Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Azərbaycanın Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndində
Yüklə 5,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov 128 Rafiq Əliaslan oğlu Quliyev (Qaradağlı kənd sakini): - Kəndimizin dörd tərəfi ermənilər məskun- laşmış kəndlər idi. Ona görə də Dağlıq Qarabağ hadisələri başlanan gün- dən tez-tez ermənilərin hücumuna məruz qalır- dıq. 1990-cı ildə mebel maşınında 3 nəfər sakini- miz, ondan 2-3 ay sonra kolxoz sədri Soltan Bayramov güllə- lənmişdi. 1991-ci il sentyabrın 8-i isə Ağdamdan kəndimizə gə- lən avtobus ermənilər tərəfdən hücuma məruz qalmışdı. 1 ay sonra 6 nəfəri Vərəndəli deyilən ərazidə, fermada diri-diri yandırmışdılar. Lakin ən dəhşətlisi hələ qabaqda imiş... 1992- ci il fevral ayının 17-də ermənilər kəndə daxil oldular və bizi əsir götürdülər. 3 nəfəri diri-diri yandırdılar, 3-4 nəfərin başını kəsdilər, 1 nəfəri bel sapı ilə başına döyə-döyə öldürdülər, 1 nəfərin üzərindən “Kamaz”la keçdilər. Bütün bu vəhşiliklərdən sonra bizi “Kamaz”a yığdılar, “Bəylik bağı” deyilən yerdə cavanların çox hissəsini güllələyib, silos quyusuna atdılar. Sağ qalanları isə Xankəndinin aşağı hissəsində körpüdən keçirib döyə-döyə apardılar. Yalnız əsgərlər deyil, erməni camaatı da bizə hücum edir, daşlayırdı. Həmin gecə Xankəndi 8 illik məktəbinin zirzəmisində qaldıq, səhəri gün bizi türməyə apardılar. Türmənin həyətində bizi ağzıüstə uzandırdılar və torpağı yeməyə məcbur etdilər. Türmədə qaldığımız müddətdə hər gün işgəncələrə məruz qalırdıq. Hələ kənddə döyüş gedən zaman mən çiynimdən və böyrümdən yaralanmışdım. Vəhşilər dubinka və paya ilə Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə 129 yaramın üstünə vururdular. Mənim atamı da orada döyüb öldürdülər. Əsirlikdə saxlandığımız vaxt bizə olmazın zülmlər verir- dilər. Əsasən də cavanları istədikləi vaxt aparıb döyür, güllələ- yirdilər. Yaşlı adamlarımız onlara deyəndə ki, “nə edirsiniz bizə edin, öldürürsünüz bizi öldürün, amma bu uşaqlara, cava- nlara dəyməyin”, ermənilər azərbaycan dilində cavab verir- dilər ki, “sizin bir ayağınız burdadı, bir ayağınız gorda. Sizdən nə asılıdı? – bütün bunlara görə sabah bizdən qisas almaq istə- yən bu cavanlar olacaq, ona görə də onları öldürürük”... Bütün əzab-əziyyətdən, 45 günlük əsarətdən sonra bizim- kilər məni böyük çətinliklə geri ala bildilər. Gərəkməz Mirxuda qızı Quliyeva (Qaradağlı kənd sakini): - ...Kəndimizdə 10 qadın qalmışdı və biz qadınlar öz balalarımıza, qardaşları- mıza yemək hazırlayırdıq, çörək bişirir və tibbi lə- vazimat, dərman olmasa belə, adi parçalardan kəsib yaralıları sarıyırdıq. Kəndimizin hər tərəfi ermənilərin məskunlaşdığı kəndlərlə əhatə olunmuşdu. Həmin kəndlər dağların ba- şında yerləşirdi. Qaradağ- lıya yaxın olan Qağarza kəndindən, qatı millətçi Zori Balaya- nın kəndi olan Kəndxurd kəndindən, Aşan kəndindən 4 il müd- dətində - 1988-1992-ci illərdə ermənilər daim bizə müxtəlif çaplı silahlardan, o cümlədən “Alazan” raketindən atəş açır- Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov 130 dılar. 4 il ərzində bizim gecəmiz-gündüzümüz olmayıb, bilmirdik ki, sabahkı günə sağ çıxacağıq, yoxsa yox... 1992-ci il fevral ayının 15-də erimənilərlə yanaşı Xan- kəndindən “KAMAZ”, “URAL” maşınları ilə çoxlu erməni əsgəri və muzdlu kəndimizə hücüma keçdi. Cavanlarımız, qoca- larımız hamısı kəndimizi qorusalar da, erməni hərbi birləş- mələrinin say çoxluğu həlledici idi. Yavaş-yavaş postlarımızda olan döyüşən oğullarımızı həlak etdilər... Əhalini “İdarə binası” deyilən yerə yığışmışdı. Ermənilər həm yaxşı silahlanmışdılar, həm də sayları çox olduğuna görə fevralın 17-də kəndi işğal edib, bütün əhalini də əsir götürdülər. Əsirləri maşınlara yığıb Xankəndi tərəfə apardılar. Onu da deyim ki, yol boyu düzülmüş ermənilər maşınlara o qədər daş atdılar ki, əsirlərimizin əksəryətinin başı, gözü yaralanmışdı, maşın qanla dolmuşdu. Biz 10 nəfər qadını və yaralı Əliyev İlqarı, Orucu və Əliyev Ümidvarı Xankəndində həsxanaya saldılar. Bir gündən sonra isə Əsgəran rayonuna aparıb, orda həbsxanaya saldılar. 12 gün də orda qaldıq. Erməni hərbçiləri həmin 12 gün müd- dətində hər gün gəlib bizi döyür, söyür, sonra çıxıb gedirdilər. 12 gün boyu ac-susuz qaldıq. Sonra bizimkilər bizi əsirlikdən dəyişərək azad etdilər. Ar- tıq 20 ildən çoxdur ki, əsirlikdən azad olmuşam, amma ermə- nilərin verdiyi işgəncələri və hər gecə yuxuma girən doğma Qaradağlı kəndini heç vaxt unuda bilməmişəm, unutmaram da.. Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə 131 Sədaqət Ġmran qızı Quliyeva (1952-ci il təvəl- lüdlü Qaradağlı kənd sa- kini): -1992-ci il fevral ayının 17-də erməni işğalçıları kəndimizi işğal edərkən mən, həyat yoldaşım Quli- yev Əliaslan Nəriman oğlu və oğlum Quliyev Rafiq Əli- aslan oğlu kənd camaatı ilə bərabər əsir alındıq. Kəndin işğalı zaman oğlum Rafiq döyüşdə yaralanmışdı. Əsir götürüldükdən sonra ermənilər bizi Əsgəran rayonuna gə- tirdilər, burada gündəlik ağır işgəncələrə məruz qaldıq. 11 gün əsirlikdə qaldıqdan sonra bizimkilər məni və bir neçə qadını Ağdam-Əsgəran sərhəddində dəyişdirdilər. Əsgəranda olduğum müddət oğlum və həyat yoldaşımdan xəbərim olmadı. Əsirlikdən qayıtdıqdan sonra hər ikisinin həyatı barəsində məlumat almağa çalışdım. Ay yarım sonra oğlum Rafiq rəhmətlik Allahverdi Bağırovun vasitəçiliyi ilə əsirlikdən azad olundu. Lakin həyat yoldaşım Quliyev Əliaslan Nəriman oğlunun vəziyyətinin ağır olduğunu öyrəndik. Onu əsirlikdə döyərək qətlə yetirmişdilər. Meyitini 15 gün sonra geri ala bildik. Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov 132 ElĢən Elman oğlu ġirinov (1973-cü il təvəl- lüdlü Qaradağlı kənd sa- kini): - 1992-ci il 17 fevral- da erməni silahlılarının kəndimizə güclü hücumu oldu. Bizdə ancaq yüngül silahlar olduğu ücün er- mənilərlə yetərincə mü- barizə apara bilmirdik. Buna baxmayaraq, canla- başla Vətəni qorumağa calışırdıq. Ermənilər dayanmadan bizi atəş altında saxlayır- dılar. Yanımızdakı yoldaşlarımız hərə öz postunda möhkəm dursa da, Ermənistan silahlı qüvvələrinin bölmələri kəndə ya- xınlaşırdı. Döyüşən igid oğullarımız varıydı, ancaq silah-sur- satımız tükənmişdi. Güclü müqavimət göstərməmizə baxmaya- raq, ermənilər kəndi yandırmağa başladılar. Biz yavaş-yavaş geri çəkilməyə başladıq və kəndin idarə binasına toplaşdıq. Er- mənilər evləri yandıra-yandıra gəlib İdarəni mühasirəyə al- dılar. Onlar mütəmadi atəş açırdılar, artıq müqavimət göstərə bilmədik və ermənilər kəndi tam işğal altına aldılar. Ölənlər öldü, sağ qalanları isə əsir götürdülər. Bizi maşınlara yığdılar – yaşlıları ayrı maşınlara, cavanları ayrı maşınlara. Bir az get- dikdən sonra ermənilər maşınları saxladılar və bir neçə nəfəri kəndin qırağında güllələdilər. Sonra “Bəylik bağı” deyilən yer- də maşınları saxladılar yenə də orada xeyli kəndçimizi, əsasən gəncləri güllələdilər. Bizi isə Xankəndinə apardılar. Gecə düşəndə bizi sıraya düzüb işgəncə verməyə başladılar. Xeyli adamı ora yığmış- dılar. Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə 133 Bir müddət orada zirzəmidə qaldıq. Onlar hər gün bizi dö- yür, incidirdilər. Xeyli orda qaldıqdan sonra Xankədi türmə- sinə aparıldıq. 15 gün orda qaldıq. Erməni nəzarətçilər bizi hər gün döydülər. Biri siqaretini yana-yana alnımda söndürdü. Bir gün bizi yığıb Martuniyə (Xocavəndə) gətirdilər. Yolda bizi qarda süründüür, döyür, həddindən artıq işgəncələr verir- dilər. Bəzi yoldaşlarımız işgəncələrə dözməyib öldü. Ermənilər bizi döyüb deyirdilər ki, bu torpaqlar bizimdir. Nəhayət mənimlə bərabər daha 11 nəfərimizi bizimkilər əsirlikdən geri ala bildilər. Minarə Cəfər qızı ġirinova (1941-ci il tə- vəllüdlü Qaradağlı kənd sakini): - 1992-ci il fevral ayında Ermənistan silahlı qüvvələri Qaradağlı kən- dinə bir neçə yerdən hü- cum etdilər. Kənd özünü- müdafiə dəstələri erməni- lərin hücumlarını bir neçə dəfə dəf etdi. Mən də oğ- lum Elşənlə birlikdə kənd- də idim. Bu zaman erməni gülləsinə tuş gəldim və ağır yaralan- dım. Bayram və Elşən məni İdarəyə apardılar ki, bəlkə orda bir imdad edə bilələr. Hamı oraya toplaşmışdı. Ermənilər fevral ayının 16-dan 17-nə keçən gecə dəhşətli hücumla kəndə girdilər. Gözümün önündə Eldarı və Arifi vur- dular. İdarədə Kərimov Əliqismət Qara oğlunu və Dadaşov Manaf İslam oğlunu ayağından vurdular. Bizi kənddən çıxarar- kən hər ikisini yaralı halda orada qoydular... Rüstəmova Zivəri isə evinə girərkən vurmuşdular. Artıq bizim özünümüdafıə dəs- Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov 134 təsinin patronu qurtarmışdı. Bundan istifadə edən ermənilər İdarəni mühasirəyə aldılar və bizi əsir götürdülər. Qadınları, qocaları bir, cavanları isə ayrı maşına yığıb Xankəndi tərəfə apardılar. Səhəri gün mən də daxil olmaqla 10 nəfər qadını və 3 nəfər kişini Əsgərana apardılar. Fevralın 26-da gecə saatlarında Xocalıdan olan əsirləri də oraya gətirdilər. Yanımda 2 uşağın başını kəsdilər. Cavan gəlinləri aparıb, qab yuduzdurur, əsgərlərə xidmət elətdirir, təkrar geri qaytarırdılar. Bir neçə gün sonra bizi Xocalıdan olan bir neçə əsirlə birlikdə Ağdama aparıb dəyişdilər. Möhübbət Qacay oğlu Süleymanov (Qaradağlı kənd sakini): - 1992-ci il 17 fevralda ermənilər kəndə hücüm et- dilər və kəndi mühasirəyə al- dılar. Bizim silah-sursatımız tükənirdi və heç bir köməyi- miz yoxuydu. Erməni silahlı- ları bizi əsir götürdülər və yük maşınlarına yığıb Xan- kəndi istiqamətində apardı- lar. Bir az getdikdən sonra cavanlar olan maşını saxladılar. 10 nəfədən artıq əsiri maşın- dan düşürtdülər və güllələdilər. Yolda Xəlilov Zahidi və Hüseynov Həbibi gülləynən vurdu- lar. Bizə cox işgənclər verirdilər – döyür, ac-susuz saxlayır- dılar. 5 nəfərin – Dadaşov Mikayıl İslam oğlu, Axundov Hafiz Elmaz oğlu, Əliyev Vətən Əmirxan oğlu, Vəliyev Füzuli Cavad oğlu, Hüseynov Əbülfət Mehman oğlunun hara aparıldığını, necə olduqlarını bilmədik. Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə 135 Əsir saxlandığımız vaxt su istədikdə duzlu su verirdilər. Bir kamerada 6 nəfər idik – Quliyev Yusif Nəriman oğlu, Xəlilov Vaqif Əyyub oğlu, Nəzərov Şura, Tağıyev Talıb İnqilab oğlu və mən. Sonra üçümüzü – Nəzərov Şuranı, Quliyev Yusifi və məni Martuniyə (Xocavəndə) gətirdilər. Daha sonra bizim yanımıza öz kəndimizdən olan daha 7 nəfəri də gətirdilər. Bir müddət sonra Xocalıdan olan əsirləri gətirdilər. Orda 2 ay qaldıqdan sonra bizi azad elədilər. Nəzərov Şura və Quliyev Əlaslan isə türmədə verilən işgəncələrə, aclıq və susuzluğa dözməyərək öldülər... Talıb Ġnqilab oğlu Tağıyev (1969-cu il təvəl- lüdlü Qaradağlı kənd sa- kini): -17 fevral 1992-ci il tarixdə kəndimiz Ermənis- tan silahlı qüvvələri tərə- findən işğal olunan vaxt əsir götürülmüşəm. Əsir- likdə bizə çox işgəncələr, əzablar verirdilər. Bizi əsir götürəndən sonra ermənilər qocaları bir maşına, cavanları isə başqa bir maşına doldu- rub apardılar Xankəndinə. Orda bizə çoxlu işgəncə, zülüm verdilər. Hər gün döyür, təhqir edir, həttda su istəyəndə belə, qapını açıb bizi döyürdülər. Orda çox əzab-əziyyət gördük, dişlərimizi paslı kəlbətinlə çəkir çıxarır, başımıza olmazın oyunlar açırdılar. Erməni nəzarətçisi avtomatın qundağı ilə vurub mənim qabırğalarım qırdı. Nəhayət uzun işgəncələrdən sonra bizimkilər məni və bir neçə başqa kəndçimizi geri ala bildilər... Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov 136 Tapdıq Ġnqilab oğlu Tağıyev (1964-cü il tə- vəllüdlü Qaradağlı kənd sa- kini): - 1992-ci ilin fevral ayında ermənilər böyük qüv- və ilə dörd tərəfdən Qara- dağlı kəndinə hücum etdilər. Bundan öncə də ermənilər dəfələrlə kəndə hücum etmiş- dilər, lakin kənd camaatı bu hücumların qarşısını ala bilmişdi. Ancaq fevral ayının 17-sində kəndin silah-sursatı qurtardığı üçün kənd ermənilər tərəfindən işğal olundu. Kənddə olan insanlar hamısı əsir götürüldü. Biz cavanları ayrı, qocaları ayrı iki “Kamaz”a doldurub, Xankəndi istiqamətində apardılar. Kəndin yaxınlığında “Bəylik bağı” adlanan ərazidə içərisində cavanların olduğu maşını saxladılar, burda bir neçə əsiri gülələdilər. Sonra bizi apardılar Xankəndinə və saldılar erməni döyüşçülərinin qaldığı binanın zirzəmisinə. Bizə orda olmazın işgəncələr verdilər, həmin işgəncələri danışmaqnan qutarmaz. Səhərisi gün cavanlardan 15 nəfərini saxladılar, qa- lanlarını apardılar türməyə. Həmin 15 nəfərin içində mən də qaldım. Bizə deyirdilər ki, sizi aparıb, xarici dövlətlərdə sata- cağıq... Nə isə... biz 10 gün qaldıq orda, çox ağır işgəncələr verirdilər. Sutkada 6 nəfər əsirə bir stəkan su verirdilər. Nəhayət bizi də apardılar türməyə və yenə də döyür, təhqir edir, hər gün işgəncə verirdilər. Nə deyəsən axı?!. Danışdıqca gözüm qaralır, başım fırlanır... Çox işgəncələr verirdilər bizə, qarlı havada bizi ağzıüstə uzandırırdılar qarın üstünə, çıxır- dılar belimizə, siqareti belimizdə, əlimizdə söndürüdülər. Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə 137 Günlərin bir günü, bilmirəm ayın neçəsiydi, bizi yenə möhkəm döydülər; bir kəndçimiz var idi – Fazil adında cavan oğlan idi, yazıq gecənin yarısı bir də gördüm ki, canını tapşırdı. Kəndçimiz Ələddin kişi var, onun boğazını kəsib qanını içmiş- dilər. İlqar var idi, yazığı məcbur elədilər ki, üzünü sabaha ki- mi qırx, yoxsa, səni güllələyəcəyik. Nə ilə qırxsın axı? - Dedilər ki, bilmirik ya əlinlə yol, ya da xırda dəsmal atdılar ki, bununla sürt yolunub getsin... Nəhayət 1992-ci ilin aprel ayında bizi girovluqdan azad etdilər. Mən gələndə 17 kilo qalmışdım, taqətim yoxuydy, əllərində gətirdilər məni. Bu gün də mənim bədənimdə sağlam halda olan bir orqan yoxdu... Xudayət Məmməd oğ- lu Tağıyev (Qaradağlı kənd sakini): - 1991-ci ildən başlayaraq kəndimizdə vəziyyət daha da pisləşməyə başladı. Ermənilər kəndə tez-tez basqınlar edirdi. Həmin vaxt mənim 17 yaşım var idi. Şahidi olduğum hadisələri dəqiqliklə xatırlayıram. Ermənilər demək olar, hər gün kəndi atəşə tuturdu. 1992-ci il fevral ayının 15-də ermənilər Qaradağlı kəndinə güclü hücuma başladı. Müdafiəçilər bu hücumun qarşısını ala bildilər. Səhəri gün, fevralın 16-da düşmənlər yenə də hücuma keçdi. Amma yenə kəndimizə soxula bilmədilər. Fevralın 17-də səhər tezdən Ermənistan silahlı qüvvələri daha böyük qüvvə ilə hər tərəfdən kəndə basqın etdi və kəndə girdilər. Get-gedə kəndin içərisinə doğru irəliləyirdilr. Biz kolxozun idarə binasına sığındıq. Bina Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov 138 hər tərəfdən mühasirəyə alınmışdı. Müdafiəçilər ermənilərin binaya girməsinə imkan vermirdi, amma silah-sürsat tükənirdi. Ermənilər Əlqisməti və Arifi vumuşdular. Onlar şəhid ol- muşdu. Fevralın 16-dan 17-nə keçən gecə isə ermənilər Mobil müəllimi, Xanalı Hüseynovu və Altay Həsənovu vurmuşdular. Hər üçünün cəsədi yandırılmışdı. Dadaşov Manaf isə ayağın- dan yaralanmış və sürünə-sürünə idarənin binasına qədr gəlib çıxa bilmişdi və o da orada həlak olmuşdu. Fevralın 17-də gü- nortadan sonra saat 4 radələrində kolxozun və kənd sovetliyi- nin inzibati binası – son sığınacağımız ermənilərin əlinə keçdi, bizi əsir götürdülər. Qocaları, qadınları bir, cavanlarla uşaq- ları isə digər maşına mindirərək apardılar. Mən cavanların mindirildiyi maşında idim. Kənddən bir az aralı “Bəylik bağı” adlanan ərazidə maşınları saxladılar. Burada iyirmidən artıq adamı vəhşicəsinə qətlə yetirdilər, onların meyitlərini silos quyusuna atdılar. Gözlərimin qarşısında neçə-neçə adamın başını, qulağını, əllərini kəsdilər. Sonra mənim də içərisində olduğum maşın Xankəndinə doğru yola düşdü. Xankəndinə çatmamış bizi maşnlardan düşürdüb piyada aparmağa başladılar. Yol boyu bizi daş-qalaq edir, söyüşlər yağdırırdılar. Bizi Xankəndində bir soyuq zirzəmiyə yığdılar. Bir gecə burada qaldıq. Səhəri gün məni və məndən başqa 5 nəfəri burada saxlayıb, digər əsirləri başqa-başqa yerlərə apardılar. Bizə burada olmazın zülmlər verir, döyürdülər. Bir həftəyə yaxın burada qalandan sonra məni ermənilər məskunlaşmış Kəndxord kəndinə gətirdilər. Təxminən 8 gün də burada qalandan sonra, gətirdilər Martuni (indiki Xocavənd) şəhərinə. Bir gecə burada saxladılar, səhəri gün isə məni bizimkilərin əlində olan bir erməni ilə dəyişdilər. Həmin hadisələin fəsadları, ağrı-acısı indi də mənimlədir. Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə 139 Q aradağl ı k əndi işğ al dan sonra Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov 140 Q aradağl ı k əndi işğ al dan sonra Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə 141 Q aradağl ı k əndi işğ al dan sonra |