Erik bernning tranzaksion tahlilidan tuzilmaviy taxlil

Keywords:
transactional analysis, ego state, parent ego state, adult ego, critic and 
caregiver state, adult and young child. 
Tranzaksion tahlilning asosiy nazariyalari bu har bir inson o„ziga ishonishi, o„zi uchun 
o„ylashi, o„zi qaror qabul qilish, o„zini xislarini ochiq oydin namoyon qilishni o„rgana oladi 
degan fikrga asoslanadi. Tranzaksion tahlilning asosiy nazariyasi Erik Bеrn va bir guruh 
psixoterapevtlar tomonidan ta‟riflangan. Erik Bеrn insonni xulq atvorini o„rgangan va to„plagan 
barcha kuzatuvchilarni 1960 yillarning boshlarida ommaga taqdim eta boshlaydi va ommaga 
tranzaksion tahlilga qiziqishga kuchaygan davr 1970 yilga to„g„ri keladi. Ota-ona ego holati 
tashqaridan olingan, birinchi navbatda ota-onalardan olingan xulq va ustanovkalarni o„z ichiga 
oladi. Tashqaridan qaraganda ular ko„pincha boshqalar bilan munosabatda andishali, tanqidchi 
va g„amxo„r bo„lib ko„rinadilar. Ich ichidan esa ular o„z ichki “yosh bola”siga qariya ota-
onalardek qayg„urib ta‟sir o„tkazishda davom etadilar.
Katta odam ego holati shaxsning yoshiga bog„liq emas. Bu mavjud reallikni idrok 
qilishga va ob‟yektiv ma‟lumotlarga ega bo„lishga yo„naltirilgan bo„ladi. U reallikni o„rganib, 
o„z imkoniyatlarini to„g„ri baholab, xotirjam xisoblab, topog„onlik bilan harakat qiladi, yaxshi 
moslasha oladi va tashkillashtira oladi. 

---

SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337 
392 
Yosh bola ego holati bolalarda tabiiy obrazda paydo bo„ladigan barcha rag„batlantirishni 
o„z ichiga oladi. Shu bilan birga qayg„urishi ham o„zi va o„zgalarga nisbatan reasiyalari va 
holatlari ham yosh bolalarnikidek bo„ladi. Bu “eski” (araxik) bolalik xulqi kabi ifodalanadi. 
Yosh bola ego holati shuniningdek shaxsning ijodkorligini ham namoyon etadi.
Qachonki biz ota-onamiz biror bir vaziyatda qanday ish tutganligi haqida o„ylasak shuni 
xis qilsak va shunday faoliyatda bo„lsak bunda biz ota-ona ego holatida bo„lamiz. Qachonki biz 
ob‟yektiv bahoga ega, faktlar bilan to„ldirilgan mavjud real faoliyatda bo„lsak biz katta odam 
ego holatida bo„lamiz. Qachonki biz faoliyatda bolalarcha yondashsak va bolalikdagidek his 
qilsak demak biz yosh bola ego holatida bo„lamiz.
Har birimiz vaqtning har bir sohasida shu uchta ego holatining birida bo„lamiz. 
Tranzaksion tahlil psixoterapiya, psixologik konsultasiya, ta‟lim va insonlar bir biri bilan 
muloqotda bo„ladigan barcha joylarda ishlatiladi. 
Beixtiyor paydo bo„ladigan ijtimoiy faollik yuzasidan o„tkazilgan kuzatuvlar shuni 
ko„rsatadiki( maxsus tanlangan psixoterapevtik guruhlarda eng samarali ), odamlar vaqti-vaqti 
bilan o„zlarining harakatlanishi, nuqtai nazari, ovozi, lug„atlari va xulq-atvorlarining boshqa 
jihatlarini sezilarli darajada o„zgartirib turishadi. Xulq-atvordagi bunday o„zgarishlar ko„pincha 
hissiyotlarning o„zgarishi bilan bog„liq. Har bir shaxsda muayyan xatti-harakatlar to„plami 
ma„lum bir ong holatiga mos keladi. Har bir to„plam alohida jismoniy ko„rinishlar bilan bog„liq 
va ular ko„pincha bir-biri bilan muvofiq kelmaydi. Bu o„zgarishlar va farqlar "men"ning turli xil 
holatlari mavjud degan g„oyani ilgari suradi.
Psixologiya nuqtai nazaridan, "men" holatini fenomenologik jihatdan izchil his-
tuyg„ular tizimi, operativ jihatdan esa xulq-atvor shakllanishining izchil tizimi sifatida tavsiflash 
mumkin. Amalda, u o„ziga mos xulq-atvor shakllari bilan birga keladigan his-tuyg„ular tizimi 
hisoblanadi. Har bir shaxsda bunday "men" holatlarining cheklangan repertuari mavjud. Ular 
turli rollar emas, balki psixologik voqeliklar hisoblanadi. Ushbu repertuar quyidagicha 
taqsimlanadi: 
1) ota-onalarning tasviriga o„xshash "men" holatlari; 
2) voqelikni obyektiv baholashga qaratilgan "men" holatlari; 
3) erta bolalik davrida qayd etilgan his-tuyg„ular va xatti-harakatlarning eng arxaik 
namunalarini ifodalovchi "men" holati. Bu atamalarni biz ota-ona "men"i, katta odam "men"i va 
bola "men"i deb ataymiz. Ushbu oddiy atamalar o„ta rasmiy muhokamalardan tashqari boshqa 
barcha joyda qo„llanadi. 
Demak, har qanday vaqtda ijtimoiy guruhlardagi har bir shaxs ota-onalik, kattalik yoki 
bolalik "men"i holatini namoyon qiladi. Shaxslar turli tayyorgarlik darajasi bilan bir "men" 
holatidan boshqasiga o„tishi mumkin. Ushbu kuzatishlar ma„lum xulosalar chiqarishga imkon 
beradi. "Bu sizning ota-ona "men"i holatingiz" degani: " Siz hozir Ota-onangizdan biri ( yoki 
ota-onangizni o„rnini bosuvchi shaxs ) qanday holatda bo„lsa, xuddi shunday ruhiy holatdasiz va 
vaziyatga nisbatan u kabi xatti-harakatlar, so„z boyligi, his-tuyg„ularni ko„rsatasiz". "Bu sizning 
Katta odam "men"i holatingiz degani: " Siz hozirgina vaziyatni mustaqil, obyektiv baholadingiz 
va fikrlaringizni, muammolaringizni yoki xulosalaringizni xolis bayon qilyapsiz. " Bu sizning 
Bola "men"i holatingiz degani: " Siz bolaligingizda qanday harakat qilgan bo„lsangiz, xuddi 
shunday va bir xil maqsadda munosabat bildirasiz". 
Bundan kelib chiqadigan xulosalar: 

---

SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337 
393 
1. Har bir shaxs o„zida ota-onasining ( yoki ularni o„rnini bosuvchi shaxslarning ) "men" 
holatlarini (o„zi idrok qilganidek) takrorlaydigan shunday to„plamni olib yuradi va ushbu ota-
onalik "men" holatlari muayyan sharoitlarda faollashishi mumkin (ekstropsixik faoliyat). Oddiy 
qilib aytganda: "Har kim ichida ota-onasini olib yuradi". 
2. Bar bir shaxs (shu jumladan, bolalar, aqli zaiflar va shizofreniyaga chalinganlar ham) 
agar tegishli "men" holatini faollashtira olsa, ma„lumotlarni obyektiv qayta ishlashga qodir 
(neopsixik faoliyat). Oddiyroq aytganda: "Xar bir odamning ichida voyaga yetgan shaxs--katta 
odam bor". 
3. Har bir inson bir vaqtlar hozirgidan yoshroq bo„lgan va o„zi bilan o„tgan yillarining 
ma„lum taassurotlarini olib yuradi, ular ma„lun sharoitlarda faollashishi mumkin. Oddiy qilib 
aytganda: "Har kim ichida kichkina bola yoki qizni olib yuradi". 
Shunday qilib, o‟z-o‟zidan har uchala holat ham omon qolish uchun juda
muhimdir. Faqatgina ularning normal muvozanati buzilgandagina aralashuv kerak bo‟ladi. 
Normal holatda ularning har biri: Ota-ona, Katta odam va Bola – teng hurmatga loyiq
hamda samarali va to‟laqonli hayot uchun bir xil darajada zarurdir.