2007;  Koundi  et al., 2006). Podobne zależności stwierdzano w przy‑

padku chirurgicznej menopauzy (K aczmarek, 2008).

4.  Istotnym  czynnikiem  doświadczania  zmian  okołomenopauzalnych 

jest  negatywna  postawa  wobec  menopauzy,  która  sprzyja  częstszym 

i  bardziej  intensywnym  objawom  (A stbury,  2009;  Bielawska‑

 ‑Batorowicz,  2007;  Hunter,  Rendall,  2007;  Veeninga,  K raai‑ 

maat,  1995). Widoczne jest to zwłaszcza w tych kulturach, które nie 

przypisują  pozytywnych  znaczeń  procesowi  starzenia  się  (Berger, 

1999;  Bielawska ‑Batorowicz,  2006a). Negatywna postawa wobec 



135

Eleonora Bielawska ‑Batorowicz: Menopauza a jakość życia

menopauzy może być rozumiana rozmaicie. Z jednej strony może ozna‑

czać  ogólną  niekorzystną  ocenę  konsekwencji  zmian  fizjologicznych, 

z  drugiej  zaś  specyficzny  sposób  interpretowania  okresu  przejścia 

menopauzalnego, który nie tylko radykalnie zmienia perspektywy ży‑

ciowe,  lecz  także  ma  przebieg  trudny  do  kontrolowania  przez  kobie‑

tę. Przekonanie kobiety, że w związku z menopauzą zmieniają się jej 

perspektywy i role życiowe, zostało wykazane w badaniach (Deeks, 

McCabe,  2004). Nie zawsze jednak to przekonanie o zmianach jest 

związane z wyraźnie niską oceną jakości własnego życia (A stbury, 

2009).


5.  Objawy menopauzalne, w tym depresyjne, mogą być związane ze sty‑

lem życia, zwłaszcza ze sposobem odżywiania się, z paleniem tytoniu, 

aktywnością  fizyczną  (A stbury,  2009;  Elavsky,  McAuley,  2007; 

Hunter,  Rendall,  2007). Uwarunkowania te wydają się bliższe me‑

dycynie  niż  psychologii.  Warto  zwrócić  na  nie  jednak  uwagę,  gdyż 

oddziaływanie  na  zachowania  prozdrowotne  kobiet  w  okresie  około‑

menopauzalnym  może  być  łatwiejsze  w  przypadku  współpracy  leka‑

rzy  i  psychologów.  Przykładami  skuteczności  takich  oddziaływań  są 

programy  promujące  zdrowy  styl  życia  oferowane  kobietom  w  okre‑

sie  przejścia  menopauzalnego.  Ważnym  elementem  tych  programów 

są  zarówno  informacje  o  zmianach  związanych  z  menopauzą,  jak 

i  ćwiczenia  skłaniające  do  większej  aktywności  fizycznej,  ułatwiają‑

ce  radzenie  sobie  z  objawami,  oraz  treningi  antystresowe.  Efektem 

uczestnictwa kobiet w programach, oferowanych — co warto podkreś‑ 

lić  —  w  różnych  krajach,  jest  zmniejszanie  się  natężenia  objawów, 

a  także  zmiana  nawyków,  które  pozwalają  na  podtrzymanie  zacho‑

wań prozdrowotnych (A mbroziak,  Bielawska ‑Batorowicz,  2011; 

Forouhari  et  al.,  2010;  Ueda  et  al.,  2009).  Ze  względu  na  różny 

okres obserwacji skutków oddziaływań trudno jednoznacznie określić 

efektywność podejmowanych interwencji.

Jakość życia, menopauza a rozwój w cyklu życia

Obok biomedycznego podejścia do menopauzy warto uwzględnić kon‑

cepcję  rozwojową,  pozwalającą  szerzej  spojrzeć  na  jakość  życia  po  me‑

nopauzie;  jakość  życia  można  rozumieć,  jak  już  podano,  również  jako 

globalną ocenę własnej sytuacji, poczucie satysfakcji życiowej. Do najważ‑

niejszych  zadań  okresu  dorosłości,  obok  osiągania  obywatelskiej  i  spo‑

łecznej odpowiedzialności, kształtowania właściwych relacji z partnerem 


136

Artykuły


i wspierania dorastających dzieci, należy także akceptowanie zmian fi‑

zjologicznych  charakterystycznych  dla  wieku  średniego  i  przystosowy‑

wanie się do nich (Brzezińska,  2000). Akceptowanie to ma znaczenie 

dla  niniejszych  rozważań  nad  jakością  życia  w  związku  z  menopauzą, 

podkreśla  bowiem,  że  ustanie  miesiączkowania  powinno  zostać  zaak‑

ceptowane jako zmiana wpisana w procesy rozwoju. Przystosowanie się 

do niej może być więc wyznacznikiem prawidłowego przebiegu fazy roz‑

wojowej, jaką jest wiek średni. Naturalne zmiany rozwojowe tworzyłyby 

zatem układ odniesienia, w jakim rozpatrywana powinna być zarówno 

menopauza, jak i jakość życia jednostki. 

Doświadczenia  typowe  dla  menopauzy  stanowią  element  fazy  roz‑

woju, której przebieg jest efektem skomplikowanych oddziaływań, jakim 

podlegają kobiety w tym okresie życia. Doświadczenia te łączą się z na‑

turalnymi zmianami fizjologicznymi w organizmie, które w postaci obja‑

wów menopauzalnych oddziałują na jakość życia, zwłaszcza rozumianą 

jako jakość życia związaną ze zdrowiem. Są także uwarunkowane ogól‑

nym stanem zdrowia mogącym nasilać dolegliwości, które są wynikiem 

zmian  hormonalnych,  oraz  sprzyjać  częstszemu  koncentrowaniu  się  na 

funkcjonowaniu własnego organizmu i dostrzeganiu większej liczby ob‑

jawów.  Stan  zdrowia,  następujące  z  wiekiem  zmiany  fizjologiczne  oraz 

aktualna sytuacja życiowa, a zwłaszcza posiadanie partnera (i stan jego 

zdrowia) determinują podejmowaną aktywność seksualną. Częstość zbli‑

żeń  i  stopień  osiąganej  satysfakcji  stanowią  istotny  element  indywidu‑

alnych  doświadczeń,  są  także  traktowane  jako  jeden  z  wyznaczników 

jakości życia (Chedraui,  San  Miguel,  Av ila,  2009). Elementem fazy 

rozwoju,  który  może  kształtować  doświadczenia  okołomenopauzalne, 

jest również stopniowa zmiana pełnionych ról społecznych, związanych 

z nimi wymagań i oczekiwań. Wszystkie te doświadczenia prowadzą do 

zmiany percepcji własnej osoby i oceny własnych perspektyw życiowych; 

decydują o jakości życia w najszerszym rozumieniu, a więc także o jako‑

ści życia związanej ze zdrowiem.

W prezentowane tu zależności wpisuje się również indywidualna kon‑ 

cepcja menopauzy. Jest ona rozumiana jako konstrukt, na który składa się 

kilka elementów (rys. 1). Są nimi: 1) wiedza o fizjologii menopauzy, która 

pozwala trafnie rozpoznać i interpretować występujące objawy, 2) poglą‑

dy  dotyczące  skutków  zmian  fizjologicznych,  w  tym  przekonania  o  ich 

znaczeniu dla funkcjonowania kobiety w jej biologicznej i społecznej roli, 

3) uwarunkowane kulturowo poglądy dotyczące zdolności prokreacyjnych, 

starzenia się i seksualności, które mogą sprzyjać kształtowaniu się pozy‑

tywnych lub negatywnych nastawień do starzenia się, a zatem także na‑

stawień do menopauzy. Indywidualna koncepcja menopauzy (oznaczona 

na rys. 1 okręgiem), obejmuje zarówno rzetelną wiedzę, jak i przekona‑



137

Eleonora Bielawska ‑Batorowicz: Menopauza a jakość życia

nia dotyczące zmian hormonalnych i ich szeroko rozumianych następstw. 

Wiedza i przekonania prowadzą do oceny tego okresu w życiu, interpre‑

towania go i nadawania mu znaczenia. Ważną rolę w kształtowaniu się 

indywidualnej koncepcji menopauzy odgrywają czynniki psychologiczne, 

społeczne  i  kulturowe.  Można  uwzględnić  tu  osobowość  i  styl  radzenia 

sobie  (czynniki  psychologiczne),  sytuację  życiową,  doświadczany  stres 

i dostępne wsparcie (czynniki społeczne), a także obecne w danej kultu‑

rze modele menopauzy i ról związanych z płcią (podaję za:  Veeninga, 

K raaimaat,  1995).  W  konkretnym  środowisku  społecznym  dostępna 

jest również rzetelna wiedza o fizjologii menopauzy i promowane są okre‑

ślone  sposoby  łagodzenia  szczególnie  intensywnych  objawów  menopau‑

zalnych.


Rys. 1. Indywidualna koncepcja menopauzy

Ź ród ło: Opracowanie własne.

Indywidualna  koncepcja  menopauzy  może  być  operacjonalizowana 

jako pozytywna/negatywna ocena okresu okołomenopauzalnego, a także 

jako opinia o konsekwencjach zmian hormonalnych i ich oddziaływaniu 

na codzienne funkcjonowanie. Wyniki badań nad menopauzą pokazują, 

że negatywne nastawienie do niej sprzyja większemu nasileniu objawów, 

w  tym  objawów  depresyjnych,  co  z  kolei  jest  traktowane  jako  wyznacz‑

nik  jakości  życia  (Bielawska ‑Batorowicz,  2006a;  Dennerstein, 

Dudley,  Burger,  1997;  Schmidt,  Murphy,  Haq,  2004). Indywidual‑



138

Artykuły


na  koncepcja  menopauzy  może  wyznaczać  zatem  sposób  doświadczania 

zmian związanych z okresem przejścia menopauzalnego. Można przewi‑

dywać również zależność odwrotną, zgodnie z którą doświadczanie zmian 

menopauzalnych  modyfikuje  opinie  o  menopauzie  i  jej  konsekwencjach. 

Mniej  intensywne  —  w  porównaniu  z  przewidywaniami  —  objawy,  ich 

mniej negatywne konsekwencje, mniej negatywne niż przewidywano po‑

stawy środowiska wobec kobiet w okresie przejścia menopauzalnego pro‑

wadziłyby do zmiany wcześniejszych przekonań i nastawienia, a zatem do 

zmiany indywidualnej koncepcji menopauzy (Bielawska ‑Batorowicz, 

2013).


Indywidualna  koncepcja  menopauzy  w  wielu  różnych  sytuacjach 

jest  konfrontowana  z  wiedzą  medyczną  i  opiniami  specjalistów,  a  więc 

z  profesjonalną  koncepcją  menopauzy.  Może  być  również  konfrontowa‑

na  z  indywidualnymi  koncepcjami  innych  kobiet.  W  czasie  konsultacji 

lekarskiej  obie  koncepcje  —  indywidualna  i  profesjonalna  —  ulegają 

aktywacji. Lekarz i pacjentka odwołują się do tych koncepcji w procesie 

podejmowania decyzji o ewentualnym wdrożeniu postępowania terapeu‑

tycznego, które może oddziaływać na objawy doświadczane przez kobie‑

tę,  doraźnie  zmienić  jej  samopoczucie.  Taki  efekt  podjętego  działania 

to  efekt  wąski,  gdyż  odnosi  się  jedynie  do  stanu  zdrowia  kobiety.  Moż‑

liwy jest również szeroki efekt podjętych działań — wyciszenie objawów 

może poprawić funkcjonowanie kobiety w różnych sferach życia, zmienić

Rys. 2. Indywidualna i profesjonalna koncepcja menopauzy 

w terapii okresu okołomenopauzalnego

Ź ród ło: Opracowanie wasne.


139

Eleonora Bielawska ‑Batorowicz: Menopauza a jakość życia

nastawienie  do  menopauzy  u  niej  samej  i  osób  z  jej  otoczenia.  Wtórnie 

może oddziaływać zatem na indywidualną koncepcję menopauzy (mecha‑

nizm ten przedstawiono schematycznie na rys. 2). Wydaje się, że uwzględ‑

nienie posiadanej przez kobietę indywidualnej koncepcji menopauzy jest 

niezbędnym  warunkiem  wyboru  trafnych,  bo  możliwych  do  wdrożenia 

przez pacjentkę, zaleceń lekarskich.

Podsumowanie

Analizowanie  jakości  życia  po  menopauzie  wymaga  uwzględnienia 

zarówno procesów rozwojowych charakterystycznych dla wieku średnie‑

go,  jak  i  indywidualnej  koncepcji  menopauzy.  Pamiętając,  że  jakość  ży‑

cia  oceniana  jest  subiektywnie,  warto  zwrócić  uwagę  na  te  zależności, 

które pozwalają jakość życia oceniać w szerszej perspektywie niż tylko 

w odniesieniu do objawów menopauzalnych, tym bardziej że u większo‑

ści kobiet ich nasilenie nie jest wysokie (K rajewska ‑Ferishah  et al., 

2010). Konieczne jest więc odwołanie się do sytuacji życiowej konkretnej 

osoby. W sytuacji tej mogą bowiem tkwić elementy mające równie duże 

znaczenie dla jakości życia (rozumianej jako poczucie satysfakcji) jak in‑

tensywność objawów menopauzalnych. Elementami tymi są osiągnięcia 

w zakresie życia rodzinnego, zawodowego czy relacji interpersonalnych, 

a w przypadku niektórych osób także wartości związane z duchowością 

(A stbury,  2009;  Chedraui,  San  Miguel,  Av ila,  2009). Przyjmowa‑

nie perspektywy, zgodnie z którą jakość życia ocenia się w odniesieniu do 

stanu zdrowia, prowadzi do analizowania jakości życia w okresie około‑

menopauzalnym głównie przez odwołanie się do częstości i intensywności 

objawów menopauzalnych oraz innych doznań związanych ze starzeniem 

się.  Skuteczne  stosowanie  terapii  hormonalnej  tonuje  te  objawy,  a  tym 

samym może poprawić tę sferę jakości życia, która łączy się ze zdrowiem. 

Oddziaływanie na tak rozumianą jakość życia jest niewątpliwie wskaza‑

ne, nie oznacza jednak równoznacznego z kompleksowym oddziaływania 

na jakość życia ujmowaną szerzej, w odniesieniu do całokształtu sytuacji 

życiowej kobiety i fazy jej rozwoju. W tym przypadku istotnym elementem 

może być oddziaływanie na indywidualną koncepcję menopauzy, zarówno 

przez wzbogacanie wiedzy o menopauzie, jak i kreowanie zrównoważone‑

go obrazu okresu okołomenopauzalnego i towarzyszących mu zmian.



140

Artykuły


Bibliografia

A mbroziak  E.,  Bielawska ‑Batorow icz  E.,  2011:  Can  the  intensity  of  meno‑ 



pausal  symptoms  be  modified?  The  pilot  study  of  the  effects  of  an  intervention  

programme designed for 48—54 ‑year ‑old women. „Przegląd Menopauzalny”, T. 10, 

s. 58—62.

A stbur y  J., 2009: Mental health aspects of women’s reproductive healthA global re‑

view of the literature. Geneva.

B erger C., 1999: Menopause and culture. London.

Bidzan M., 2008: Jakość życia pacjentek z różnym stopniem nasilenia wysiłkowego nie‑

trzymania moczu. Kraków.

Bielawska ‑Batorow icz E., 2006a: Psychologiczne aspekty prokreacji. Katowice.

Bielawska ‑Batorow icz  E., 2006b: Stres, objawy i przekonania dotyczące menopauzy 

a obniżony nastrój u kobiet w wieku 45—55 lat. Próba weryfikacji zmodyfikowanego 

psychospołecznego modelu depresji w okresie okołomenopauzalnym. „Przegląd Me‑

nopauzalny”, T. 5, s. 68—74.

Bielawska ‑Batorow icz  E.,  2007:  Temperament,  osobowość  i  styl  radzenia  sobie  ze 

stresem a częstość i intensywność objawów menopauzalnych. „Przegląd Menopauzal‑

ny”, T. 6, s. 70—76.

Bielawska‑Batorow icz  E.,  2013:  The  psychology  of  the  menopause.  The  experience 

during the transition and the individual conceptualization of menopause. In: Nutri‑

tion and diet in menopause. Eds. C.J.H. Ma r tin et al. New York.

Brzezi ńska A., 2000: Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa.

Cha ńska  W., 2009: Nieszczęsny dar życiaFilozofia i etyka jakości życia w medycynie 

współczesnej. Wrocław.

Ched raui  P.,  San  M ig uel  G.,  Av ila  C., 2009: Quality of life impairment during the 



female menopausal transition is related to personal and partner factors. “Gynecolo‑

gical Endocrinology”, vol. 25, s. 130—135.

Chiu Y.W. et al., 2008: Factors influencing women’s quality of life in the later half of life

“Climacteric”, vol. 11, s. 201—211.

Conde D.M. et al., 2006: Factors associated with quality of life in a cohort of postmeno‑

pausal women. “Gynecological Endocrinology”, vol. 22, s. 441—446.

Deeks  A.A.,  McCabe  M.P., 2004: Well ‑being and menopause: An investigation of pur‑



pose in life, self ‑acceptance and social role in premenopausal, perimenopausal and 

postmenopausal women. “Quality of Life Research”, vol. 13, s. 389—398. 

Dennerstein L., Dud ley E., Burger H., 1997: Well ‑being and the menopausal tran‑



sition. “Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gynecology”, vol. 18, s. 95—101.

Ekström H., Hovelius B., 2000: Quality of life and hormone therapy in women before 



and  after  menopause.  “Scandinavian  Journal  of  Primary  Health  Care”,  vol.  18, 

s. 115—121.

Elavsky  S.,  Mc Auley  E., 2007: Physical activity and mental health outcomes during 

menopause: A randomized controlled trial. “Annals of Behavioral Medicine”, vol. 33, 

s. 132—142.

Fayers  P.M.,  Machin  D., 2007: Quality of lifeThe assessment, analysis and interpre‑

tations of patient ‑reported outcomes. Chichester.

Forouha r i S. et al., 2010: The effect of education and awareness on the quality ‑of ‑life in 



postmenopausal women. “Indian Journal of Community Medicine”, vol. 35, s. 109—

114.


141

Eleonora Bielawska ‑Batorowicz: Menopauza a jakość życia

Hild itch  J.R. et al., 1996: A menopause ‑specific quality of life questionnaire: develop‑

ment and psychometric properties. “Maturitas”, vol. 24, s. 161—175.

Hunt  S.M., 2000: The subjective health of older women: Measures outcomes in relation 



to prevention. “Quality of Life Research”, vol. 9, s. 709—719.

Hunter  M.,  O’ Dea  I., 2001: Development of the menopause representations question‑



naire. “Psychology of Health & Medicine”, vol. 6, s. 65—76. 

Hunter  M.,  R endall  M., 2007: Bio ‑psycho ‑socio ‑cultural perspectives on menopause

“Best  Practice  &  Research  Clinical  Obstetrics  and  Gynecology”,  vol.  21,  s.  261—

274.


Hvas  L., 2006: Menopausal women’s positive experience of growing older. “Maturitas”, 

vol. 54, s. 245—251.

K aczma rek  M., 2008: Reproductive health and psychological well ‑being of surgically 

menopausal Polish women. “Acta Medica Lithuanica”, vol. 15, s. 43—48.

Kound i  K.L. et al., 2006: Quality of life and psychological symptoms in Greek postme‑



nopusal women: Association with hormone therapy. “Gynecological Endocrinology”, 

vol. 22, s. 660—668. 

K rajewska ‑Fer ishah  K.  et  al.,  2010:  Analysis  of  quality  of  life  of  women  in  meno‑ 

pause period in Poland, Greece and Belarus and Belgium using MRS scaleA mul‑

ticenter study. “Advances in Medical Science”, vol. 55, s. 191—195.

L ind h ‑

Ǻstrand  L.  et al., 2007: Women’s conception of the menopausal transition — 

a qualitative study. “Journal of Clinical Nursing”, vol. 16, s. 509—517.

L ipi ńska ‑ Sza łek  A.,  S obczuk  A.,  Per ty ński  T.,  2003:  Wpływ  czynników  biolo‑



gicznych  i  psychospołecznych  na  psychiczne  aspekty  okresu  okołomenopauzalnego

„Przegląd Menopauzalny”, T. 2, nr 6, s. 55—61.

Luoto  R.,  2009:  Hot  flushes  and  quality  of  life  during  menopause.  “BMC  Women’s  

Health”, vol. 9, s. 13. Tryb dostępu: http://www.biomedcentral.com/1472—6874/9/13. 

Data dostępu: 06.08.2009 r.

Maka ra ‑ Studzi ńska  M.  et al., 2009: Wpływ terapii hormonalnej na poziom depresji 



i  jakość  życia  kobiet  w  wieku  okołomenopauzlanym,  zamieszkujących  tereny  wiej‑

skie. „Przegląd Menopauzalny”, T. 8, s. 284—289.

Ma rciniak  A.,  Niero  M., 2000: Intergrating the patients’ views into the measurement 



of quality of life: Examples from the peri ‑ and post ‑menopausal periods. “Quality of 

Life Research”, vol. 9, s. 775—784.

Melby  M.K.,  L ock  M.,  K au fer t  P., 2005: Culture and symptoms reporting at meno‑

pause. “Human Reproduction Update”, vol. 11, s. 495—512.

Netuveli  G.,  Blane  D., 2008: Quality of life in older ages. “British Medical Bulletin”, 

vol. 85, s. 113—126.

Öza rkan S., A latas E.S., Z enci r M., 2005: Women’s quality of life in the premenopau‑



sal and postmenopausal periods. “Quality of Life Research”, vol. 14, s. 1795—1801.

P unyahotra  S.,  Dennerstein  L.,  1997:  Menopausal  experiences  of  Thai  women. 



Part 2: The cultural context. “Maturitas”, vol. 26, s. 9—14.

Rice  P.L.,  1995:  Pog  laus,  tsis  coj  khaub  ncaws  lawm:  the  meaning  of  menopause  in 



Hmong  women.  “Journal  of  Reproductive  and  Infant  Psychology”,  vol.  13,  s.  79—

92.


S chmidt  P.J.,  Mur phy  J.H.,  Haq  N., 2004: Stressful life events, personal losses, and 

perimenopause ‑related  depression.  “Archives  of  Women’s  Mental  Health”,  vol.  7, 

s. 19—26. 

S chneider  H.P.G.,  MacL ennan  A.H.,  Feeny  D., 2008: Assessment of health ‑related 

quality of life in menopause and aging. “Climacteric”, vol. 11, s. 93—107.


142

Artykuły


Sikora ‑ Szuber t  A., 2010: Adaptacja kwestionariusza do badania jakości życia w me‑

nopauzie  Menopause Specific Quality of Life Questionnaire (MENQoL). Uniwer‑

sytet Łódzki. Wydział Nauk o Wychowaniu. Instytut Psychologii. Praca magister‑

ska. Maszynopis.

Sy now iec ‑P i łat M., 2010: Wybrane społeczne wyznaczniki jakości życia 50 ‑letnich Po‑



lek w kontekście sytuacji zdrowotnej. „Przegląd Menopauzalny”, T. 9, s. 385—389.

T rzebi ńska E., 2008: Psychologia pozytywna. Warszawa.

Ueda  M.  et al., 2009: Longitudinal study of a health education program for Japanese 

women in menopause. “Nursing and Health Science”, vol. 11, s. 114—119.

Veeninga  A.T,  K raaimaat  F., 1995: A multifactorial approach to complaints during 



the  climacteric.  “Journal  of  Reproductive  and  Infant  Psychology”,  vol.  13,  s.  69—

77.


Veer us P. et al., 2008: Symptom reporting and quality of life in the Estonian Postmeno‑

pausal Hormone Therapy Trial. “BMC Women’s Health”, vol. 8, s. 5. Tryb dostępu: 

http://www.biomedcentral.com/1472—6874/8/5. Data dostępu: 06.08.2009 r.

Vollrath M.E., ed., 2006: Handbook of personality and health. Chichester.

Z öllner  Y.F.,  Acqua rdo  C.,  S chaeffer  M.,  2005:  Literature  review  of  instruments 



to assess health ‑related quality of life during and after menopause. “Quality of Life 

Research”, vol. 14, s. 309—327.



Yüklə 1,42 Mb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin