Əlyazması hüququnda
Yüklə 1,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Şəkil 2.3
Sığorta nəzarətinin məqsədi və for-maları “Sığorta haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanununda öz əksini tapmıĢdır. Sığorta fəaliyyətinə dövlət nəzarəti sığorta haqqında qanunvericiliyin Ģərtlərinə əməl edilməsi, sığorta xidmətlərinin dügün təĢkil edilməsi və səmərəli inkiĢaf etdirilməsi, sığorta edənlərin, sığortalıların, digər tərəflərin və dövlətin hüquq və mənafelərinin təmin edilməsi, qorunması məqəsdilə həyata keçirilir. 65 Fəsil III. Sığorta fəaliyyətinin səmərəliliyin artırılmasında nəzarət sisteminin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri 3.1 Sığorta fəaliyyətinin səmərəliliyin artırılmasında dövlət maliyyə nəzarətinin müasir tələblər səviyyəsində qurulması və effektivliyin artırılması metodları Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxıĢ” ĠnkiĢaf Konsepsiyasının hazırlanması barədə Sərəncamına uyğun ĠnkiĢaf Konsepsiyasının layihəsinin hazırlanması üzrə həyata keçirilən iĢlər geniĢ vüsət almaqdadır. Bu mənada iqtisadiyyatın mühüm infrastruktur sahəsi olan maliyyə nəzarəti sistemində öz konseptual həllini gözləyən problemlərin tədqiqi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Müasir Ģəraitdə iqtisadi inkiĢafın sürətləndirilməsi və onun səmərəliliyinin yüksəldilməsi, istehsal proseslərinə elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərinin tətbiqi və resurslardan səmərəli istifadənin təmin olunması ön plana çəkilir. Belə bir Ģəraitdə bütün növ məsrəflərin və əldə edilmiĢ nəticələrin uçotunun düzgün qurulması, istehsal proseslərinin və əldə edilən nəticələrin hərtərəfli təhlili və onların hesabatda doğru- düzgün əks etdirilməsi iqtisadi inkiĢafın təminatverici bir amili kimi diqqət çəkir. Son illərdə ölkəmizdə mühasibat uçotunun və hesabatlığın islahatına, auditin və maliyyə nəzarətinin beynəlxalq standartlara uyğun qurulmasına xüsusi diqqət yetirilməsi də müəyyən mənada bu amillə əlaqədardır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Ġlham Əliyevin sözləri ilə desək: “Biz bütün maliyyə sistemində Ģəffaflığı təmin etməliyik və belə olan halda, Azərbaycanda həm korrupsiyanın aradan qaldırılması məsələsi öz həllini tapa bilər, həm də xərclər Azərbaycanın iqtisadiyyatının inkiĢafına daha məqsədyönlü Ģəkildə xidmət göstərə bilər. Eyni zamanda, biz inflyasiyanın azaldılmasına da nail ola bilərik”. Bu istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlərin əsas qayəsi Azərbaycan iqtisadiyyatının dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyasını, beynəlxalq 66 mühasibat və uçot standartlarının və beynəlxalq audit standartlarının ölkəmizdə reallaĢmasına zəmin yaratmaqdan ibarətdir. Yeni Ģəraitdə maliyyə nəzarəti təkcə pozuntuların qeydə alınması və onların aradan qaldırılmasına nəzarətin həyata keçirilməsi ilə məhdudlaĢa bilməz. Hər Ģeydən əvvəl, aĢkara çıxarılmıĢ kənarlaĢmaların yoxlanılan obyektdə iĢlərin yaxĢılaĢdırılmasına dair konkret təkliflərin və tövsiyələrin iĢlənib hazırlanmasına imkan verən səbəb-nəticə əlaqələrini müəyyənləĢdirmək zəruridir. Yəni nəzarət sadəcə olaraq yoxlama məqsədilə aparılmır, kənarlaĢmaları aĢkara çıxarmır, həm də onların (məsələn, pozuntu, oğurluq, səhvlər) meydana gəlməsinin qarĢısını alır, mənfi meyllər risqlərini azaldır. Mövcud nəzarət sisteminin təkmilləĢdirilməsi və nəzarət mexanizmlərinin bazar iqtisadiyyatının xüsusiyyətlərinə uyğunlaĢdırılması Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin dövlət quruculuğu siyasətində daim diqqət mərkəzində saxlanılan məsələlərdən biri olmuĢdur. Beynəlxalq standartlara cavab verən nəzarət mexanizmini tətbiq etmək məqsədilə “Dövlət nəzarəti sisteminin təkmilləĢdirilməsi və sahibkarlığın inkiĢafı sahəsində süni maneələrin aradan qaldırılması haqqında” Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmıĢ Fərman iqtisadiyyatımızda demokratik prinsiplərin bərqərar olunması baxımından müstəsna əhəmiyyət kəsb etmiĢdir. Azərbaycan Respublikasında dərin sosial-iqtisadi dəyiĢikliklərin getdiyi, büdcə və vergi intizamının möhkəmləndirilməsinin dövlət siyasətində üstünlük təĢkil etdiyi, azad və sosialyönümlü vətəndaĢ cəmiyyətinin bərqərar olduğu indiki Ģəraitdə maliyyə nəzarətinin, o cümlədən auditin rolu ikiqat artır. Bu mənada heç də təsadüfi deyildir ki, audit sisteminin islahatı “Azərbaycan Respublikasının dövlət idarəetmə sistemində islahatlar aparılması üzrə Dövlət Komissiyasının yaradılması haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanında müasir Ģəraitdə dövlət quruculuğunun dörd əsas istiqamətindən biri kimi qarĢıya qoyulmuĢdur. Azərbaycan Respublikasının azad, demokratik inkiĢaf yoluna qədəm qoymasından sonra ölkədə həyata keçirilən radikal iqtisadi islahatlar və idarəetmə 67 sisteminin təkmilləĢdirilməsi, xəzinədarlıq sisteminin yaradılması, nazirlik, komitə və baĢqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarında mövcud olan nəzarət-təftiĢ qurumlarının ləğv olunması, dövlət orqanlarına onların öz səlahiyyətlərinə aid olmayan yoxlamalar aparılmasının qadağan edilməsi və bu istiqamətdə ardıcıl Ģəkildə həyata keçirilən digər məqsədyönlü tədbirlər ölkədə beynəlxalq standartlara cavab verən maliyyə nəzarəti sisteminin qurulmasını zərurətə çevirdi. Azərbaycan maliyyə Ģəffaflığının təmin olunması, maliyyə nəzarətinin müasir dövrün tələblərinə uyğun qurulması istiqamətində yüksək hüquqi bazaya malik olan ölkələr arasında özünə layiqli yer tutmuĢdur. Korrupsiyaya qarĢı mübarizə üzrə Dövlət Proqramı, “ġəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarĢı mübarizə üzrə Milli Strategiya” və digər normativ hüquqi sənədlərin qəbul olunması onu göstərir ki, Azərbaycan dövləti tərəfindən ölkədə maliyyə Ģəffaflığının təmin olunmasına böyük əhəmiyyət verilir. Prezident Ġlham Əliyevin iqtisadi siyasətində Ģəffaflıq kateqoriyası onun 2007- ci il 28 iyul tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiĢ “ġəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarĢı mübarizə üzrə Milli Strategiya”da özünün sistemli həllini tapmıĢdır. Ümumiyyətlə, bütün sahələrdə olduğu kimi, Ģəffaflığın təminatı istiqamətində də Prezident Ġlham Əliyevin siyasəti öz sistemliliyi, kompleksliyi və dönməzliyi ilə səciyyələnir. Qeyd etmək lazımdır ki, maliyyə fəaliyyətinin qanuniliyini, səmərəliliyini və məqsədəmüvafiqliyini təmin etmək məqsədilə ölkədə maliyyə nəzarəti sahəsində həyata keçirilən iqtisadi islahatlar və dövlət quruculuğu çərçivəsində dəyiĢikliklər aparılmıĢdır. Bir tərəfdən mövcud nəzarət orqanları ləğv edilmiĢ, digər tərəfdən isə bazar iqtisadiyyatı tələblərini özündə ehtiva edən yeni qurumlar və fəaliyyət sahələri təĢəkkül tapmıĢ, dövlət maliyyə nəzarəti gücləndirilmiĢdir. Maliyyə nəzarətinin konseptual əsasları iĢlənərkən onun əsas vəzifə və funksiyalarının düzgün müəyyənləĢdirilməsi çox önəmlidir. Bu mənada fikrimizcə aĢağıda göstərilənlər diqqət mərkəzində olmalıdır: 68 1.Maliyyə resurslarının ayrılmasının və istifadə olunmasının qanuniliyini, məqsədəmüvafiqliyini, tamlığını, vaxta uyğunluğunu və məqsədli təyinatını aĢkara çıxarmaq; 2.Ġqtisadi subyektlərin maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarının qanuniliyindən, məqsədəmüvafiqliyindən və səmərəliyindən kənarlaĢmaları, həmin əməliyyatların uçotda əks etdirilməsinin düzgünlüyünü (qoyulmuĢ qaydalara uyğunluğunu), tamlığını və vaxta uyğunluğunu, hesabatın mötəbərliyini müəyyən etmək; 3.Təsərrüfat subyektlərinin büdcə və büdcədənkənar fondlarla hesablaĢmalarının müəyyən edilmiĢ qaydada aparılıb-aparılmamasını təyin etmək; 4.Əsas sərəncamçılar, icraçılar və büdcə vəsaitlərini alanlar tərəfindən dövlət vəsaitlərinin (təxsisatlarının) ayrılması, bölüĢdürülməsi, alınması, istifadə olunması və qaytarılması qaydalarına riayət edilməsinin yoxlanması; 5.Bütün növdən olan tədiyələrin və təsdiq edilmiĢ büdcə təxsisatlarının düzgün və iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmıĢ Ģəkildə bölüĢdürülməsinə nəzarət. 6.Dövlət büdcəsinin və büdcədənkənar fondların gəlir və xərc maddələrinin icrasının tamlığına, vaxta müvafiqliyinə, struktur uyğunluğuna və məqsədli təyinatına nəzarət. KənarlaĢmaların aradan qaldırılması və bütövlükdə büdcə prosesinin təkmilləĢdirilməsi üzrə təkliflərin hazırlanması; 7. Dövlət idarələrində, dövlətin tam və ya qismən iĢtirakı olan, yaxud dövlətin fəaliyyəti ilə bağlı olan (öz fəaliyyətində dövlət mülkiyyətindən istifadə edən, dövlət sifariĢlərini və vəzifələrini yerinə yetirən, dövlət tərəfindən təminatlar, zəmanət alan və digər formalarda təchiz olunan, dövlət hakimiyyəti orqanlarının verdiyi maliyyə və material vəsaitlərindən istifadə edən, dövlətin verdiyi vergi, gömrük və digər güzəĢt və üstünlüklərə malik olan və s.) təĢkilatlarda maliyyə vəziyyətinin, idarəetmə və nəzarət sistemlərinin səmərəliyinin qiymətləndirilməsi; 8.Ġdarəetmənin və fəaliyyətin səmərəliyinin yüksəldilməsi, qeyri-rasional məsrəflərin qarĢısının alınması və maya dəyərinin aĢağı salınmasının ehtiyat mənbələrinin aĢkara çıxarılması variantlarının iĢlənib hazırlanması. 69 Son dövrlərdə dövlət maliyyə nəzarətinin cəmiyyətin həyatında rolunun durmadan artması çirkli pulların leqallaĢdırılması ilə mübarizədə özünü büruzə verir. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, kirli pulların yuyulmasının qarĢı tədbirlərin görülməsi və bu yöndə beynəlxalq səviyyədə dələduzluq hallarına qarĢı mübarizədə maliyyə nəzarəti və azad auditin birgə strategiya və taktikasının iĢlənib hazırlanması nəzarətin bu mühüm qolları arasında qarĢılıqlı əlaqənin səmərəli qurulmasından çox asılıdır. Son dövrlərdə bu istiqamətdə ölkədə sistemli və təsirli tədbirlərin həyata keçirilməsinə baxmayaraq bir sıra ciddi problemlər hələ də qalmaqdadır ki, bu da, öz növbəsində, maliyyə nəzarətinin təkmilləĢdirilməsi konsepsiyasında öz həllini tapmalıdır. Dövlət tərəfindən belə bir konsepsiyanın hazırlanması və onun əsasında ölkəmizdə obyektivliyin artırılması müasir dövrdə daha da vacib önəm kəsb edir. Fikrimizcə, çox sаhəli bir sistеmi özündə еhtivа еdən mаliyyə nəzаrətinin аyrı- аyrı istiqаmətlərini təkmilləĢdirməkdən öncə ölkəmizdə mаliyyə nəzаrəti üzrə vаhid konsеpsiyа iĢlənib hаzırlаnmаlı və bu konsеpsiyаdа mаliyyə nəzаrətinin nəticəliliyinin, obyеktivliyinin Ģəffаflığının və аĢkаrlığının və professionallığın, azadlılığının vəeffektivliyinin , iqtisаdi inkiĢаfа və təhlükəsizliyə təminаtının əsаs istiqаmətləri, mаliyyə nəzаrətinin sərhədlərinin , formа və üsulları, nəzаrət təĢkilatlarının hüquqi stаtusu, mаliyyə nəzаrəti orqаnlаrı ilə digər dövlət idаrəеtmə orqаnlаrının əlаqələrinin kamilləĢdirilməsi, mаliyyə nəzаrəti sаhəsində mаrаqlаrın toqquĢmаsının qаrĢısının аlınmаsı, hаbеlə nəzаrət qurumlаrının fəаliyyətinin iqtisаdi mеxаnizmləri müəyyən еdilməlidir. 13 (3) Bizim fikrimizə görə maliyyə nəzarəti sisteminin təĢkili üzrə aĢağıdakı istiqamətlər konsepsiyada öz həllini tapmalıdır. 1) Maliyyə nəzarətinin təsirlilik Ģərtlərinin tərtib olunması və tətbiq olunması; 2) Maliyyə nəzarəti hüdularının geniĢ əhatəliliyi təmin etmək məqsədilə mütərəqqi seçmə əməliyyatlarının istifadəsi; 3) Maliyyə nəzarətinin səmərəliliyinin yüksəldilməsi və efektivliyinin təmin olunması; 13 Bağırov D.A. Maliyyə. dərslik. Bakı , 2006, 412səh 70 4) Nəticəyə yönəldilmiĢ büdcələĢdirmə və keyfiyyətlilik auditinin geniĢləndirilməsi; 5) Maliyyə nəzarəti orqanlarının Koordinasiya ġurasının təĢkil olunması; 6) Nəzarət orqanlarının he-sabatlılığının tə-kmilləĢdirilməsi; 7) Maliyyə nəzarəti prosedurlarında ĠT-in tətbiqi və elektron nəzarət (e-nezaret) sisteminin təĢkil olunması; 8) Azad (kənar) auditorların dövlət büdcəsi maliyyə nəzarətinə cəlb olunması; 9) Ma-liyyə nəzarəti statistikasının tərtib ollunmasə; 10) Nəzarət orqanlarının fəaliyyətinin ə sinxronizasiyası və əlaqələndirilməsi v ; 11) PeĢə etikası məcəlləsinin və peĢə fəaliyyəti standartlarının praktikada tətbiqinə dair metodik məsləhətlərin hazırlanması üzrə iĢlərin təĢkil olunması və onlara riayət olunmasının təmin edilməsi; 12) Dövlət orqanlarında daxili nəzarət fəaliyyətinin səmərəliləĢdirilməsi; 13) Kadr hazırlığı sisteminin dahad effeltivləĢdirilməsi; 14) Dünya ölkəərinin təcrübəsininin öyrənilməsi və tətbiq olunması. Müasir Ģəraitdə nəzarət-maliyyə mexanizminin təĢkilinin ən vacib problemləridən biri müstəqil audit institutu ilə dövlət maliyyə nəzarəti arasında qarĢılıqlı əlaqənin qurulması və onun beynəlxalq təcrübəyə əsasən təĢkilinin təmin edilməsidir. Sığorta təĢkilatlarının fəaliyyətinə beynəlxalq standartlara uyğun olaraq nəzarət etmək üçün dövlət nəzarətinin səməeəliliyi aĢağıdakı hallarda ola bilər: -Düzgün və tam maliyyə, mühasibat və digər məlumatlardan istifadə edilməsi -Nəzarətin vaxtaĢırı və tamlığı - Nəzarət tərəfindən sanksiyaların tətbiq edilməsində aktivlik və çeviklik. Nəzarət sisteminin daha effektiv təĢkil edilməsinə “Sığorta haqqında” Azərbaycan Respublikasının yeni Qanununqəbul edilməsindən və sığortaya aid digər(icbari sığortalar haqqında qanunlar da daxil olmaqla) normativ hüquqi aktların beynəlxalq standartlara uyğunlaĢdırılmasından sonra nail olmaq mümkündür. 71 Hazırda sığorta fəaliyyətinənə nəzarət sistemi Azərbaycamn Respublikasının Maliyyə Nazirliyinin Dövlət Sığorta nəzarəti xidməti tərəfindən aparılır.O da sığorta fəaliyyətinin lisenziyalaĢdırılmasından baĢqa sığorta qanun vericiliyinin dəyiĢdirilməsi və ona əlavələr edilməsi üçün təkliflər, sığorta bazarının bütövlüyünə və onun gələcəkdə inkiĢaf etdirlməsinə təsir göstərən qanunlar və qanunverici aktlar hazırlayır. Yüklə 1,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|