Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

Kəndəlaşdan  kozinakinin  hazırlanması.  0,5  kq  qara  kəndəlaĢ  çiçəyi,  0,5  kq  hər  cür  bal 
növündən, 1 çay qaĢığı xırdalanmaĢ limon qabığı, stəkanın 1/2 hissəsi qədər təmizlənmiĢ qoz ləpəsi 
götürün. KəndəlaĢın ağ ləçəklərini qopardıb götürün və üzərindən isti su axıdıb qaynar halda olan 
balın içərisinə tökün. Limon qabığı və qoz ləpəsi əlavə edib qatılaĢana qədər biĢirin. 
 
Adi baĢınağacı – Viburnum opulus L. 
 
Dünya florasının tərkibində baĢınağacı cinsinin 200-ə qədər növünə təsadüf olunur. Onların 
əksəriyyəti  kol  və  yaxud  kiçik  ağaclardır.  ġimal  yarımkürəsi  ərazilərində  çox  yayılmıĢdır. 
Qafqazda,  o  cümlədən  də  Azərbaycanda  3  növünə  rast  gəlinir.  Bu  növlərdən  ən  qiymətlisi  adi 
baĢınağacı - V. opulus L. hesab edilir. 
Adi  baĢınağacı  -  Viburnum  opulus  L.  Hündürlüyü  3-4  (5)  metrə  qədər  olan  enliçətirli 
yumurtavari  kol  bitkisidir.  Budaqları  çılpaqdır.  Yarpaqları  qarĢı-qaĢıya  düzülmüĢ,  uzunluğu  5-12
 
 
sm olub dairəvi və yaxud yumurtavari-dairəvidir. Çiçəkləri ağımtıl, 
iri  olur.  Meyvələri  giləmeyvə,  Ģirəli,  oval  formalı  parlaq-qırmızı, 
acımtıl dadlı, diametri 8-10 mm, hamar çəyirdəklidir. 
Gözəl görkəmli baĢınacağı tərkibindəki faydalı maddələrin 
keyfiyyətinə  görə  floramızda  yayılan  bitkilərin  ən  qiymətlisidir. 
Yazda  açılan  azca  yaĢılaçalan  ağ  rəngli  ətirli  çiçəkləri  insanın 
gözünü  oxĢayır.  Payızda  isə  parlaq-qırmızı  rəngli  meyvələrinin 
ağırlığından  budaqları  aĢağı,  yerə  doğru  əyilir.  Bu,  bitkinin 
bərəkətli bol meyvə əmələ gətirdiyinə dəlalət edir. 
QuĢarmudundan  fərqli  olaraq  baĢınağacının  meyvələri  qıĢ 
dövründə,  Ģaxtada  qopub  qarın  üstünə  tökülmür.  BaĢınağacının  meyvəsinin  çəyirdəyi  ürək 
formasında olur. Elə bir meyvə və giləmeyvə tapılmaz ki, xəstə ürəklərə bunun qədər Ģəfa versin. 
Bundan  baĢqa  parlaq-qırmızı  meyvəsinin  tərkibindəki  askorbin  turĢusunun  miqdarı  2  dəfə  sitrus 
meyvələrindən  artıqdır.  Tərkibindəki  dəmirin  miqdarı  limon  və  portağalda  olduğundan  5  dəfə 
artıqdır. 

---

212 
 
Adi  baĢınacağı  Azərbaycanda  Dəvəçi  düzənliyində,  Qubanın  Ģərq  və  qərb  hissələrində, 
Alazan-Əyriçay  vadisində,  Kiçik  Qafqazın  Ģimal  və  cənub  rayonlarında,  Lənkəranın  dağlıq 
ərazilərindən  baĢlayaraq  orta  dağ  qurĢaqlarına  qədər  yayılmıĢdır.  Bundan  baĢqa  adi  baĢınağacına 
meĢələrdə, çay kənarlarında, kolluqlar içərisində, meĢə sahələrində, adda-budda halda rast gəlinir. 
Adi  baĢınağacının  qabığında  hissəsində  6,5%  qatran,  üzvi  turĢulardan  qarıĢqa,  sirkə, 
izovalerian  və  s.,  fitosterolin  (C
38
H
56
O
6
),  fıtosterin  (C
27
H
46
O),  kristal  formalı  turĢu  (C
19
H
18
O
2
), 
mirisilin spirti (C
31
H
64
O), 2%-ə qədər aĢı, flobafen və az öyrənilən «viburnin» və s. maddələr aĢkar 
edilmiĢdir.  Giləmeyvəsinin  tərkibində  isə  32%  sadə  Ģəkərli  maddələr,  3%-ə  qədər  aĢı,  o  qədər  də 
üzvi turĢular və askorbin turĢusu müəyyən edilmiĢdir. 
Adi  baĢınağacı  qiymətli  dərman  təbiətli,  qida  əhəmiyyətli,  aĢı  və  boyaq  xüsusiyyətli  kol 
bitkisi sayılır. 
Ukrayna  ərazisində  yayılan  adi  baĢınağacı  meyvəsinin  tərkibində  460-310  mq%  aĢı  və 
boyaq maddəsi aĢkar edilmiĢdir. Ukraynanın dağətəyi və dağlıq sahələrində yayılan nümunələrinin 
giləmeyvəsində  440  mq%  polifenol  birləĢmələri aĢkar  edilmiĢdir  (Borux,  1976).  Ekoloji  Ģəraitdən 
asılı olaraq müxtəlif illərdə adi baĢınağacı meyvəsinin tərkibindəki bioloji aktiv maddələrin miqdarı 
da  müxtəlif  olmuĢdur.  Məsələn,  Ukraynanın  meĢəli  çöllüklərində  adi  baĢınağacı  giləmeyvəsində 
1660 (1964),  910 (1965), 1210 (1967), 910 (1969), -də isə 1350 mq% (1977) P-birləĢmələri aĢkar 
edilmiĢdir.  Həmin  illərdə  Latviya  ərazisində  yayılan  adi  baĢınağacı  giləmeyvəsində  42  mq% 
polifenol birləĢmələri aĢkar edilmiĢdir (Qutmanis, 1961). Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bitkinin 
meyvəsi  uzun  bir  dövr  ərzində  yetiĢir.  Ona  görə  də  meyvə  təzə  halda  uzun  müddət  öz  kimyəvi 
tərkibini itirmədən qalır. 
Meyvə tədricən yetiĢməyə baĢlayan andan tam yetiĢmə fazasına qədər olan dövrdə polifenol 
birləĢmələri artıb son həddə çatır. Meyvə yetiĢib qurtardıqdan sonra kolda qalan meyvələrin, eləcə 
də xüsusi anbarlarda saxlanılan meyvələrin tərkibində olan polifenol birləĢmələri tədricən azalmağa 
baĢlayır.  Sentyabr  ayının  axırlarında  toplanan  adi  baĢınağacı  meyvəsinin  tərkibində  1350  mq% 
polifenol  birləĢmələri  olduğu  halda,  2,5  aydan  sonra  onun  tərkibindəki  polifenol  birləĢmələrinin 
miqdarı  20%,  mart  ayında  isə  35-40%  (yəni  810  mq%)  azalmıĢ  olur.  Bitkinin  meyvəsinin 
tərkibindəki antosianlar meyvənin yetiĢməsindən artmağa baĢlayaraq tam yetiĢib baĢa çatdıqda son 
həddə  çatır.  Məsələn,  Ukraynada  mədəni  halda  əkilib-becərilən  adi  baĢınağacı  kolundakı  yetiĢmiĢ 
meyvədə antosianın miqdarı 95-320 mq%, Karlasda  yetiĢmiĢ qara rəngli meyvənin tərkibində 770 
mq%, Novosibirskdə isə 1270-1580 mq% olmuĢdur (Rodina, 1976).