Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

 
Əkin göyçiçəyi (Güləvər) – Centaurea cyanus L. 
 
Dünya florasının tərkibində güləvərin (göyçiçəyin) 600-ə qədər növü yayılmıĢdır. Qafqazda 
70,  o  cümlədən  Azərbaycanda  30  növünə  rast  gəlmək  olar.  4  növündən  müalicə  vasitəsi  kimi 
istifadə  edilir:  əkin  göyçiçəyi  -  C.cyanus  L.,  qumluq  göyçiçəyi  -  C.arenaria  M.Bieb.  ex  Willd., 
Zaqafqaziya  göyçiçəyi  -  C.transcaucasica  Sosn.  ex  Grossh.  və  günəbaxana  oxĢar  göyçiçək  - 
C.solstitialis  L..  Tibb  və  kosmetika  sahəsində  ən  geniĢ  istifadə 
edilən növü isə əkin göyçiçəyi növüdür. 
Göyçiçək cinsinin adı antik Roma mənbələrində söylənilən 
2  rəvayətlə  bağlıdır.  Belə  ki,  bədəni  at,  üzü  iri  saqqalla  əhatə 
olummuĢ  «Kentavr»  adlı  bir  canlının  yaralı  Heronu  göyçiçəklə 
müalicə
 
  etdiyinə  görə  bitkiyə  bu  adı  vermiĢlər.  Heron  özü 
bitkilərlə  müalicə  sirrlərini  allahların  oğlanlarına  öyrətməklə 
məĢğul olurmuĢ. 
Əkin göyçiçəyi - C.cyanus L. Hündürlüyü 30-100 sm olan 
birillik,  nadir  hallarda  ikillik  ot  bitkisidir.  Gövdə  yarpaqları  oturaq  olub  xətvari,  lələkvari-         
daraqĢəkilli,  kənarları  bütövdür.  BənövĢəyi,  göy  rəngli  çiçəklərinin  diametri  3  sm  olub,  səbət 
formasında gövdənin qurtaracağında yerləĢmiĢdir. Çiçəyi ağ, mavi, çəhrayı, yasəmən rəngində olur. 
Meyvəsi  uzunsov  toxumcuqdan  ibarət  olub,  boz  rəngdədir.  Çiçəkləri  iyundan  baĢlayaraq  payızın 
son aylarına qədər açır, avqust-sentyabrda meyvə verməyə baĢlayır. 
Əkin göyçiçəyi Azərbaycanın Kiçik Qafqaz ərazisinin Ģimal və cənub hissələrində, AbĢeron, 
Lənkəran,  Naxçıvan  MR-da,  ümumiyyətlə,  respublikamızın  hər  yerində  yayılmıĢdır.  Buna  ən  çox 
taxıl  zəmilərinin  kənarlarında,  yonca  sahələrində,  alaq  otlarının  arasında,  meĢə  yollarının 
kənarlarında rast gəlmək olar. Göyçiçək  düzənlik sahələrindən tutmuĢ orta dağ qurĢaqlarına qədər 
yayılmıĢdır. 
Çiçəklərinin  tərkibində  antosian  tipli  sianin  qlükozidi  (C
27
H
31
O
16
),  sikorin  (C
15
H
16
O
9
), 
sentaurin  (C
24
H
26
O
13
),  sianidinxlorid  (C
15
H
11
O
6
C1),  pelarqonin-xlorid  (C
27
H
21
O
15
C1),  apigenin, 
lyuteolin, kversetin, rutin flavonoidləri, aĢı maddələri, selikli maddələr, kumarinlər və s. tapılmıĢdır. 
Bitkinin ot və çiçəklərindən 5,16% kül, mq/q olmaqla: 17,00 - K, 18,10 - Ca, 2,70 - Mg, 0,30 - Fe 
makroelementləri, mkq/q olmaqla: 0,23 - Mn, 0,77 - Cu, 0,57 - Zn, 0,06 - Co, 0,07 - Cr, 0,28 - Al, 

---

253 
 
0,09 - V, 1,11 - Se, 0,36 - Ni, 0,04 - Sr, 0,06 - Pb, 0,50 - B və s. mikroelementləri aĢkar edilmiĢdir. 
Elmi-təbabətdə  mavi  göyçiçəyin  güllərindən  sulu  dəmləmə  hazırlayıb  sidikqovucu  və 
ödqovucu dərman kimi qəbul edilir. Cövhərindən sidik kisəsi və bronxlarda əmələ gələn iltihabın, 
ĢiĢ və irinli yaraların müalicəsində istifadə edilir. 
Xalq təbabətində göyçiçək çayından ürək ağrılarını sakitləĢdirmək üçün iĢlədilir. 
Hələ  çox  qədim  zamanlarda  göyçiçəyin  toxumlarını  yığıb  qurudar,  narın  toz  halına  salıb, 
ziyil,  qaĢınma  və  ekzema  əleyhinə  iĢlədərdilər.  Ləçəklərindən  alınan  cövhərlərdən  isə  göz 
qıcıqlanma, ağrı və yaralarında istifadə olunmuĢdur. 
Hal-hazırda  kosmetika  sahəsində  göyçiçəyin  ləçəklərindən  alınan  dəmləmələrdən, 
cövhərlərdən  dəridə  əmələ  gələn  yaraların,  ekzemaların,  qaĢınmaların  müalicəsində  geniĢ  istifadə 
edilir.  Ondan  göz  ağrılarında,  bədəndə  əmələ  gələn  qıcıqlanmalarda  da  iĢlədilir. Dəri  səpkilərində 
isə vannasının qəbul edilməsi məsləhət görülür. 
Çiçəklərindən yeyinti sənayesi üçün göy rəngli təbii boyaq alınır. 
Müalicə və kosmetika məqsədilə tam çiçək açan dövrdə toplanır. Çiçək səbətlərini qayçı ilə 
kəsib  qıfvari  və  bir  qədər  boruĢəkilli  çiçəkləri  ayırıb,  talvar  altında  sərib  qurudurlar.  QurumuĢ 
çiçəkləri kağız kisələrə doldurub quru yerlərdə saxlayırlar.