Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

Cinsi zəiflik zamanı. 2 ədəd yaĢıl tikanlı meyvəsini götürüb yuyub xırda hissələrə doğrayın, 
1  stəkan  qaynar  suya  töküb  vam  od  üzərinə  qoyub  15  dəqiqə  biĢirib,  süzün.  Sonra  çay  qaĢığının 
ucunda bal qatıb, soyuq və azca isti halda səhər və axĢam 0,5 stəkan qəbul edin.  
Diqqət!! Ev Ģəraitində hazırlanmıĢ atĢabalıdı preparatlarını 3-8 həftədən artıq qəbul etmək 
məsləhət görülmür.  
 
MURDARÇA – Rhamnaceae Juss. fəsiləsi  
Qızılağac mürdəĢər – Frangula alnus Mill. 
 
Dünya  florasının  tərkibində  murdarça  fəsiləsinin  58  cinsi,  900  növünə  təsadüf  edilir.  Bu 
növlərin əksəriyyəti ağac olub Yer kürəsinin tropik və subtropik ərazilərində yayılmıĢdır.  
Yer  kürəsində  mürdəĢər  cinsinin  50-yə  qədər  növü  yayılmıĢdır.  Azərbaycanda  2  növünə 
təsadüf  edilir.  Bunlar  aĢağıdakılardır:  qızılağac  mürdəĢər  -  F.alnus  Mill.,  iriyarpaq  mürdəĢər  - 
F.grandiflora (Fisch. et Mey) Grub. 
MürdəĢərin  növləri  adətən  yarpaqlarını  tökən, 
bəzən  isə  həmiĢəyaĢıl,  tikansız  budaqlara  malik  xırda 
ağac və ya kol bitkiləridir. MürdəĢərin ən qiymətli növü 
qızılağac  mürdəĢər  -  Frangula  alnus  sayılır.  Bu, 
hündürlüyü 6-7 metrə qədər olan hamar qabıqlı, ağac və 
ya  kol  bitkisidir.  Cavan  zoğları  qırmızı-Ģabalıdı  rəngdə 
və  lansetvari,  ağ  mərci  formalıdır.  Çiçəkləri  xırdadır, 
ikicinslidir,  ensiz,  zəng  formahdır.  Xaricdən  görünüĢü 
yaĢılımtıl-ağ, 
daxildən 
sarımtıldır. 
Yarpaq 
qoltuqlarından  çıxaraq  1  sm  uzunluğunda  olan  qısa 
saplaqlar  üzərində  yerləĢir.  TorĢəkilli  meyvəsinin 
diametri  8-10  mm-ə  qədərdir.  Əvvəlcə  qırmızı,  yetiĢdikdən  sonra  isə  bənövĢəyi-qara  rəngdə  olur. 
Ġçərisində  2-3  ədəd  linzaya  oxĢar,  hamar,  Ģabılıdı  rəngdə  çəyirdəyi  olan  çəyirdək  meyvədir. 
Azərbaycanın  dağ-meĢə  rayonlarında  geniĢ  yayılmıĢdır.  Xüsusən  Quba-Qusar,  ġəki-Zaqatala, 
Lənkəran-Astara zonalarında bol ehtiyatı vardır. Bitkiyə arandan yuxarı dağ qurĢağınadək rütubətli 
yerlərdə,  meĢə  kənarlarında,  kolluqlarda,  çay  kənarlarında,  bataqlıq  çəmənliklərində  meĢəciklər 
halında, qrup Ģəklində və baĢqa kol cinsləri ilə birlikdə rast gəlinir.  
Dağlıq  zonalarda  dəniz  səviyyəsindən  1700  m-ə  qədər  hündürlükdə  rast  gəlinir.  Gözəl, 
parlaq, yaĢıl yarpaqlarına və yetiĢmə prosesində rənglərini dəyiĢən meyvələrinə görə uzun illərdən 
bəri parklarda, bağ və bağçalarda dekorativ bitki kimi becərilir. 
Qızılağac  mürdəĢərin  yarpaq,  meyvə  və  qabıq  hissəsinin  tərkibində  2,57-5,7%-ə  qədər 
antraxion  birləĢmələri,  franqulin,  xrizofanol,  emodin,  aloye,  rein,  emodinantren,  franqulaemodin, 
10,4%-ə  qədər  aĢı  maddəsi  və  s.  tapılmıĢdır.  Bundan  əlavə  qabığının  tərkibində  3,57%  kül,  mq/q 
olmaqla  4,80  -  K,  18,80  -  Ca,  2,60  -  Mg,  0,40  -  Fe  makroelementləri,  107,00  -  Mn,  12,40  -  Cu, 
16,60 - Zn, 0,16 - Co, 152,58 - A1, 171,68 - Ba, 0,72 - V, 0,04 - Se, 1,52 - Ni, 7,92 - Se, 27,52 - B, 
0,72 - I mikroelementləri və s. aĢkar edilmiĢdir. 
Qızılağac  mürdəĢərin  qabıq  hissəsini  erkən  yazda  hələ  çiçək  açmayan  dövrdə  toplamağı 
məsləhət görürlər. Yoğun gövdədən dairəvi deĢik açır, sonra onu uzununa kəsərək soyub götürürlər. 
Bıçaqla  qabıq  hissəsini  qaldırıb  soymaq  olmaz.  Yığılan  xammalı  mehvuran  çardaqlarda  kağız 
üzərinə  nazik  halda  sərib  qurutmaq  lazımdır.  Tez  qurusun  deyə  gün  ərzində  xammalı  1-2  dəfə 
çevirirlər.  Zəhərli  olduğu  üçün  yığılmıĢ  xammaldan  bir  il  istifadə  etmək  məsləhət  görülmür.  Tez 

---

133 
 
qurusun  deyə  onu  100°C  temperaturda  1  saat  ərzində  quruducu  Ģkaflarda  qurudurlar.  Bitkinin 
qabıqlarından  hələ  çox  qədim  dövrlərdən  zəif  iĢlədici  kimi  istifadə  edilmiĢdir.  Çar  Rusiyasında 
Amerikadan alınan mürdəĢər qabıqlarından iĢlədici dərman kimi istifadə edilirdi. Həmçinin Rusiya 
ərazisində yayılmıĢ mürdəĢər qabıqlarını Avropa ölkələrinə ixrac edib xeyli qazanc əldə edirdilər. 
Rus  kommersantları  Rusiya  ərazisində  yayılan  qızılı  mürdəĢərin  qabıqlarını  toplayıb, 
anbarlarda  bir  il  saxladıqdan  sonra,  Amerika  mürdəĢəri  adı  altında  öz  dövlətlərinə  artıq  qiymətə 
satarmıĢlar.  Belə  ki,  yük  daĢıyan  fəhlələrdən  biri  bilmədən  1  tay  yükü  yerə  salır.  Bu  zaman  kisə 
cırılır və xammal kənara səpələnir. Beləliklə, fırıldağın üstü açılır. 
Xalq təbabətində mürdəĢərdən həzm sisteminin nizama salınmasında istifadə edilir. 
Meyvə,  kök  və  qabıq  hissəsindən  hazırlanmıĢ  cövhəri  mədə-bağırsaq  xəstəliklərində, 
qastritdə, bağırsaq sancmalarında tətbiq edilir. 
Qabıq,  budaq,  yarpaq  və  meyvəsindən  hazırlanan  ekstrakt  mürəkkəb  tərkibli  «Vikalin», 
«Bikaur»  preparatlarına  daxil  edib,  büzüĢdürücii,  zəif  iĢlədici  vasitə  kimi  mədə  və  onikibarmaq 
bağırsaq xəstəliklərinin müalicəsində iĢlədirlər. Bundan əlavə ekstrakt babasil əleyhinə və eləcə də 
iĢlədici çayların tərkibinə daxil edilir. 
Qızılağac  mürdəĢərdən  müalicə  vasitəsi  kimi  Litva  və  Belarus  xalqı  qızdırmada, 
Bolqarıstanda isə əsəb, piylənmə, Ģəkərli diabet, ekzema, revmatizm və bir sıra dəri xəstəliklərində 
istifadə olunur. Qiymətli boyaq bitkisidir.