Energo-mexanika Fakulteti 5A-20 ee guruh talabasi Ravshanov Sanjarning

Sanoatda olinishi. N2 + ЗН2^л 2NH3 + 22 kkal

Bu sintez yuqori bosim ostida 500-550°C temperaturada katalizator ishtirokida amalga oshiriladi. Katalizator sifatida ozroq kaliy oksid va AhO3 qo'shilgan Fe metali ishlatiladi. Muvozanatning yuqori temperaturada shap tomonga siljuvi yuqori bosimdan foydalanish yo’li bilan qisman kompensatsiya qilinadi. Ammiak o’ziga xos hidli rangsiz gazdir

4NH3+ 3O2= 2N2+ 6H2O

Ishlatilishi. Azotli o’g’itlar va HNO3 ishlab chiqarish bilan bog’liqdir. Suyuq ammaik bug’langanda ko’p miqdor 5,6 kkal/mol issiqlik yutiladi. Sun’iy sovuq hosil qilish mashinalarida ammaikdan faydalanish shunga asoslangan. Ammaik suvda yaxshi eriydi, 1 hajm suvda odatdagi temperaturada 700 hajmga yaqin NH3 eriydi. NH3 suvdagi eritmasi ko’pincha novshadil spirt deyiladi. Konsentrlangan eritmada 25% NH3 bo’ladi. Uning zichligi 0,91 g/sm³. NH3 suvda eriganda NH4OH hosil bo’ladi, u dissotsilanib ammoniyning kompleks ionlari NH4⁺ ni hosil qiladi.

NH3 + H2O ^л NH4OH ^л NH4+ + OH-

OH- ionlarining konsentratsiyasi katta emas, chunki muvozanat ko’proq chap tomonga siljigan bo’ladi. NH3 suvdagi eritmasida kuchsiz asos bo’ladi.

NH4OH + HCl = NH4Cl + H2O

Gazsimon NH3 gazsimon HCl bilan reaksiyaga kirishib, NH4Q ning juda mayda qattiq zarrachalardan iborat quyuq oq tutun hosil qiladi.

NH3 + HCl = NH4Cl

(NH4)2SO4 = 2NH3 + H2SO4

Ammiakning barcha tuzlari suvda yaxshi eriydi, ular kuchli elektrolitlardir. NH3 tuzining suvdagi eritmasiga ishqor qo’shib qizdirilsa, NH3 ajraladi

NH4CI + NaOH = NaCl + TNH3 + H2O

NH4CI galvanik elementlarda bo’yoqchilik va metallarni kavsharlashda ishlatiladi. Yuqori temperaturada NH4Q ammiak bilan HCl ga ajraladi. Gazsimon HCl metall oksidlari bilan o’zaro ta’sir etib uchuvchan birikmalar hosil qiladi, bu birikmalar oson chiqib ketadi, natijada ishlov berilayotgan metallning sirti tozalanadi.

3. 
   Azotning kislorodli birikmalari
   

Azotning kislorod bilan hosil qilgan birikmalari. №O-rangsiz va hidsiz gaz, u nerv sistemasiga ta’sir etib, uni qo’zg’atadi, shuning uchun ilgari N2O kuldiruvchi gaz deyiladi. Yuqori temperaturada N2O kuchli oksidlovchi.

NO-rangsiz gaz. U havo kislorodida odatdagi temperaturadayoq oson oksidlanadi.

2NO + O2 = 2NO2

NO2 o’ziga xos hidli, qo’ng’ir tusli gazdir. U kuchli oksidlovchi. NO2 sovitilganda N2O4 ga, ya’ni -10°C temperaturada suyuqlanadigan kristall moddaga aylanadi.

N2O3 ko’k tusli suyuqlik bo’lib, -2°C temperaturadayoq NO va NO2 ga ajraladi. N2O5 rangsiz kristall 30°C da suyuqlanadi. N2O5 qizdirilganda azot (IV)-oksid bilan kislorodga ajraladi.

2N2O5 = 4NO2 + O2

Azotning barcha oksidlari ichida faqat NO azot bilan kislorodning bevosita birikishidan hosil bo’ladi.

N2 + O2 = 2NO - 43,2 kkal

Azot (Il)-oksidning hosil bo’lishi endotermikdir, shu sabab bu protsessni amalga oshirish uchun qattiq qizdirish kerak. Ammo hatto 3000-4000°C temperaturada NO ning unumi 2-3 %dan oshmaydi. Tabiatda NO momaqaldiroq razryadlari vaqtida hosil bo’ladi. Nitrit angidrid bilan nitrat angidridga tegishlicha HNO2 va HNO3 to’g’ri keladi. Bu kislotalarning aralashmasi azot (IV)-oksidning suvda erishi natijasida hosil bo’ladi.

2NO2 + H2O = HNO2 + HNO3

HNO2 kuchsiz beqaror, suvdagi suyultirilgan eritmalaridagina mavjud bo’la oladi. HNO2 da oksidlash xossalari bor, u HJ ni oksidlab, erkin yodga aylantiradi, bunda o’zi azot (II)-oksidgacha qaytariladi.

2HNO2 + 2HJ = J2+ 2NO + H2O

HNO2 + NaClO = HNO3 + NaCl

HNO2 ning tuzlari suvda yaxshi eriydi. HNO2 laboratoriyada natriy nitratga konsentrlangan sulfat kislota qo’shib qizdirish yo’li bilan olinadi:

2NaNO3 + H2SO4 = N2SO4 + 2HNO3

4HNO3 = 4NO2 + H2O + O2

Hosil bo’lgan NO2 HNO3 da erib uni qizg’ish-qo’ng’ir tusga kiritadi. Bu tutovchi HNO3 deyiladi. Sanoatda HNO3 ammiakni katalizator ishtirokida havo kislorodi bilan oksidlash orqali olinadi.

4NH3 + 5O2 = 4NO + 6H2O

Azot(III) oksid havo kislorodni oson biriktirib NO2 ga aylanadi.

2NO + O2 = 2NO2

4NO2 + 2H2O + O2= 4HNO3

HNO3zichligi 1,53 gr/sm³ qaynash temperaturasi 86°C rangsizdir. HNO3 kuchli oksidlash xususiyati bor.

Ag + 2HNO3 = AgNO3 + NO2 + H2O
3Cu + 8HNO3 = 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O
4Mg + 10HNO3 = 4Mg(NO3)2 + NH4NO3 + 3H2O
Metalloidlar HNO3 oksidlanib shularning kislotalarini hosil qiladi.
3P + 5HNO3 + 2H2O = 3H3PO4+ 5NO

HNO3 tutunsiz porox, portlovchi moddalar mineral o'g'itlar, organic bo'yoqlar, selyuloza laklari, kinoplyonkalar, H2SO4 ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.

2KNO3 = 2KNO2+ O2
2Pb(NO3)2 = 2PbO + 4NO2 + O2

4. 
   Azot kislotalari va ularning tuzlari
   

Azot ikki xil kislota HNO2 va HNO3 larni xosil kiladi. Bulardan HNO2 nitrit kislotasi fakat tuzlari eritmalarida (KNO2, NH4NO2, NaNO2) kislotalar ta’sir ettirilganda xosil buluvchi kuchsiz kislota Kd=5*104: HNO2 <—> H+ + NO2- Ishkoriy muxitda muvozanat ungga siljiydi. Shu sababli nitrit kislotaga nisbatan uning KNO2, NaNO₂ va Ca(NO3)2 tuzlari kup ishlatiladi.

Azotning +3 oksidlanish darajasidagi birikmalari xam kaytaruvchi, xam oksidlovchi xossalarini namoyon kiladi.

3+ 2+

2NaNO2 + 2KI + 2H₂SO4 > I₂+ 2NO + K2SO4+ Na₂SO4 + 2H2O

oksidlovchi

7+ 3+ 2+ 5+

KMnO4 + NaNO₂ + 3H2SO4 ---- > 2MnSO4 + NaNO3+ K2SO4+ H2O

Nitrat kislota HNO3 kuchli kislota bulib, och sarik tusli, buglanib turuvchi, 840S da kaynab, - 420S da kattik xolatga utuvchi eritma xolida buladi. Sanoatda 63%, 96% foizli (d = 1,45 g/sm³) eritmalari ishlab chikariladi.