Ergasheva ozodaning jahon geografiyasi

dasturi (ASBP-3). 
6. Mintaqaviy hamkorlikni rivojlantirish va tog‘ ekotizimlarini o‘rganish, 
tog‘lardagi muzliklar va qor qoplamining o‘zgarishi va ularning ta’siri.mintaqadagi 
suv resurslari, ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar va atrof-muhitdagi o'zgarishlar. 
7. Milliy, mintaqaviy va xalqaro tashkilotlarning sa'y-harakatlarini birlashtirish, 
shuningdek, ushbu sa'y-harakatlarni qo'llab-quvvatlashdonorlar jamiyati. 
8. Imkoniyatlarni oshirish/xodimlarni tayyorlash.Olmaota seminari natijalari va 
Dushanbe seminari davomidagi muhokamalarga asoslanib, UNRCCA, UNESCO va 
hammualliflar taklif etilgan.manfaatdor tomonlar va harakatlar rejasining bir 
qismi sifatida ishlab chiqilgan loyiha takliflari. 
 
 

---

XULOSA 
Yer sharidagi hozirgi muzliklariing umumiy maydoni 16-18 mln .Km2 bo’lsa, 
to’rtlamchi davrda Yer yuzining ko’p qismini muzliklar qoplaganda ularning 
maydoni 45 mln kv km ga yetgan, bulardan 30 mln kv km SHimoliy Yarim sharda 
bo’lib, hozirgi davrda uning maydoni deyarli 15 martaga kamaygan.O’rta Osiyoning 
tabiatini tekshirish bilan mashg’ul bo’lgan olim vasayohatchi N. A. Severtsov 
birinchi bo’lib O’rta Osiyo tog’larida qadimgi muzliklarning paydo bulish sabablari 
haqida o’z fikrini aytgan. Uning fikricha, qadimgi davrlarda iqlim hozirgiga 
nisbatanancha namli bo’lgan, shuning uchun qish faslidagi harorat hozirgiga 
nisbatan past bo’lsa ham tog’larda juda ko’p qor yog’gan. O’sha davrda 
namgarchilikni asosan O’rta Osiyo tog’lari, uning shimoli vashimoli-g’arbida 
joylashgan Kaspiy, Orol, Balxash ko’llari va SHimoliy Muz okeanining birlashishidan 
hosil bo’lgan katta suv havzasidan olib turgan degan fikrni aytgan.Taniqli geolog 
olim I. A. Preobrajenskiy O’rta Osiyo tog’larining balandligi, ya’ni ko’tarilganligiga 
qadimgi muzliklarning paydo bo’lishini asosiy sabab qilib ko’rsatadi.O’rta Osiyo 
tog’larini kup yillar mobaynida tekshirgai olim professor Yu. A. Sevortsov qadimgi 
muzliklariiig paydo bo’lishi haqida quyidagilarni yozgan. To’rtlamchi davr 
mobaynida O’rta Osiyotog’larining dengiz sathidan kuchli ko’tarilishi bu rayonning 
iqlim sharoitini o’zgarishga olib kelgan. Buning ta’sirida O’rta Osiyo tog’larining 
ayrim rayonlarida Yer sharining iqlimi o’zgarishga bog’lik bo’lmagan xolda 
muzliklariing kelib chikishi uchun sharoit yaratilgan.Akademik I. P. Gerasimov va 
professor K.K.Markovlar tog’larning qadimgi muzliklar bo’yicha juda ko’p 
materiallarni analiz qilib, qadimgi muzliklaring paydo bo’lishini tog’larda muzlik 
iqlim o’zgarishi natijasida hosil bo’lgan deb xulosaga kelishdi.L. S. Berg qadimgi 
muzliklar hosil bo’lishining asosiy sababchisi qilib butun yer atmosferasi 
haporatining pasayishn deb ko’rsatadi. O’rta Osiyo hududida ko’p yillar davomida 
tekshirish ishlari olib borgan olim professor B. A. Fedorovich qadimgi muzliklar kelib 
chiqishining asosiy sababi qilib paliogen davrining oxirlarida boshlangan kuchli tog’ 

---

paydo bo’lish protsesslarini ko’rsatadi. Yuqoridagi fikrlardan ko’rinib turibdiki O’rta 
Osiyo hududida qadimgi muzliklarning paydo bo’lishiga bir qancha omillar ta’sir 
ko’rsatgan. O’rta Osiyodagi qadimgi muzliklarning paydo bo’lishida tog’ hosil bo’lish 
jarayoni ham, iqlim o’zgarishi ham, yerning quyoshga nisbatan xarakatining 
o’zgarishi ham, yeratmosferasi haporatining pasayishi ham katta ta’sir ko’rsatgan 
va bu o’z navbatida ma’lum davrda qaysidir omilning yetakchi o’ringa ko’tarilishi 
bilan bog’liq.I. A. Suetovaning ko’p yillik olib borgan ishlari natijasida tog’larida 
tarqalgan qadimgi muzlik maydonlari hisoblab chiqildi. Uning hisobi bo’yicha O’rta 
Osiyo va Qozogiston tog’larida qadimgi muzliklar maydoni, ular juda keng tarqalgan 
davrida 176 ming kv km bo’lgan, hozirgi zamon muzliklarining maydoni esa 
yuqorida ko’rsatganimizdek 16,7 ming kv km dir.SHunday qilib, SHarqiy Pomir 
tog’larida qadimgi muzliklar hozirgi muzliklarga nisbatan 10-15 marta katta bo’lgan. 
SHarqiy Pomirda hozirgi davrda iqlim sharoiti quruq bo’lganligi sababli hozirgi 
zamon muzliklari juda kam tarqalgan.Qadimgi muzliklariing eng taraqqiy etgan 
markazlaridan biri Tojikiston territoriyasidagi Zarafshon va Hisor tog’larining 
orasida joylashgan Markaziy Kubistom bo’lgan. Bu rayondan Zarafshon daryosi 
boshlanadi. Bu daryoning yuqori oqimida va uning irmoqlarining vodiylarida 
aniqlangan qadimgi muzliklariing uzunligi 20-40 km bo’lib, ular daraxtsimon shaklga 
ega bo’lgan. Zarafshon daryosining o’zidagi qadimgi muzlikning uzunligi esa 104 
kmga yetgan, ya’ni hozirgi Zarafshon muzligidan 78 km uzun bo’lgan. 

---