Energetika fakulteti

4.4. Differensial himoyalarning ishlash tokini tanlash. 
Kuchlanishni rostlash oralig‘i katta bo‘lgan (

%
10%

ÐÏ Í

U



) ikki
cho‘lg‘amli transformatorlarning differensial himoyasini hisoblashni yuqori 

kuchlanish tomonidan boshlash maqsadga muvofiq, chunki transformatorning
yuqori kuchlanish tomonida kuchlanishni yuklama ostida rostlovchi qurilmasi 
joylashgan.
Differensial himoyaning ishlash toki magnitlovchi tokning sakrashidan 
(barcha differensial himoyalar uchun) va tokning nobalansidan (tormozli
differensial himoyadan tashqari) sozlanadi, ya’ni
yu.k
.

hi


soz

nom tr

I

k

I



yu.k

hi

z

nb

I

k

I



bu yerda 

soz

k
- magnitlovchi tokning sakrashidan sozlovchi koeffitsient, 
differensial tokli kesim uchun
(3, 4

4)

soz

k



, РНТ turidagi relelar uchun

1, 3

soz

k

, ДЗТ turidagi relelar uchun 

1, 5

soz

k

; 

.

nom tr

I
- transformatorning nominal toki; 


z

k
- zaxira koeffitsienti, differensial tokli kesim va РНТ turidagi rele uchun 
1,3

z

k

, ДЗТ turidagi relelar uchun 

1, 5

z

k

; 


nb

I
- nobalans toki. 
Agarda
kuchlanishni 

yuklama
ostida

rostlash
qurilmasi 
bo‘lgan
transformatorlarda magnitlovchi tokning sakrashidan sozlashda kuchlanishni 
yuklama ostida rostlash qurilmasining oxirgi «manfiy» holati uchun hisoblanadi.

---

48

.
1
3

(1
U

)


T

nom tr

nom

KYUR

S

I

U



  
bu yerda 

T

S  - tranformatorning nominal quvvati;
1

nom


U
- transformatorning birlamchi nominal kuchlanish; 
U

KYUR

- yuqori kuchlanish tomondagi kuchlanishni rostlash oralig‘ining 

yarmi, nisbiy birliklarda.

Nobalans toki o‘zida uchta tashkil etuvchini qamram oladi: 


nb

nb

nb

nb

I

I

I

I









.

Birinchi tashkil etuvchisi tok transformatorlarning xatoligi bilan izohlanadi: 

(3)
.max .

nb

nd

bt

qt

tashqi

I

k

k

I

 


 

,
bu yerda 


nd

k
- qisqa tutashuv tokining nodavriy tashkil etuvchisini hisobga 
oluvchi koeffitsient, differensial tokli kesim uchun
2

nd


k

, tez to‘yinuvchi tok 

transformatorli (РНТ, ДЗТ relelar) himoyalarda

1

nd


k

; 
bt

k
- bir tipli koeffitsienti, 
1

bt

k

chunki transformatorning yuqori va 

past kuchlanish tomonlarida bir biridan farq qiluvchi tok transformatorlar

o‘rnatilgan. 


- tok transformator magnitlovchi tokni iste’mol qilishi hisobiga ruxsat 

etilgan hatoligini ko‘rsatuvchi kattalik

0,1




; 

(3)

.max.

qt

tashqi

I
- maksimal ish holatidagi transformatordan keyingi 
(differensial himoyaning ta’sir doirasidan tashqarida) uch fazali qisqa tutashuv toki
(transformatorning yuqori kuchlanish tomoniga keltirilgan). 
Ikkinchi tashkil etuvchi transformatorlarda kuchlanishni yuklama ostida 

rostlash qurilmasini mavjudligi tufayli yuzaga keladi:

(3)

.max .

nb

KYUR

qt

tashqi

I

U

I
  


.

Uchinchi tashkil etuvchi РНТ va ДЗТ relelarning kommutatorlarida

hisoblangan qoldiq o‘ramlarni o‘rnatib bo‘lmasligidan kelib chiqadi. 
.
.

.

(3)
.max .

.
.

his yu k


yu k

nb

qt

tashqi

his yu k

w

w

I

I

w

 


yoki tok transformatorlarni tanlashda himoya elkalaridagi toklar to‘liq 

tekislanmasligi natijasida kelib chiqadi:

2 yu.k

2 pa.k
(3)

.max .
2 yu.k

nb

qt

tashqi

I

I

I

I

I

 


,

bu yerda 

.
.

his yu k


w
- tenglashtiruvchi cho‘lg‘amning hisobiy o‘ramlar soni (yuqori 
kuchlanish tomondagi);

---

49

.

yu k


w
- tenglashtiruvchi cho‘lg‘amdagi qabul qilingan butun sondagi 
o‘ramlar soni (yuqori kuchlanish tomondagi);
2 yu.k

2 pa.k
va

I

I
- yuqori va pastki kuchlanish tomonlaridagi tok 
transformatorlardan keyingi ikkilamchi nominal toklarning o‘rtacha qiymati:
yu.k

2
yu.k

1
3

sx


T

yuk

tt

nom

k

S

I

k

U




,

pa.k

2
pa.k

2
3

sx


T

pak

tt

nom

k

S

I

k

U




.

Bu yerda

sx

k
- tok transformatorlarning ikkilamchi cho‘lg‘amlari va 
relelarning ulanish sxemasini hisobga oluvchi koeffitsient,
yu.k

3

sx

k

, 

pa.k
1

sx


k

;
tt

k
- himoyalanayotgan transformatorning yuqori va pastki kuchlanish 
tomonlariga o‘rnatilgan tok transformatorlarning transformatsiya koeffitsienti.


4.5 РНТ-565 va ДЗТ-11 relelarning cho‘lg‘amlaridagi o‘ramlar sonini 


hisoblash. 

Yuqori kuchlanish tomondagi relening ishlash toki aniqlanadi:

.
.

.

.
.

.

.
.

him ish yu k


sx yu k

r ish

tt yu k

I

k

I

k



.
Yuqori kuchlanish tomondagi tenglashtiruvchi cho‘lg‘amning o‘ramlar soni 

qo‘yidagicha hisoblanadi va kichik qiymat tomonga yaxlitlanadi (4.12 - rasmga

qarang): 
.
.

.

.
.
.


r ish

his yu k

r ish yu k

F

w

I


bu yerda

.

r ish


F
- relening ishlashi uchun kerak bo‘ladigan magnit yurituvchi kuch, 
РНТ-565 va ДЗТ-11 relelar uchun
.
100

5 A

r ish

F



o‘ramlar.

Pastki kuchlanish tomondagi tenglashtiruvchi cho‘lg‘amning o‘ramlar soni 

qo‘yidagicha hisoblanadi va yaqin bo‘tun songa tomonga yaxlitlanadi

2 yu.k

.
.

.

.
2 pa.k

his pa k

his yu k

I

w

w

I

Himoyaning sezgirligini tekshirish. 
Himoyaning sezgirlik koeffitsienti hisoblanadi: 

.min
.

r


ch

r ish

I

k

I


bu yerda 

.min

r

I
- reledagi tok, mos holda himoya ta’sir zonasidagi 
shikastlanishdagi minimal tok (ushbu tokdan himoya ishga tushmog‘i lozim);
.


r ish

I
- relening ishlash toki. 

---

50

Odatda
2

ch


k

bo‘lishi kerak, hech bo‘lmaganda 

1,5

ch

k

bo‘lishi shart. 
4.6 Tormozli differensial himoyani hisoblashning o‘ziga xos xususiyatlari. 

Birinchi o‘ziga xos xususiyat shundan iboratki himoyaning ishlash tokini 

hisoblashda nobalans toklarni hisobga olmaslik bilan bog‘liqdir.

Ikkinchi o‘ziga xos xususiyat shundaki tomozlovchi cho‘lg‘amning o‘ramlar 

sonini hisoblash va uni o‘rnatish joyini tanlash bilan bog‘liqdir. Ikki cho‘lg‘amli

kuchlanishni pasaytiruvchi transformatorlarda tormozlovchi cho‘lg‘amni energiya 
bilan ta’minlash manbaiga teskari tomondagi himoya elkalarida o‘rnatiladi, chunki
faqatgina tashqi qisqa tutashuvlarda rele ishga tushishi lozim (himoya ta’sir 
zonasidagi qisqa tutashuvlarda tormozli cho‘lg‘amdan qisqa tutashuv toklari
oqmaydi 4.14-rasm). Cho‘lg‘amdagi o‘ramlar soni qo‘yidagicha topiladi: 
. pa.k
.

(3)

.max .

z

nb

pa k

T

qt

tashqi

k

I

w

w

I

tg








,
bu yerda 

z

k  - zahira koeffitsienti,
1,5

z

k

; 

. pa.k

nb

I
- kuchlanishni yuklama ostida rostlovchi qurilmasi bo‘lgan 
himoyalanayotgan transformatorning eng kichik transformatsiya koeffitsienti
orqali hisoblangan nobalans toki (tormozlovchi cho‘lg‘am o‘rnatilgan joydagi), 
KYUR
.

.

.
.
1

2
(1

U

)

nb pa k

nb yu k

nom

nom

I

I

U

U
 






;
.

pa k

w
- tormozlovchi cho‘lg‘am o‘rnatilgan tomondagi tenglashtiruvchi 
cho‘lg‘amdagi o‘ramlar soni;
(3)

.max.

qt

tashqi

I
- energiya tizimning maksimal ish holatdagi uch fazali tashqi 
qisqa tutashuv toki (past kuchlanish tomonga keltirilgan);


tg

- relening tomozlovchi xususiyatlarini hisobga oluvchi katalog kattalik, 

ДЗТ-11 relelari uchun

0,87

tg



.

---

51

4.14 - rasm. ДЗТ-11 relesi asosidagi ikki cho‘lg‘amli transformatorning differensial himoya 
sxemasi.

---

52