Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

 
ACIÇĠÇƏKLĠLƏR – Gentianaceae Juss. fəsiləsi 
Sarı acıçiçək – Gentiana lutea L. 
 
Dünya  florasnın  tərkibində  acıçiçək  cinsinin  400-ə  qədər  növünə  rast  gəlmək  olar.  Bu 
cinslərin  əksəriyyəti  birillik  və  çoxillik  ot  bitkiləridir.  Acıçiçəyin  Qafqazda  28,  o  cümlədən 
Azərbaycanda 14 növü yayılmıĢdır. 
Bu  cinsin  müalicə  məqsədi  üçün  istifadə  olunan  əsas 
növlərindən biri sarı acıçiçək - G. lutea L. növü hesab edilir. 
Sarı acıçiçək - Gentiana lutea L. Bu hündürlüyü 120-140 
sm olan yoğun (3 sm) kök və çoxlu baĢcıqdan ibarət kökümsova 
və  yan  kökə  malik  çoxillik  ot  bitkisidir.  Yarpaqları  iri  -  25  sm 
uzunluğunda qarĢı-qarĢıya düzülmüĢ oturacaqdır. Bitkinin birinci 
və ikinci ili rozett yarpaqları inkiĢaf etdiyi halda, 3-4-cü ili gövdə 
hissəsi inkiĢaf etməyə baĢlayır. 
 
Çiçəkləri sarı rəngdə, çiçək tacı 2 sm olub yarım çətirvari 
formada  gövdənin  yuxarısında  yarpaqların  qoltuq  hissəsində 
yerləĢirlər.  Meyvəsinin  uzunluğu  6  sm  olan  qutucuqdur. 
Toxumlar xırda yastıdır. Bitki iyun-iyul ayları çiçək açır, sentyabrda toxum verir. 
Azərbaycan  florasının  tərkibində  bu  bitkiyə  rast  gəlinmir.  Ancaq  toxumu  vasitəsilə 
çoxaldılır. Toxumu ikinci ili cücərti verir. 
Respublikamızın  ərazisində  rast  gəlinən  növ  G.cruciata  L.-dir.  Bitkinin  kök  və 
kökümsovunun  tərkibindən  acımtıl  iridoid  qlükozidi  (1,5-2,0%)  gensiopikrin,  0,1%  gensin, 
amarogentin,  amarosverin,  amaropanin,  gensiamarin,  gensuakaymol,  trisaxarid  gensianozu,  0,35-
0,6%  gensianidin,  0,1%  ksanton-gensizin,  gensiosterin  askorbin  turĢusu,  flavonoid  maddələri, 
katexin  və  s.  maddələr  aĢkar  edilmiĢdir.  Təsiredici  maddələr  və  fermentlər  mədə-bağırsaq 
sisteminin fəaliyyətinin nizamlanmasında böyük rol oynayır. 
Bitkinin kök və kökümsovlarnın tərkibində 3,82% kül, mq/q olmaqla K - 10,40, Ca - 3,80, 
Mg - 1,60, Fe - 0,20 makroelementləri, mkq/q olmaqla Mn - 0,17, Cu - 0,63, Zn - 0,69, Mo - 0,60, 
Cr - 0,38, Al - 0,09, Ba - 0,65, V - 0,02, Se - 6,00, Ni - 0,54, Sr - 0,08, Pb - 0,05, B - 55,60 və s. 
mikroelementləri aĢkar edilmiĢdir. 
Müxtəlif  ölkələrin  xalq  təbabətində  acıçiçəkdən  hazırlanan  dəmləmə  və  cövhərlərdən 
iĢtahartırıcı,  həzmi  yaxĢılaĢdıran,  qastrit,  kolit,  yanıq,  podaqra  və  artritin  müalicəsində  istifadə 
edilir. Müalicə məqsədi üçün bitkinin qurudulmuĢ kök hissəsindən istifadə edilir. YaxĢı qurudulmuĢ 

---

187 
 
kök hissəsi 3 il tərkibini itirmədən müalicə qabiliyyətini saxlayır. 
Kökündən  hazırlanan  preparatların  köməyi  ilə  bakterisid,  soyuqdəymə,  yarasağaldıcı, 
büzüĢdürücü, ödqovucu, zəif iĢlədici, oturaq sinir və s. xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir.