Energo-mexanika Fakulteti 5A-20 ee guruh talabasi Ravshanov Sanjarning

Laboratoriyada olinishi: Nitrat kislota tuzlariga kuchli kislota ta’sir ettirib olinadi:

KNO3 + H₂SO₄ ----- > KHSO4 + HNO3

Sanoatda nitrat kislota ammiakni katalitik oksidlab olinadi:

4NH3 + 5O₂ ----- > 4NO + 6H₂O

2NO + O₂ ---- > 2NO2

Xosil bulgan NO2 ikki usulda suvga yuttiriladi:

Birinchisi: 2NO2 + H₂O > HNO2 + HNO3 Bunda nitrit va

nitrat kislotalari xosil buladi. Nitrit kislota fraksiyasi ajratilib, azotning (III) birikmalari olinadi.

Ikkinchisi: 2NO2+ H₂O + O₂-----> 2HNO3

Bu usulda fakat nitrat kislota ishlab chikariladi.

Nitrat kislota molekulasida azotning oksidlanish darajasi +5, valentligi IY. Unga kuyidagi tuzilish formulalari mos keladi:

MUSTAQIL ISHI 1

1.Azotning tabiatda uchrashi 3

2.Azotning vodorodli birikmalari. Ammiak. 3

3.Azotning kislorodli birikmalari 5

4.Azot kislotalari va ularning tuzlari 7

5. Azotli o'g'itlar 12

Foydalanilgan adabiyotlar: 13

HNO3 <—>H⁺ + NO3^-

Nitrat kislotaning metallmaslar bilan ta’siri: kontsentrlangan nitrat kislota S, C, P kabi metallmaslarni ularning eng yukori oksidlanish darajasigacha oksidlaydi:

HNO3 + S -----> H2SO4 + H2O +NO(g)

HNO3 + C ---- > H2O + NO(g) + CO2

HNO3 + p ----- > H2O + H3PO4 + NO(g)

Metallar bilan nitrat kislota ta’siri metallning aktivlik katoridagi urni va kislota eritmasining kontsentratsiyasiga boglik.

1. 
   Ishkoriy va ishkoriy-er metallari bilan kontsentrlangan nitrat kislota ta’siri:
   

Me + HNO3 ----- > MeNO₃ + N2O + H2O

Agar kislota suyultirilgan bulsa:

Me + HNO3)---- > MeNO₃ + NH4NO3 + H2O

2. 
   Ogir metallar (Cu, Hg, Ag, Zn, Pb, Cd, Mn, Sn) bilan:
   

Me + HNO3 ----- > Me(NO₃)2 + NO2 + H2O

Suyultirilgan kislota bulsa:

Me + HNO3--— > Me(NO3)2 + NO + H2O

Kontsentrlangan nitrat kislota Fe, Al, Cr kabi metallarni passivlashtiradi va ular bilan reaksiyaga kirishmaydi.

Nitrat kislotaning xar kanday kontsentratsiyali eritmasi Au ga ta’sir etmaydi. Uning bu xossasidan foydalanib, Au ni Cu dan ajratishda foydalaniladi.

Kontsentrlangan nitrat kislota va kontsentrlangan xlorid kislotaning 1:3 xajmiy nisbatdagi eritmalari aralashmasi "Zar suvi" deyiladi va juda kuchli oksidlovchi xossaga ega bulgani uchun Au, Pt - larni eritadi:

HNO3 + HCl + Au ----- > H[AuCl4] + NO + H2O

Nitrat kislota deyarli barcha metallar bilan tuzlar xosil kiladi. Ular nitratlar (selitra) deyiladi. Nitratlarning barchasi suvda yaxshi eruvchilardir. Nitratlardan ishkoriy va ishkoriy-er metallari tuzlari suvli eritmada gidrolizlanmaydi. Boshka metallarning, ammoniy- ionining nitratlari kation buyicha gidrolizlanadi, eritmalari kislotali (rN<7) muxitli buladi.

Nitratlarning barchasi temperatura ta’sirida parchalanadi. Parchalanish maxsulotlari metall-ionining tabiatiga boglik buladi:

1. 
   Ishkoriy va ishkoriy-er metallari nitratlari: MeNO₃ > MeNO2+ O₂
   
2. 
   Aktivlik katorida Mg dan Cu gacha joylashgan metallar nitratlari:
   

Me(NO₃)2 ---- > MeO + NO2+ O₂

v) Ag, Hg kabi metallarning nitratlari:

MeNO3 > Me + O2 yoki Me + NO + O2 mexanizmi buyicha

parchalanadi.