Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

Birinchidan,
marketing konsepsiyasi mazmuni bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish usuli 
rivojlanishi bilan o‘zgarib keldi va uning mohiyatini aks ettirdi, 
ikkinchidan,
boshqarish tizimida marketingdan foydalanish maqsadlari, xususiyatlari, miqyosiga 
qarab, undagi tashkiliy qismlarning ahamiyati va boshqaruv tizimidagi ahamiyati 
o‘zgarib boradi. Bundan tashqari, mutaxassislar marketingni biznes xizmati va 
falsafasi tarzida baholaydilar. Xizmat sifatida marketing ishlab chiqarish, savdo, 
reklama, texnika xizmati ko‘rsatish va boshqa sohadagi tadbirlar majmuidan iborat. 
Falsafa sifatida esa marketing - bu jamiyat ishlab chiqarish munosabatlariga daxldor 
ijtimoiy-iqtisodiy konsepsiyadir. 
 
1.1-rasm. Marketingning asosiy kategoriyalari 
«Marketing» tushunchasini murakkabligi uni falsafiy, iqtisodiy, boshqaruv va 
yuridik jihatlarini ko‘rish zarurligiga olib keldi.
Marketing falsafiy ma’noda fikrlash tarzini mujassamlashtiradi. 
Umuman olganda marketingga quyidagicha ta’rif berishimiz mumkin: 
Marketing - ehtiyoj va muhtojlikni ayirboshlash orqali qondirishga qaratilgan inson 
faoliyatining turidir. Marketing vujudga kelishining asosiy sabablaridan biri bu ishlab 
Bozor 
Ehtiyoj 
Marketingni asosiy 
kategoriyalari 
Tovar yoki xizmat 
Qondirilganlik 
Ayirboshlash 

---

24 
chiqarish hajmining ortib borishi, yangi tarmoqlarning vujudga kelishi, tovar 
turlarining ko‘payishi va tadbirkorlar o‘rtasida mahsulotni sotish muammosining 
vujudga kelishidir. 
Hozirgi vaqtda firma, korxona kompaniyalar avvalgi davrlarda uchratilmagan 
juda qattiq raqobat kurashiga to‘qnashmoqdalar. Bu kurashda g‘olib chiqish uchun, 
ular iste’molchilarni egallashi va o‘zlarining raqobatchilaridan ustun kelishlari zarur. 
Buning uchun ular o‘z faoliyatida tovar va sotish falsafasini emas, balki marketing va 
iste’molchi falsafasini qo‘llashlari kerak. 
Bugungi kunning zamonaviy bozorlarida muvaffaqiyatlarga erishayotgan 
firmalar tovarlarni yaratuvchi emas, balki iste’molchilarni yaratuvchi strategiyasini 
ishlab chiquvchi va foydalanuvchi haqiqiy ustalardir. 
Demak, zamonaviy firmalar faoliyati bozorga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak, ya’ni 
ular bir vaqtning o‘zida diqqat bilan o‘zining iste’molchilarini va shuningdek, 
raqobatchilarini kuzatib borishlari kerak. Bu yangilikning asosiyda shunday g‘oya 
yotadi. Zamonaviy marketing – eng avvalo, iste’molchilarni qidiruvchi, yaratuvchi va 
ushlab qoluvchi fan hamda san’atdir. 
Zamonaviy marketing – bu bozor raqobati sharoitida bozorni kompleks tadqiq 
etish orqali, iste’molchilarni real talab, ehtiyojlarini maksimal qondirishga qaratilgan 
xo‘jalik faoliyatini boshqarishni tashkil etish tizimidir. 
Marketingni asosiy maqsadi – iste’molchini, ya’ni xaridorni vujudga keltirishdir. 
Marketing asosida bozorni har taraflama o‘rganish yo‘nalishlarining 
asosiylaridan quyidagilarni ko‘rsatib o‘tish zarur: 
•
talabni o‘rganish; 
•
bozor tarkibini aniqlash; 
•
tovarni o‘rganish; 
•
raqobat sharoitlarini tadqiq qilish; 
•
sotish shakli va uslublarini tahlil etish. 
Marketing quyidagilarni o‘rgatadi: 
•
bozorni o‘rganishni; 
•
uni taqsimlashni; 

---

25 
•
tovarlarni joylashtirishni; 
•
marketing siyosatini olib borishni; 
•
tovar siyosatini; 
•
narx siyosatini; 
•
taqsimot siyosatini; 
•
siljitish (yo‘naltirish) siyosatini; 
•
yuksalish, qo‘shimcha xizmatlarni (Plus) - (bunga marka, sotishdan keyingi 
xizmat, kafolat va texnik yordam, etkazib berish, assortiment, shaxsiy iste’mol va 
boshqalarni kiritish mumkin). 
Marketing korxonalarning bozorda ishlash uslubi, bozor metodologiyasi bo‘lib, 
iste’molchilar va ularning talab istaklarini o‘rganish, ularga mos tovarlar yaratish, 
narx belgilash, tovarlarni etkazib berish, taqdim etish, sotish, xizmat ko‘rsatishni 
uyushtirish usullari, vositalari, tartib-qoidalari majmui hisoblanadi. Bularning 
hammasi birinchi asosiy maqsadga talab bilan taklifni o‘zaro muvofiqlashtirishga 
xizmat qiladi.