Energiya ta’minoti tizimida reaktiv quvvatni kamaytirish texnologiyasi Reja: 1

---

Energiya ta’minoti tizimida reaktiv quvvatni kamaytirish 
texnologiyasi 
Reja: 
1.
Elektr energiyasining reaktiv tashkil etuvchilari
 
2.
Reaktiv quvvatni kompensatsiyalash usullari
 
3.
Kondensator batareyalarini qo‘llashda yuzaga keluvchi texnik noqulaylik
 
Reaktiv quvvatni kamaytirish uchun reaktiv quvvat kompnesatorlaridan 
foydalaniladi.Reaktiv quvvat kompensatsiyasidan energiyani tejash maqsadida 
foydalaniladi. Yirik sanoat korхonalarida bu masala yanada dolzarb sanaladi. 
Reaktiv quvvatni kompensatsiyalovchi qurilmalarni (RQKQ) qoʻllash tarmoqdan 
iste’mol qilinadigan quvvatni kamaytirishning eng ta’sirchan va samarali usuli 
hisoblanadi.
 
Elektr energiyasining reaktiv tashkil etuvchilari.
Elektr ta’minoti tizimida elektr uzatish liniyalari va iste’molchi yuklamalarining 
aktiv qarshiligi bilan birgalikda induktiv va sig‘im ham bo‘ladi.
Induktiv tok iste’mol qurilmalari reaktiv quvvat (energiya) qabul qiluvchilar deb
1-Rasm. Indukiv elementda reaktiv quvvat 

---

sig‘im tok iste’molchi qurilmalari esa reaktiv quvvat (energiya) manbasi deb 
ataladi. 
2-Rasm. Sig‘im tok iste’molchi qurilmalari reaktiv quvvat. 
Reaktiv quvvat iste’molchilarini tarkibini taxlil qilish shuni ko‘rsatadiki, asosiy 
reaktiv quvvat iste’molchilar to‘rt xil ko‘rinishdagi qurilmalardan: 
1.Asinxron elektrodvigatellarda - 40%; 
2.Elektr isitgichlarda – 8%; 
3.Transformatorlarni hamma turida – 35%; 

---

4.Elektr uzatish liniyalari (ularda isroflar ) 7% ni tashkil qiladi. 
Elektr tarmoqqa kuchlanish berilganda aktiv-induktiv yuklamada tok bu 
kuchlanishdan burchakka siljib orqada qoladi. 
U=
sinωt ,
=
sin(ωt-ϕ)
Elektr qabul qiluvchi aktiv hamda reaktiv quvvatni iste’mol qiladi. 
P=I*U*cosϕ=
Q=I*U*sinϕ=P*tgϕ 
Har ikki holatda joriy quvvat koeffitsiyenti: 
S=
√ 
Cosϕ=P/S=P/
√
Elektr energiyasi iste’molchilarning aktiv, reaktiv quvvatlari nafaqat oraliq 
vaqt muddatida balki ishlab chiqarish bir smenasi o‘tishda o‘zgarib turadi. 
Reaktiv quvvat koeffitsiyenti aktiv quvvatda reaktiv quvvat ulushini yaqqol 
ko‘rsatadi. 
tgϕ=Q/P 
Koeffitsiyentlar orasidagi aloqa: 
Cosϕ=1/
√

---

Elektr energiyasining aktiv quvvat iste’molchilarining iste’mol qiladigan aktiv 
quvvati ish bajaradi va boshqa tur energiyaga: mexanik, issiqlik yorug‘lik 
kimyoviy, siqilgan xavo energiyasi va gazga o‘zgaradi. 
Reaktiv quvvat elektr qabul qiluvchi qurilmalarda foydali ishga bajarmasdan 
elektrodvigatel, transformator va elektr uzatish liniyalarida elektromagnit maydon 
hosil bo‘lishiga sarflanadi.
Energiya tarmog‘i 100% reaktiv quvvatining 22% elektrostansiyalarni kuchaytirish 
transformatorlarida. 
Energiya tarmog‘ini 110-750 kV li podstansiyalardagi kuchlanishni oshiruvchi 
avtotransformatorlarida, 6,5% 
Tuman elektr tarmoqlarida, 13,5% kuchlanish pasaytiruvchi transformatorlari 

---

58% esa 6-10kV shinalaridagi iste’molchilarning reaktiv quvvatni yo‘qolishidan 
hosil bo‘ladi. 
Elektr ta’minot tizimining R qarshiligi orqali aktiv R va reaktiv Q quvvati 
uzatilishida aktiv quvvat yo‘qotish quyidagicha bo‘ladi. 
ΔP=
R=
Tuman elektr tarmoqlarida qo‘shimcha kuchlanish isrofi paydo bo‘ladi. Aktiv R va 
reaktiv X qarshilikli elektr ta’minot tarmoqlari orqali aktiv quvvat R va reaktiv 
quvvat Q uzatishda kuchlanish yo‘qotish. 
ΔU=