Ernest heminquey qoca və DƏNİZ (p o V e s t)
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Que va! – Yox bir! (ispanca)
downloaded from KitabYurdu.org 28 balıqçılar kefin istəyən qədərdi, lap yaxşı balıqçılar da az deyil. Amma sənin kimisi heç yanda yoxdur, ustalıqda heç kəs sənə çatmaz. – Çox sağ ol. Belə deməklə məni sevindirdin. Qorxuram elə yekə balığa rast gələm ki, tuta bilməyəm, biabır olam, sənin də zənnin səhv çıxa. – Dediyin qədər gücün qalıbsa tutarsan; dünyada elə balıq tapılmaz ki, sən onu tuta bilməyəsən. – Ola bilsin, gücüm o qədər də qalmayıb, amma mən çoxlu fənd bilirəm. Özüm də amansızam. Səhər gümrah olmağın üçün sən gərək bir az yatıb dincələsən. Mən də gedim qabları, boş şüşələri qaytarım. – Get. Gecən xeyrə qalsın. Sabah sübh tezdən gəlib səni oyadaram. – Hər gün sən məni lap zəngli saat kimi oyadırsan. – Məni də qocalıq oyadır, – qoca təəssüflənən kimi oldu, sonra soruşdu: – Sən bilən, qocalar niyə tez dururlar? – Və downloaded from KitabYurdu.org 29 özü də cavab verdi: – Ona görə ki, işıqlı dünyanı daha çox görsünlər. – Amma cavanlar yatmağın ölüsüdür. Özləri də yaman bərk yatırlar, – deyə oğlan qocanın üzünə baxdı. – O ki qaldı qocalara, bunu sən daha yaxşı bilərsən, mənim başım çıxmaz. – Düz deyirsən, cavanlıqda mən də yaman çox yatmaq istəyirdim. İndi get yat, sübhdən gəlib səni oyadaram. – Səndən başqa heç kimin məni oyatmasını istəmirəm. Elə çıxır ki, guya onlar məndən diribaşdılar. – Başa düşürəm... – Gecən xeyrə qalsın, qoca! downloaded from KitabYurdu.org 30 Bunu deyib oğlan komadan çıxdı. Bayaq onlar işığı yandırmadan, elə qaranlıqdaca şam eləmişdilər və indi də qoca şalvarını soyunub əlhavasına çarpayıya tərəf getdi, qəzeti büküb şalvarın cibinə, şalvarı da balış əvəzinə başının altına qoydu; ədyala bürünüb dəmir çarpayıya döşənmiş köhnə qəzetlərin üstündə uzandı. O saat da yuxuya getdi. Yuxuda uşaqkən sahillərində gəzdiyi Afrikanı gördü. Sarımtıl qumsallıq qızılı rəngə çalırdı. Ağ, yastı təpələr adamın gözünü qamaşdırırdı. Qonur qayalar sanki birbaşa dənizin içindən baş qaldırmışdı. Əzəmətli dağlar hamısı qəhvəyi rəngdəydi və bu yerlər hər gecə qocanın yuxusuna girirdi. O, yuxusunda dənizin kənarıyla sahil boyunca o baş-bu başa gəzir, qayaların ətəyini şiddətlə döyəcləyən dalğaların qəzəbli gurultusunu eşidirdi; yerli tayfaların suları yara-yara dalğadan-dalğaya atlanan xırda qayıqlarını görür, gəmilərə xas olan qatran və şoranlıq qoxusunu açıq-aydın duyurdu. Afrikanın içərilərindən gələn təmiz səhər mehi onu məst edirdi. downloaded from KitabYurdu.org 31 Adətən, bu qoxu burnuna dəyəndə qoca yuxudan ayılırdı və alaqaranlıqda qalxıb paltarını əyninə keçirir, sonra da oğlanı oyatmağa gedirdi; səhər mehini şirin yuxuda duymağa vərdiş eləmişdi. Lakin bu gecə qitədən əsən sərin külək, nədənsə, onu həmişəkindən tez oyatdı. Hələ çox erkən olduğunu qoca dərhal ənkərdi və qərara aldı ki, yerindən durmasın, indicə gördüyü yuxuya davam eləsin. Dənizdən ucalan qayaların ağ zirvələrinə, Kanar adalarının limanlarına tamaşa etmək istəyirdi. Artıq çoxdandı ki, yuxusunda nə fırtına, nə qadın, nə iri balıq, nə vuruş, nə güləş, nə mərcləşmə, nə də arvadını görürdü. İndi onun yuxusuna yalnız uzaq ölkələrin sahilləri, bir də oralarda gəzişən şirlər girirdi. Şirlər dumanlı toranlıqda pişik balalarıtək bir-biriylə oynaşırdılar. Qoca bu şirləri çox sevirdi, lap oğlanı sevdiyi qədər sevirdi. İntəhası oğlan heç vaxt yuxusuna girməzdi. Qoca qəfildən ayılıb yerindən dikəldi, açıq qapıdan bayıra, göy üzündəki ayparaya baxdı və sonra balış əvəzinə downloaded from KitabYurdu.org 32 başının altına qoyduğu şalvarını götürüb əyninə geydi. Komadan çıxıb əsnəyə-əsnəyə oğlanı oyatmağa getdi. Obaşdanın sübh soyuğundan bərk titrədirdi, amma bilirdi ki, bir az qızışandan sonra üşütmə keçib-gedəcək; hamısı qayıqda oturub avar çəkməyə bənd idi. O, qapını aralayıb asta, yumşaq addımlarla otağa girdi. Oğlan qabaq tərəfdə, taxtın üstündə yatmışdı. İçəri solğun ay işığı düşmüşdü və bu işıq qocanın oğlanı görməsi üçün kifayət elədi: o, uşağın qıçından yapışıb ta ayılana qədər buraxmadı. Oğlan yerinin içində dikəlib gözlərini açdı, bir qədər çaşqın halda qocaya baxdı. Qoca isə başını tərpədib işarə verdi ki, vaxtdır. Oğlan əlini uzadıb böyürdəki kətilin üstündən şalvarını götürdü, qalxıb çarpayıda oturdu və şalvarını geyinməyə başladı. Qocanın arxasınca qapıdan çıxanda o hələ də yuxuluydu. Qoca qolunu oğlanın boynuna saldı: – Bağışla... downloaded from KitabYurdu.org 33 – Que va! – oğlan cavab verdi. – Neyləməli, biz kişilərin taleyi belədir. Onlar daş döşənmiş yolla üzüaşağı, qocanın komasına tərəf gedirdilər. Bayır adamla doluydu. Balıqçılar bellərində avadanlıq, çiyinlərində dorağacı, əllərində müxtəlif şeylər qaranlıqda hərəsi öz qayığına tərəf gedirdi. Hamısının da ayaqları yalındı. Onlar komaya gəlib çatanda oğlan içəri keçib dünən qoyduğu şeyləri – içərisində tilov ipi olan zənbili, dəstəli nizəni və qarmağı götürdü, qoca da köhnə, yamaqlı yelkən sarınmış dorağacını çiyninə aldı. – Qəhvə içməyə meylin var? – oğlan soruşdu. – Əvvəl avadanlığı aparıb qayığa qoyaq, qəhvəni sonra içərik, – qoca cavab verdi. Şeyləri aparıb qayığa yerləşdirəndən sonra qəsəbəyə qayıtdılar, sübh erkəndən açılan və balıqçılara xidmət göstərən aşxanaya gəlib konserv bankasında adama bir qab qəhvə içdilər. downloaded from KitabYurdu.org 34 – Necə oldu, yaxşı yata bildinmi? – oğlan qocadan xəbər aldı; yuxudan ayılmış kimi görünsə də, di gəl, onun gözlərindən hələ də yuxu tökülür, özü də tez-tez əsnəyirdi. – Çox yaxşı yatmışam, Manolin, – qoca cavab verdi. – Mənə elə gəlir ki, bu gün bəxtim gətirəcək. – Mənə də elə gəlir, – oğlan ayağa durdu. – İndi isə gedim bizim sardinalarımızı gətirim. Hələ sənin tələ yemlərini də götürməliyəm. Mən işləyən qayıqda bütün işləri sahibkar özü görür; kömək edəndə acığı tutur. – Balıqçıların çoxu elədir, mənimlə özünə baxma. Hələ sən beş yaşında ikən icazə verirdim ki, avadanlığı daşıyasan. – Bilirəm, – oğlan dedi. – Gözlə, bu saat gəlirəm. Mən qayıdanacan sən bir az da qəhvə iç. Burda bizə nisyə verirlər. Oğlan yalın ayaqlarını şappıldada-şappıldada tələ yemi götürməkçün buzxanaya qaçdı. Qocanın bütün gün ərzində dilinə heç nə dəyməyəcəkdi; bu qəhvə onun həm səhər yeməyi, həm naharı, həm də, kim bilir, bəlkə şam yeməyi idi, buna görə də qəhvəni ləzzət ala- downloaded from KitabYurdu.org 35 ala, aramla içirdi. Axır vaxtlar yeməyə o qədər də meyl göstərmirdi. Yemək prosesi çoxdan zəhləsini tökmüşdü, odur ki, dənizə gedəndə heç vaxt özüylə səhər yeməyi götürmürdü. Sərin qalsın deyə qayığın burun tərəfində həmişə bir şüşə su saxlayırdı, vəssalam – axşamacan ona lazım olan tək bu idi. Oğlan sardina və tələ yemiylə qayıdıb gələn kimi sahilə yollandılar. Yeridikcə ayaqlarının altından ətrafa daş-çınqıl sıçrayırdı. Sahilə çatıb qayığı suya saldılar. – İşin avand olsun, qoca! – oğlan çığırdı. – Elə sənin də! Qoca avarların kəndir ilgəklərini halqalardan keçirəkeçirə mıxlara bənd elədi, oturub kürəkləri əlinə aldı, sinəsini qabağa verib başını yana əydi və suyu yara-yara dənizə üz tutdu. Hava qaranlıq idi, səhər hələ açılmamışdı. Sahil boyu səpələnmiş başqa qayıqlar da bir-bir hərəkətə gəlib dənizə çıxırdı. Qoca onların heç birini görməsə də, avarların səsini, liman sularının şırıltısını eşidirdi. Aypara təpənin arxasında gizləndiyindən qaranlıqda heç nə görükmürdü. downloaded from KitabYurdu.org 36 Vaxtaşırı hansısa qayıqdan adam səsi gəlsə də, qayıqların çoxunda sakitlik idi; sükutu dənizin sinəsini teztez yaran avarların səsi pozurdu. Bir azdan qayıqlar limanı arxada qoyub geniş okeana səpələndilər – səxavətli dənizin tükənməz nemətindən nəsə ələ keçirtmək ümidiylə hərə bir səmtə üz tutdu. Qoca bu gün çox uzaqlara getməyi qət eləmişdi. Okeanın səhər havası, ucsuz-bucaqsız mavi sular onu öz ağuşuna aldı. Tozlu-tüstülü sahildən uzaqlaşdıqca hava saflaşırdı. Suyun üzündə tək-tək dəniz yosunları işıldayırdı. Bu fosforlu işartılar qocanın diqqətini dərhal cəlb etdi. Hardasa bu aralarda okeanın dərinliyi birdən-birə artıb yeddi yüz dəniz sajeninə çatırdı; ona görə də balıqçılar həmin yeri “dibsiz quyu” adlandırırdılar. Müxtəlif istiqamətli sualtı axınlar burada toqquşub bir-birinə qarışır, şiddətlə sualtı qayalara çırpılıb burulğan əmələ gətirirdi. “Dibsiz quyu”da hər növ balıq vardı. Xırda balıqlar və dəniz xərçəngləri daha çox idi. downloaded from KitabYurdu.org 37 Onlar axşamlar suyun üstünə çıxır, şikara çıxmış iri balıqlara yem olurdular. Hələ qaranlıq olsa da, həssas qoca səhərin yaxınlaşdığını duyurdu; avarlar hərəkət etdikcə, qayıq irəlilədikcə qocanın qulağına səslər dəyirdi – balıqlar oynaqlaşırmış kimi sudan sıçrayıb havada mayallaq aşır, təzədən suya düşürdülər. Uçan balıqların havada süzdükcə üzgəcləri vıyıldayırdı. Bu qanadlı balıqları qoca xüsusi şövqlə sevirdi; onları balıqçıların geniş okeandakı həqiqi dostları sayırdı. O, quşları da çox sevir, eyni zamanda, onlara yazığı gəlirdi. Daim yem axtaran, lakin dimdiyinə heç bir şey keçməyən xırda, zərif su qaranquşlarının halına lap çox acıyırdı. “Yazıq quşların həyatı biz insanlarınkından qat-qat ağırdır, – qoca düşünürdü. – Əlbəttə, yırtıcı quşları demirəm, amma bir halda ki, okean belə amansızdır, onda görəsən su qaranquşu kimi zəif quşcuğazlar niyə yaradılıb? Düzdür, dəniz çox vaxt mərhəmətli olur, amma coşanda üzünü görməyəsən. Elə kükrəyir, elə aşır-daşır ki, göz açmaq olmur. Yem axtaran bu downloaded from KitabYurdu.org 38 biçarə quşlar dəhşətli fırtınalarda dənizə baş vurmalı olur, dimdiklərinə keçən xırda balıqları dalğaların bağrından zorla dartıb qopardır, bir şey çıxmayanda da civildəşə-civildəşə haray salıb fəryad qoparır, bir-birinə şikayətlənib sanki dərdlərini bölüşürlər. Bu cılız məxluqlar hüdudsuz okeanın əzəməti qarşısında heç nədir”. Dənizi ürəkdən sevən qoca onu dəniz aşiqlərinin ispanca adlandırdığı kimi xəyalən «la mar», deyə əzizləyirdi. Dənizi sevən bəziləri hərdən acıqları tutanda onu pisləsələr də, amma çox vaxt dənizi qadın cinsində, məhz qadın kimi yad edirdilər. Qaravul əvəzinə avadanlığa tıxac bağlayan, köpəkbalığının qaraciyəri tapılmayanda çoxlu pul qazanmaqçün balıq tutmağa barkasda, mühərrikli qayıqlarda gedən cavanlar isə dənizə rəqib kimi baxır, onu «el mar», yəni kişi cinsində, erkək adlandırırdılar. Onlar yeri gəldi- gəlmədi, lazım oldu-olmadı, dənizi yamanlayır, lənətləyirdilər. Lakin qoca üçün dəniz hər şey idi, dəniz onun downloaded from KitabYurdu.org 39 həyatı idi; qoca dənizə ilahə kimi baxırdı. Bu ilahə bəşər oğluna nələr bəxş etmirdi?! O nə qədər səxavətli və lütfkardır! Dəniz qəzəblənib qocanı incidəndə, ondan üz çevirib heç nə vermədikdə belə, qoca dənizdən şikayətlənmirdi. Neyləmək olar, dənizin təbiəti belədir. “Ay qadını cuşa gətirdiyi kimi, dənizi də coşdurur”, – qoca düşündü. Okean sakit olduğundan qoca özünü gücə salmadan aramla avar çəkirdi. Sualtı axınlar olan yerdə dalğalar qayığı sürükləyib aparır, işi xeyli asanlaşdırırdı. Dan yeri söküləndə qoca ətrafa nəzər saldı və güman etdiyindən xeyli uzaqlara gəlib çıxdığını gördü. “Su dərin olan yerlərdə düz bir həftə qarmaq atdım, amma bir dənə də balıq tuta bilmədim, – deyə fikirləşdi, – bu gün bopito və albanor cinsli balıqların bol olduğu yerdə bəxtimi sınayacam. Bəlkə, axtardığım iri balıq onların arasındadır”. O, qarmaqlara yem keçirib tilovları suya atdı və axınla aram-aram üzməyə başladı. Tilovlardan birincisi qırx, downloaded from KitabYurdu.org 40 ikincisi yetmiş beş, üçüncüsü yüz, dördüncüsü isə yüz iyirmi beş dəniz sajeni dərinliyə düşdü. Qoca qarmaqlara cərgə ilə sardina taxmışdı; hamısının da gözlərini qarmağa keçirtmişdi. Qarmaqlar yarımdairə yem çələngi əmələ gətirirdi ki, bu da dənizdəki balıqları şirnikdirib aldadacaqdı; həm də iri balıqlar yemə yaxınlaşmaqdan qorxmayacaqdı, çünki qarmağın hər tərəfində eyni dadı, eyni ləzzəti duyacaqdılar. Oğlanın verdiyi bir cüt təzə tunes balığını qoca ən dərinə atdığı tilovlara keçirtmişdi, digər iki tilovdan birinə mavi rəngə çalan yekə skumbriya, o birisinə isə sarı ümrin balığı taxmışdı; bu yemləri ötən dəfə istifadə etməsinə baxmayaraq, onlar hələ də yaxşı qalmışdı. Əla növlü sardinaların iyi balıqları şirnikdirib onları qarmağa keçməyə vadar edəcəkdi. Qələm yoğunluğunda olan yaşıl elastik çubuqlar kəndirə bağlanmışdı; balıq qarmağa toxunan kimi çubuq suya tərəf əyiləcəkdi. Tilov kəndirinə hər birinin uzunluğu qırx dəniz sajeni olan iki ip bağlanmışdı, həmin iplərin də ucuna ehtiyat üçün başqa ip düyünlənmişdi ki, bu da qarmağı udası balığa downloaded from KitabYurdu.org 41 üç yüz dəniz sajeni qədər məsafədə sərbəst üzə bilmək imkanı verəcəkdi. Qoca yavaş-yavaş avar çəkir, yaşıl rəngli üç çubuğun nə vaxt batacağını güdürdü, kəndirləri də düz saxlayırdı ki, lazımi dərinliyə sərrast getsinlər. Hava artıq işıqlaşmışdı, günəş çıxhaçıxda idi. Günəş dənizin üfüqlərindən azacıq baş qaldıran kimi, qoca dənizə səpələnmiş başqa qayıqları gördü. Onlar axın istiqamətiylə üzürdülər; lakin sahildən hələ çox da uzaqlaşa bilməmişdilər. Şəfəqlər altında bərq vuran su, adamın gözlərini qamaşdırırdı. Bir azdan daha dənizə baxmaq mümkün olmadı; günəşin sulara dəyib qayıdan telləri ox kimi qocanın gözlərinə batırdı. O, nəzərlərini yayındırıb okeanın tutqun rəngə çalan dərinliklərinə tilov iplərinin çatıb- çatmadığını izləyirdi. Tilovu elə ustalıqla sərrast buraxır, qarmağı da elə düz yönəldirdi ki, birbaşa gedib yem axtaran balıqların məkanına düşürdü. O, bu işin əsl xiridarı sayılırdı. Balıqçılardan heç kəs nə tilovu, nə qarmağı, nə də tilov ipini downloaded from KitabYurdu.org 42 hədəfə onun kimi istiqamətləndirə bilmirdi. Elə bil, qoca tünd qaranlıq suların müxtəlif yerlərində, ayrı-ayrı dərinliklərində üzən növ-növ balıqları ora öz əli ilə aparıb qoymuşdu. Balıqların harada ola biləcəyini o gözüyumulu bilir, yerini yanılmadan təyin edirdi. Başqa balıqçılarsa qarmaqlarını axının ixtiyarına verib elə zənn edirdilər ki, yüz sajen dərinlikdə şikar onları gözləyir; əslində isə, qarmaq altmış sajendən dərinə getmirdi. “Mən tilovu həmişə düz atıram, – qoca özlüyündə düşündü, – amma nədənsə, bəxtim gətirmir. Kim bilir, bəlkə bu gün tale üzümə güləcək, axı həmişə eyni cür olmur ki. İşimdə diqqətli olmaq mənim adətimdir, bu öz yerində. Amma bəxtin gətirməsi də böyük şeydir. Keşkə tale üzümə güləydi, işlərim düz gətirəydii”. Günəşin doğmasından iki saata yaxın vaxt keçmişdi, gündoğan tərəfə baxanda günəşin tellərini əks etdirən dəniz qocanın gözlərini indi o qədər də qamaşdırmırdı. Ətrafda downloaded from KitabYurdu.org 43 yalnız üç qayıq vardı, onlar da zorla seçilirdi, elə bil, sahildən heç ayrılmamışdılar. Qoca fikirləşdi: “Lap uşaqlıqdan günəş doğan kimi gözlərimi qamaşdırıb incidir. Amma şükür ki, gözlərim hələ də yaxşı görür, korlanmayıblar. Gün batanda mən düz günün içinə baxıram, gözlərimə qaranlıq çökmür, halbuki günəş qürub vaxtı da bərk şölələnir, telləri iynə kimi adamın gözünə millənir”. Qoca birdən başının üstündə yırtıcı bir quşun dövrə vurduğunu gördü. Quş uzun, qapqara qanadlarını geniş açaraq qəfildən sürətlə aşağı şığıdı, qanadlarını gərib suya baş vurdu, sonra yenə göyə qalxıb dövrə vurmağa başladı. – Yəqin buralarda yem görüb, yoxsa boş-boşuna belə hərlənməz, – qoca ucadan dedi, sonra avarı astaca çəkə-çəkə qayığı yırtıcı quşun dövrə vurduğu səmtə sürdü. Tələsibeləmirdi, tilovları sərrast yönəltmək üçün kəndirləri azacıq yuxarı qaldırıb onları təzədən suya saldı, suyun axınını qabaqlamaq üçün qayığın sürətini downloaded from KitabYurdu.org 44 artırdı, sonra vaxtaşırı tilovları tarazlamağa başladı; indi onun hərəkətləri yırtıcı quş göydə görünəndən əvvəlkinə nisbətən daha çevik idi. Quş qanadlarını geniş açıb lap yüksəyə qalxdı, dövrə vurmaqda davam edib qəfildən bayaqkı sürətlə aşağı cumdu. Qoca bunu əlüstü sezib dənizə baxdı. Qanadlı balıqlar sudan sıçrayıb havada uçur, hoppana-hoppana yerlərini dəyişirdilər. – Skumbriya! – qoca bərkdən qışqırdı, – gör nə iridir! Kürəkləri sudan çıxartdı, oturacağın altından xırda bir tilov götürdü, tilovun ucuna məftillə balaca bir qarmaq bağlanmışdı. Sardinalardan birini qarmağa taxıb tilovu suya atdı, tilov ipinin o biri ucunu kormaya 3 bənd edilmiş halqaya bağladı. Başqa bir qarmağa da sardina sancıb onu tilov ipiylə bir yerdə oturacağın altında sərin bir yerə qoydu. Təzədən yerində oturdu, avar çəkə-çəkə başını qaldırıb göyə baxdı. Yırtıcı quş lap alçaqdan uçurdu. O, qəfildən suya endi və 3 Korma – qayığın arxa tərəfi downloaded from KitabYurdu.org 45 orada gördüyü qanadlı balığı tutmağa can atdı; quş qanadlarını vəhşicəsinə bir-birinə və böyürlərinə çırpırdı. Bu vaxt qoca suyun köpüklənə-köpüklənə aşıb-daşdığını gördü, – bu, ondan canını qurtarmağa çalışan qanadlı balığın ardınca cummuş qızıl skumbriya idi. Dənizdən sıçrayıb qalxan və ildırım sürətiylə yırtıcı quşdan uzaqlaşan skumriya elə istiqamət götürmüşdü ki, üst tərəfdən uçan qanadlı balıq birbaşa qabağına düşsün – o, öz şikarını yolüstü, asanlıqla qamarlamaq istəyirdi. Qoca düşündü: “Görünür, hardasa bu aralarda qızıl skumriyanın sürüsü var, onlar həmişə bir-birindən bir az aralı üzürlər ki, biri şikarı əldən buraxdıqda digəri onu qamarlaya bilsin. Buna görə də skumriyadan can qurtarmağa şikarın heç bir imkan qalmır. Yırtıcı quşun isə onu tutmağa ümidi azdır, çünki qanadlı balıq həm iridir, həm də çox cəld uçur; onun sürəti quşunkundan artıqdır”. Qoca oturub tamaşa edirdi. Qanadlı balıq bir neçə dəfə sudan sıçrayıb yerini dəyişdi, quş isə ondan xeyli ləng downloaded from KitabYurdu.org 46 tərpənirdi. “Skumriyalar əlimdən çıxdı, – qoca düşündü. – Yaman cəld üzürlər, onlara çatmaq olmaz. Görək də, bəlkə bir-ikisi sürüdən dala qalıb mənə qismət oldu. Kim bilir, ola bilsin ki, mənim iri balığım elə bunların arasındadır. Hara getsə, o elə buralarda olasıdır”. Sahil tərəfdə buludlar dağ kimi ucalmışdı. Onların arxasındakı təpələr göyümtül-boz rəngdə idi. Liman boyunca elə bil yaşıl bir xətt uzanırdı. Sular tünd-mavi rəngə çalırdı, dəniz isə bənövşəyi görünürdü. Qoca dənizin dərinliklərinə nəzər salanda qaranlıqda üzən qırmızımtıl planktonları gördü. Onlar gün işığında necə də əlvan şəfəqlər saçırdı. Qoca tilov iplərini yoxlayıb yan-yörəsinə göz gəzdirdi, dənizdə həddən artıq plankton olduğunu gördükdə bərk sevindi: “Plankton varsa, mütləq balıq da olmalıdır”. Gün bir xeyli qalxmışdı. Sahildə buludların silsilətək ucalması havanın xoş olacağından xəbər verirdi. Amma yırtıcı quş indi çox uzaqdaydı. Günəş şüalarının altında sarıya çalan Sarqas yosunlarından başqa, suyun səthində ayrı heç bir downloaded from KitabYurdu.org 47 şey gözə dəymirdi. Yalnız qırmızı rəngli portuqal fizaliyası – həlməşiklər qayığın yaxınlığında az-çox diqqəti cəlb edirdi. Qayıq hazırda həlməşiklərin arasıyla üzürdü; birdən fizaliya yanpörtü çevrilib sonra yenə əvvəlki vəziyyətini aldı və daha cəld üzməyə başladı: o, bir yardlıq məsafəyə öldürücü zəhər saçan bənövşəyi qol-budaqlarını arxasınca sürüyüb apardı. – Ay səni qancıq! – qoca özünü saxlaya bilmədi. O, astadan avar çəkə-çəkə dənizə diqqətlə göz qoydu. Sabun köpüyünü andıran əlvan fizaliyanın qovuğu altında, qol-budaqları arasında xırda balıqlar üzürdü; fizaliyanın buraxdığı zəhər xırda balıqlara zərər yetirə bilməsə də, adamlara çox tez, çox da pis təsir edir: zəhər ifraz edən bənövşəyi rəngli sürüşkən qol-budaqlar tilov iplərinə dolaşıb qalırdı. Qarmağa keçmiş balığı çıxartmaqçün əllərini suya salanda tilov ipinə sarınmış fizaliyanın zəhərli qol-budağı qocanın biləklərinə yapışır, zəhər qana keçəndə bədəni elə göynəyirdi ki, elə bil onu qırmancla döyürdün. Dözülməz, dəhşətli ağrılar başlayırdı. downloaded from KitabYurdu.org 48 Al-əlvan qovuqcuqların qəşəngliyinə, onların görkəminə söz ola bilməzdi, intəhası bu bərli-bəzəkli canlılar dənizin ən hiyləgər və ən amansız sakinləriydi. Qoca onlara yaxşı bələd idi; onu da bilirdi ki, heyvərə dəniz tısbağaları bu qovuqcuqları necə iştahla, necə ləzzətlə yeyir; o, hər dəfə belə mənzərəyə rast gələndə dayanıb həvəslə tamaşa edər, həm də sevinərdi. Gözlərinə ziyan dəyməsin deyə, çanaqlı bağalar onları görəndə gözlərini bərk-bərk yumub ön tərəfdən qarşılarını kəsir və qovuqcuqları qolbudaqları ilə birlikdə hərisliklə içəri ötürürdülər. Fırtına vaxtı dalğalar sahilə çoxlu fizaliya tullayırdı; qoca sakit havada onları tapdalaya- tapdalaya gəzirdi. Yeridikcə qovuqlar onun qabarlı ayaqları altında qalıb partlayır, bu da qocaya xüsusi ləzzət verirdi. Nərmə-nazik və çevikliyinə, həm də baha qiymətə satıldıqlarına görə yaşıl tısbağaları qoca çox xoşlayırdı, sarımtıl zirehli yöndəmsiz və səfeh bağaların cinsi əlaqədə şıltaq davranışları, portuqal fizaliyalarını gözüyumulu vəziyyətdə hərisliklə sümürmələri isə onda ikrah doğururdu. downloaded from KitabYurdu.org 49 Qocanın qəlbində tısbağalardan yana heç bir mövhumi qorxu xofu yox idi, baxmayaraq ki, çanaqlı bağa ovçularıyla birgə uzun illər ardıcıl şəkildə bağa ovuna getmişdi. Qocanın onlara yazığı gəlirdi; lap bir ton ağırlığı olan ən nataraz bağalara, adına lut dedikləri qayıq uzunluqdakı qalınqabıq tısbağalara da acıyırdı. Adamların böyük əksəriyyətinin tısbağalara münasibəti qəddar və amansızdır, neyçün ki, bağa ürəyi onları öldürəndən və tikə-tikə kəsib-doğrayandan sonra da hələ xeyli müddət döyünməkdən qalmır. Qoca düşündü: “Mənim ürəyim xalis bağa ürəyidir ki, var; elə əl-ayağım da eynən çanaqlı bağaların pəncəsi kimidir”. O, gücü artsın deyə vaxtaşırı çoxlu ağ bağa yumurtası yeyirdi. May ayının əvvəlindən axırına qədər bu yumurtalarla qidalanırdı ki, sentyabr və oktyabr aylarında – balıq ovunun qızğın çağında qüvvəsi daha da çoxalsın. Qəsəbədə xüsusi bir dam vardı, balıqçıların bəziləri ov şeylərini gətirib ora yığardı; orada köpəkbalığının ciyərindən downloaded from KitabYurdu.org 50 emal edilmiş yağ saxlanan çəlləklər vardı və kim istəsə, gedib bu yağdan içə bilərdi. Qoca da tez-tez yolunu buradan salıb hər dəfə tayqulp dolusu yağ içərdi. Çoxları yağın tamını bəyənməsə də, qoca belə düşünürdü ki, hər halda, onu içmək, səhərin gözü açılmamış şirin yuxudan durub alaqaranlıqda dənizə getməkdən heç də bəd deyildi. Bu, çox faydalı yağ idi; içəndə adamın gözlərinə işıq gəlirdi, həm də adamı soyuqdan və şaxtadan, hər cür soyuqdəymədən və zökəmdən qoruyurdu. Qoca göyə baxanda yırtıcı quşun yenə də havada hərləndiyini gördü. – Heç oyan-buyanı yoxdur, hərifin gözünə haradasa bu aralarda balıq sataşıb, ona görə əl çəkmir. Bir dənə də olsun qanadlı balıq sudan baş qaldırmırdı; xırda balıqlardan da əsər-əlamət yox idi. Qoca diqqətlə dənizə baxdı; elə bu vaxt bir tunes sudan sıçrayaraq havada mayallaq aşdı, sonra da cəld, başıaşağı dənizə düşdü. Havada ikən onun ağ gövdəsi gün işığında gümüş təki parıldadı. Dənizə downloaded from KitabYurdu.org 51 düşməyə bəndmiş kimi, su köpükləndi və xeyli tunes yer- yerdən havaya sıçrayıb hərəsi bir səmtə tullandı, suyu ləpələndirib xırda tıxlara hücuma keçdilər; onları qabaqlarına qatıb araya aldılar. Qoca düşündü: “Belə cəld üzməsəydilər, özümü onlara çatdırardım”. O, tunes sürüsünün suyu necə köpükləndirməsinə baxırdı; qorxudan dəhşətə gəlib pərənpərən olmuş xırda balıqların hamısı suyun üzünə çıxmışdı; yırtıcı quş da fürsətdən istifadə edərək özünü tez- tez suya vurub şikarla havaya qalxır, sonra təzədən aşağı şığıyırdı. – Quşlardan balıqçılara çox kömək dəyir, – qoca düşündü. Elə bu vaxt ayağı altındakı nazik ipin tarım çəkildiyini hiss etdi. Qoca bir ucunu əlində tutduğu ipdən bərk yapışdı, kürəyi kənara qoyub kəndiri yavaş-yavaş yığmağa başladı; bilirdi ki, qarmağa balaca bir tunes balığı ilişib. Əlindəki tilov ipi getdikcə daha şiddətlə titrəyirdi. Çox keçmədi ki, qoca beli downloaded from KitabYurdu.org 52 abı, böyürləri qızılı rəngə çalan balığı gördü. Onu qarmaqdan çıxardıb qayığın içinə atdı. Tunes qayığın arxa tərəfinə, günün altına düşüb qaldı. O, qəşəng quyruğu ilə döşəməni döyəcləyirdi; iri gözlərini bərəldib əsə-əsə həyata vida edirdi; özü də kök və yağlıydı. Qocanın ona yazığı gəldi, əziyyət çəkməsin deyə toppuzla başını əzdi, sonra da ayağı ilə oturacağın altına, gün düşməyən sərin yerə itələdi. Balıq hələ də çapalayırdı. – Albakore... azından on girvənkə gələr, – qoca dedi. – Yem əvəzinə qarmağa taxmağa yaxşıdır. O, həmişə tək qalanda özüylə danışardı, buna nə vaxtdan adət etdiyi isə yadında deyildi. Əvvəllər tək olanda zümzümə eləyərdi; yelkənli gəmilərdə gecə növbəsinə çıxanda da, çanaqlı bağa ovuna yollananda da həmişə mahnı oxuyardı. Özüylə danışmağa başlaması yəqin oğlan başqa qayığa keçəndən sonra olmuşdu. Nəsə, dəqiq yadına düşmürdü. Oğlanla bir yerdə balıq tutduqları vaxt onlar yalnız lazım olanda – gecələr, bir də pis havalarda bekar qalarkən downloaded from KitabYurdu.org 53 danışardılar: dənizdə boş-boşuna laqqırtı vurmaq adət deyildi və qoca bu adətə ciddi riayət edərdi. Amma axır vaxtlar fikrindən keçənləri tez-tez dilə gətirirdi; əlbəttə, orasını da yaxşı bilirdi ki, onun tənhalıqda bu cür öz-özünə danışmağı kiminsə zəhləsini töküb başını ağrıtmır. “Öz-özümlə danışmağımı kənardan eşitsələr, yəqin ki, başıma hava gəldiyini güman edərlər”, – o, hələ də çapalayan tunesə baxıb dedi. – Hərgah, doğrudan da havalanmamışamsa, onda öz-özümlə danışmağım kimin nə işinə qalıb? Varlıların nə vecinə: qayıqlarına radio qoyub istədikləri şeyə qulaq asırlar, beysbol yeniliklərindən də vaxtında xəbər tuturlar”. “İndi beysbolu fikirləşmək vaxtı deyil, – qoca öz-özünə dedi, – indi düşünüləsi bir şey varsa, o da mənim nə üçün doğulmağımdır. Doğrudan da, axı mən neyçün, nədən ötrü doğulmuşam? Əlbəttə, balıq tutmaqçün. Yəqin mənim iri balığım bu xırım-xırda balıqlarla bir yerdə üzür, mənsə vurtut dəstədən azmış balaca bir albakore tuta bilmişəm. Bu balıqlar downloaded from KitabYurdu.org 54 sahildən çox uzaqda üzürlər, özü də yaman sürətlə üzürlər. Bu gün nəsə dənizdəki şeylər hamısı çox cəld tərpənir, hamısı da gündoğana tərəf tələsir. Bəlkə günün bu vaxtında həmişə belə olur? Ya bəlkə hamısı havanın dəyişməyindəndir? Hər nədirsə bilmirəm, səbəbi mənə məlum deyil”. Dənizin qırağındakı yaşıl zolaq yoxa çıxmışdı, yalnız uzaqda mavi təpələr görünürdü. Onların arxasından göyə yüksələn buludlar başı qarlı uca dağları andırırdı. Dəniz tünd rəngə çalırdı, günəşin qızılı telləri sularda bərq vurduqca ətrafa rəngarəng şəfəqlər yayılırdı. Qoca yalnız şüaların əmələ gətirdiyi ayrı-ayrı əlvan ləkələri, bir də dənizin dibinə bir mildən ziyadə getmiş yoğun tilov iplərini görürdü. Balıqçılar bu növdən olan bütün balıqlara tunes deyirdilər. Yalnız bazara satmağa aparanda və tələ yemi yem kimi istifadə etdikdə onların əsl adlarını, yəni, hərəsinin öz doğru adını dilə gətirirdilər. Günəş göydən yerə od ələyirdi. Qoca bunu peysərinin yanmasından duyurdu; avar çəkdikcə tər kürəyindən sel kimi axırdı. “İndi bir az yatıb dincələ downloaded from KitabYurdu.org 55 bilərəm, hər ehtimala qarşı tilov ipini də ayağımın baş barmağına bağlayım ki, tərpənən kimi yuxudan ayılım. Qayığı axın özü aparacaq. Bu gün səksən beşinci gündür, mütləq balıq tutacam”. Bu vaxt qələmvarı yaşıl çubuqlardan biri suya tərəf əyildi. – Bax belə, – o dedi, – mən istəyən elə budur! Qoca avarları ehmalca sudan çıxartdı. Sakitcə əyilib tilov ipindən yapışdı və onu sağ əlinin baş barmağıyla şəhadət barmağı arasında saxladı. Nə gərginlik, nə də ağırlıq duydu; ipi boş tutmuşdu. Birdən qaytan dartıldı. Hərəkət yavaş və yüngül idi. Bunun nə olduğunu qoca dərhal anladı. Marlin balığı yüz dəniz sajeni dərinliyindəki qarmağın ucuna keçirilmiş sardinaları yeyirdi. Qoca sağ əlində boş tutduğu ipi sol əliylə tilov ağacından ehmalca açdı. İndi o, balığa heç nə hiss etdirmədən kəndiri suya istədiyi qədər buraxa bilərdi. “İlin bu fəslində, sahildən bu qədər aralıda xırda balıq olmaz; yəqin çox yekə balıqdır. downloaded from KitabYurdu.org 56 Ye, balığım, buyur, nuş elə sardinanı! Yem təzədir. Altı yüz fut dərinlikdə, yəqin ki, sənin yerin çox soyuqdur, üşüyürsən. Həm qaranlıqdır, həm də soyuq. İndi o qaranlıqda bir dəfə çevril, sonra əvvəlki vəziyyətinə qayıdıb yenə yeməyində ol!” Tillov ipi yavaşca titrəyib tərpəndi. Sonra bərkdən dartıldı; görünür, balıq sardinanı qarmaqdan qopara bilmirdi. Sonra daha heç nə baş vermədi. Qoca səsləndi: – Hə, gəl görüm. Bir də, hə! Yaxşı-yaxşı iylə! Qoy ləzzətli iy səni məst eləsin. İştahla ye! Onları yeyəndən sonra tunesin də dadına bax. Tunesin əti bir az bərk olsa da, əcəb ləzzətlidir. Çəkinmə, balığım, ye getsin! Tilov ipini baş barmağıyla və şəhadət barmağı arasında tutduğu halda, qoca başqa iplərə də nəzər yetirdi. Sonra yenə yüngülvari təkan hiss elədi. – Yeyəcək! Ağzı nədir yeməsin, – qoca qışqırdı, – Allah özü onun ruzisini yetirib... Amma deyəsən balıq tilova gəlmədi, yan keçdi. Tilov ipi daha tərpənmirdi. Qoca heç nə başa düşmədi. downloaded from KitabYurdu.org 57 – Gedə bilməz, Həzrət İsa özü onu getməyə qoymaz. Yəqin yerini dəyişdirir. Çox güman ki, əvvəllər bir dəfə də qarmağa keçib, odur ki, indi ehtiyatlı davranır. İp yüngülcə tərpəndi, qocanın da kefi kökəldi. – Dedim axı, yerini dəyişdirir, mütləq tilova gələcək. İpin yenə yavaşdan tərpənməsi qocanı sevindirdi, lakin o gözlənilməz, ağır təkandan sarsıldı. Görünür, balıq çox yekə, çox da ağır idi; qoca tilov ipini buraxdı, qaytan sürüşəsürüşə, sürətlə aşağıya getdi; dərinə, lap dərinə getdi. Qoca ehtiyat üçün saxladığı kələflərdən birini işə saldı. Qaytan dərinə getdikcə o, barmaqlarına düşən gücdən balığın nəhəngliyini açıq-aydın hiss edirdi. – Bu balıq nə yekəlikdədir? – təəccüblə mızıldandı. – Görünür, qarmağı köndələninə udub, o da ilişib ağzına; indi xilas olmağa can atır, kəndiri qırıb qaçmaq istəyir. Qoca fikirləşdi: “Çevrilib qarmağı udacaq”. Ancaq düşündüyünü dilə gətirməkdən çəkindi; ona elə gəlirdi ki, yaxşı arzunu bərkdən söyləyəndə baş tutmaz. Qarmağa keçən balığın çox yekə olduğunu anlayırdı; o, downloaded from KitabYurdu.org 58 balığın bu saat ağzına köndələninə keçmiş qarmağı da, ona sancılmış tunesi də götürüb dənizin dərin qatlarına cummağa necə can atdığını yaxşı təsəvvür edirdi. Balıq tərpənəndə qoca onun nə ağırlıqda olduğunu çox yaxşı bilirdi. Birdən ağırlıq çoxaldı, qoca da ipi tam boşaltdı, sonra bir anlığa onu barmaqları arasında saxlayıb gözlədi, ağırlıq və gərginlik yenə artıb gücləndi, qaytan aşağı dartılmağa başladı. – Əməlli-başlı tutdu! Qoca rahatlandı, sonra qaytanı dənizə buraxa-buraxa sol əli ilə iki kələfin ipini açıb onu ikinci qarmağın ehtiyat kələfinə caladı. İndi o, nəhəng balıqla vuruşmağa tam hazır idi. Dənizə salladığından başqa, hələ hər biri qırx dəniz sajeni uzunluğunda olan üç ehtiyat kələfi də vardı. “Bir az da ud görək, – deyə qoca xəyalən balığa müraciət elədi, – yaxşı-yaxşı ud! Elə ud ki, qarmağın ucları gedib düz ürəyinin başına batsın, sonra da suyun üzünə çıxarsan ki, nizəni sənin böyrünə saplayım. Oldumu? Hazırsanmı? Yoxsa hələ çox yeyəcəksən?” downloaded from KitabYurdu.org 59 – Daha bəsdir, – qoca qışqırdı; qaytanı var gücüylə ikiəlli özünə tərəf dartdı və bir yarda qədərini geri yığdı, sonra onu bir neçə dəfə tərpətdi. Lakin qocanın bütün səyləri puça çıxırdı. Balıq baş götürüb harasa üzür, üzdükcə də qayıqdan uzaqlaşırdı; qoca onu bir qarış da olsun dala qaytara bilmirdi. Qaytanlar çox möhkəm idi; qoca bunları güclü, nataraz balıqları tutmaqdan ötrü hazırlamışdı. Tilov ipini kürəyinə aşırıb tarım çəkdi; ətrafa su damcıları səpələndi. Sonra taxta oturacaqda əyləşib bədənini arxaya verdi və bütün gücünü topladı. Qayıq yavaş- yavaş şimal-qərbə istiqamətlənirdi. Balıq durmadan üzür, qayıq da dalğasız dənizin üstüylə balığın üzdüyü səmtə gedirdi. Qarmaqlarına yem taxılmış o biri tilovlar da suda idi. Hələ ki, qocanın əlindən heç nə gəlmirdi. – Keşkə oğlan burada olaydı, – o, təəssüflə ucadan dedi. – Balıq məni yedəyinə alıb aparır. Hə, bu saat mən ancaq yedəkdəyəm. Məndən olsa, kəndiri qayığa bağlayardım, downloaded from KitabYurdu.org 60 amma qorxuram balıq qırıb qaçsın. Yox, qaytandan bərk yapışmalıyam, lazım olanda onu az-az boşaldaram. Allaha çox şükür ki, hələ düzünə üzür, çox dərinə baş vurmur. Fikirləşdi ki, birdən balıq dərinə getməyə başlasa, heç bilmirəm neyləyəcəm. Ölüb daş kimi dənizə düşsə, əlimdən nə gələr? Amma yox, mən nəsə eləməliyəm. Ediləsi çox şey var. Hər halda, öhdəsindən gələrəm. Qoca suya köndələn düşmüş qaytana və qayığın şimalqərb səmtə üzməyinə baxırdı. “Gec-tez qarmaq, onu öldürəcək, – özlüyündə hökm verdi, – qarnında qarmaq ola-ola, çox üzə bilməz ki”. İntəhası dörd saat keçəndən sonra da balıq eyni qaydada yorulmadan üzür, qayığı da, qocanı da yedəyinə alıb arxasınca dartıb aparırdı. Qoca tilov ipini çiynindən aşırmış halda qayığın içində oturub qalmışdı və gərgin vəziyyətdə gözləməyində idi; gün qısaldıqca həyəcanı da artırdı. – Qarmağıma keçəndə günorta idi, amma mən hələ də onu görməmişəm, – o, əlacsızlıqdan köks ötürdü. downloaded from KitabYurdu.org 61 Balıq tilova keçməmişdən qabaq qoca öz həsir şlyapasını qulaqlarına qədər basmışdı; indi şlyapanın qıraqları alnını kəsirdi. Susuzluqdan ürəyi yanırdı. Kəndir tərpənməsin deyə dizləri üstə çöküb ehmalca qayığın burnuna tərəf süründü, əlini uzadıb şüşəni götürdü, tıxacı çıxardıb bir neçə qurtum su içdi. Sonra qayığın burnuna tərəf əyildi, yanını köhnə, yamaqlı yelkənin sarındığı dorağacının üstünə basıb nəfəsini dərməyə, dincini almağa başladı. Çalışırdı ki, qayıq üzdükcə qüvvəsini qorumaqdan başqa özgə heç nə barəsində düşünməsin. Dönüb arxaya nəzər saldı: sahil görünmürdü. Fikirləşdi ki, eybi yoxdur, axşam düşsə, ulduzları nişan götürüb işığın köməyi ilə geri qayıdaram. Günün batmasına hələ iki saatdan çox qalıb, bəlkə balıq suyun üzünə çıxdı. Ya da ay doğanda, lap uzaqbaşı bu da baş tutmasa, çox güman ki, sabah gün çıxanda mütləq suyun üstünə qalxar. Əllərim hələlik ağrımır, qüvvəmi də itirməmişəm. Nə istəyir, qoy eləsin, qarmağı ki, udub. Axı bu necə balıqdır ki, heç cür üzə downloaded from KitabYurdu.org 62 çıxmır? Görünür, məftil ağzına elə bərk ilişib ki, çənəsini aça bilmir. Keşkə üzə çıxaydı, bir yaxşı-yaxşı ona baxaydım. Görəydim məni incidən bu balıq nə balıqdır belə. Ulduzlara baxa-baxa təyin etdi ki, balıq bütün gecəni eyni səmtə üzüb; o nə cəhəti, nə də istiqaməti dəyişirdi. Gün batandan sonra hava xeyli soyudu; qocanın kürəyində, çiynində, qollarında, yorğun qıçlarında tər puçurları qurumuşdu: indi canını soyuq kəsirdi. Yem qutusunun üstünə örtdüyü kisəni bayaqdan günə sərib qurutmuşdu. Götürüb kisəni boynuna doladı, kənarlarını kürəyinə saldı, uclarını ehmalca qaytanın altına keçirtdi; qaytan indi çiyinlərini az kəsirdi. Beləcə, qayığın burnunda oturub, bir az qabağa əyilərək dincini alırdı. Əslində, yeri rahat deyildi, lakin özünü inandırmaq istəyirdi ki, guya çox yaxşı dincəlir. “Hələlik nə mən balığa bir şey eləyə bilirəm, nə də balıq mənimlə bacara bilir. Görəsən, indən belə nə həngamə qopacaq?” downloaded from KitabYurdu.org 63 Yerindən qalxıb qayığın kənarından dənizə peşab elədi, ulduzlara baxıb istiqaməti müəyyənləşdirdi. Çiynindən aşırdığı və birbaşa suyun altına gedən tilov ipi fosfor təki işıq saçırdı. Qayıq aramla və çox asta üzürdü. Havana çıraqlarının işığı o qədər də gur deyildi. Qoca başa düşdü ki, axın qayığı gündoğana tərəf aparır. “Havananın işıqları getgedə sozalırsa, demək onda biz daha çox üzü gündoğana tərəf gedirik, – qoca düşündü. – Əgər balıq öz istiqamətini dəyişməsəydi, mən onları daha çox seyr edərdim, işıqlar bu tezliklə nəzərdən itməzdi. Görəsən, beysbol necə qurtardı? Kim uddu? Qayıqda radio bax belə vaxtlarda lazımdır!» Amma sonra fikirlərinin axarını dəyişdi: «Əsas məsələdən yayınma! Başqa vaxt beysbol barədə nə qədər istəsən, fikirləşə bilərsən, indi isə yalnız nə edəcəyini düşün! Boş xəyallara uyma, yoxsa uduzarsan!” Sonra ucadan dedi: – Heyf ki, oğlan yanımda deyil. Yanımda olsaydı, mənə kömək edərdi, bu həngaməni də öz gözüylə görərdi. downloaded from KitabYurdu.org 64 Fikirləşdi ki, gərək insan qocalanda tək qalmasın, amma neyləmək olar, bu qaçılmazdır. Tunes iylənib xarab olmamış bəlkə ətindən bir az qoparıb yeyim. Gücdən düşməmək üçün yemək lazımdır. İştaham olmasa da, gərək səhər ondan bir az dilimə vurum. Əbəs yerə deməyiblər ki, səhər tikəsi qüvvətdir; mən də ac oldum-olmadım, yeməliyəm. Gecəyarısı iki dəniz donuzu mayallaq vura-vura qayığın ətrafında üzürdü. Qoca onların səsini eşidirdi. Erkək donuz bərkdən, dişisi isə astadan fısıldayırdı. – Yaxşı heyvanlardır, – qoca dedi. – Oynayırlar, zarafatlaşırlar. Qanadlı balıqlar kimi, bunlar da biz insanlara çox yaxındır. Qocanın tilova düşən iri balığa yazığı gəldi, düşündü ki, balıq deyil, xalis möcüzədir. Görəsən, onun neçə yaşı olar? Mən ömrümdə belə güclü balıq tutmamışam, başıma belə qəribə oyun açanı olmayıb. Görünür, çox ağıllı balıqdır ki, atılıb-düşmür. Əgər ipi dartsa, ya hoppansa, məni bir andaca məhv edə bilər. Ola bilsin, qabaqlar dəfələrlə qarmağa keçib, downloaded from KitabYurdu.org 65 indi də qərara gəlib ki, canını bu sayaq mübarizə yoluyla ölümdən qurtarsın. Yəqin qoca ilə tək vuruşduğunu bilmir. Nəsə çox zırpı şeydir. Görəsən, əti ləzzətli olsa, bazarda nə qədər pul çıxardar? Yemi götürməyindən bildim ki, erkəkdir. Özünü əsl kişi kimi apardı. Heç nədən də qorxub-eləmir. Görəsən, nə etdiyini bilirmi, yoxsa o da elə mənim kimi bəxtə-bəxt baş götürüb hara gəldi gedir? Bir dəfə bir dişi marlin balığı tutmağı yadına düşdü. Erkək balıq, həmişə olduğu kimi, dişini qabağa buraxdı ki, yeməyə birinci o girişsin. Dişi balıq qarmağa keçib ora-bura vurnuxanda erkək tayı dəridən-qabıqdan çıxıb onu xilas etməyə çalışırdı. Dişi balıq taqətdən düşəndən sonra da erkək balıq onu tərk etmirdi; suyun üzünə çıxıb dövrə vuravura elə hey özünü qabağa atır, vəhşicəsinə atılıb-düşür, gah qaytana, gah qayığa hücum çəkib qocanı çaşdırırdı. O vaxt erkək balığın oraq kimi əyri, ülgüctək iti quyruğu ilə tilov ipini kəsəcəyi hətta qocanı qorxutmuşdu da. Ona görə də nizəni dişi marlinə sancan kimi, tez qarmağı onun ağzına downloaded from KitabYurdu.org 66 ilişdirmişdi, toppuzla başına dalbadal bir neçə zərbə endirmişdi. Erkək marlin bundan sonra da əl çəkməmişdi. Dişi marlin toppuz zərbələri altında əsl rəngini itirib, güzgülərin arxa tərəfinə çəkilən amalqama rənginə bənzər bir rəng almışdı və qoca oğlanla köməkləşib birtəhər onu qayığa çəkib salmışdı. Erkək marlin isə mübarizədən yorulmayıb, hələ də qayığın ətrafında fırlanırdı. Qoca ipi yığışdırıb nizəni götürəndə o, lap yaxınlıqdaca havaya tullanıb, dişi marlini görmək eşqilə qayığın içinə baxmışdı, sonra dənizə düşmüşdü və açıq-yasəməni rəngə çalan döş üzgəclərini geniş açaraq üzə-üzə dərinliklərdə gözdən itmişdi. Onun belindəki bənövşəyi zolaqlar par-par parıldayırdı. Qoca indiyəcən də onun gözəlliyini, sədaqətini unuda bilmirdi. “Ömrümdə bundan kədərli, bundan qəmgin hadisəylə rastlaşmamışam, – qoca təəssüflə köks ötürdü, – oğlan da bərk məyus olmuşdu. Dişi marlindən üzr istəyib, onu parçaladıq”. downloaded from KitabYurdu.org 67 “Heyf ki, oğlan burada yoxdur”, – qoca düşündü və özünü yığışdırıb yerini rahatladı. Çiynindən aşırdığı ip nəhəng balığın ağırlığını aşkar hiss etdirirdi. Balıq yorulmaq bilmədən üzürdü. Qoca düşündü: “Gör ona necə kələk gəlmişəm ki, taleyi ilə barışmağa məcbur olub”. “Balıq insanların hər cür hiyləsindən və qurduqları tələdən uzaqda, okeanın dərin suları altında yaşamaq istəyirdi. Mən isə onu üzə çıxartdım. İnsan nəfəsi dəyməyən bir yerdə indi biz bir-birimizə bağlanmışıq, bir-birimizdən ayrılmazıq. Aramızdakı bu yaxınlıq dünən günortadan başlanıb. İndi heç kim nə mənə, nə də ona kömək edə bilməz”. “Bəlkə heç mənim balıqçı olmağım lazım deyilmiş, – o düşündü. – Amma mən ancaq balıqçı olmaqçün doğulmuşam... Səhər açılanda tunesi yemək yaddan çıxmasın”. Dan yeri sökülən vaxtdan bir az qabaq arxa tərəfdəki iplərdən biri tərpəndi. Qoca çubuğun sındığını duydu, tilov downloaded from KitabYurdu.org 68 ipinin qayığın qırağından sürüşüb suya düşdüyünü hiss elədi. O, qaranlıqda bıçağı qınından çıxartdı, balığın ağırlığını sol çiyninə verib arxaya qanrıldı, ipi qayığın kənarına dirəyib kəsdi, sonra yaxınlıqdakı o biri qaytanı da kəsib ehtiyat kələflərin ucunu bir-birinə düyünlədi. Birəlli çox yaxşı işləyirdi, düyün lap möhkəm tutsun deyə ayağı ilə kələfin üstündən bərk-bərk basırdı. İndi düz altı dənə ehtiyat tilov ipi vardı. Onların iki cütünü qabaqcadan kəsilmiş qaytanlardan hazırlamışdı; bir cütü də qarmağına balıq keçmiş tilovunkuydu. Kələflərin hamısı bir-birinə bənd edilmişdi. “Qırx dəniz sajeni dərinliyinə saldığım ipi hava işıqlaşanda çıxardıb kəsəcəm, ehtiyat kələflərə calayacam, – qoca düşündü. – Düzdür, bu hesabla düz iki yüz sajen xalis katalon kəndirimi, bir də qarmağımı bada verəcəm. Eybi yoxdur, bunları tapmaq olar. Amma əgər qarmağa hansısa başqa bir balıq ilişib bunu sıradan çıxartsa, təzə balığı mənə kim verər, belə böyük itkini nə əvəz edə bilər? Görəsən, bu dəqiqə o biri qarmağa keçən nə balığıydı? Marlin də ola bilər, downloaded from KitabYurdu.org 69 qılınc-balıq da. Bəlkə lap elə köpəkbalığıdır? Başa düşmədim, heç hiss etməyə də macal tapmadım. Yox, ondan mümkün qədər tez yaxa qurtarmaq lazımdır”. – Kaş oğlan burada olaydı, – ucadan dilləndi. “Amma oğlan burada yoxdur, heç olmayacaq da, – qoca düşündü. – Yaxşısı budur, özünə güvən. Nə qədər qaranlıqdır, işə giriş, axırıncı kəndiri də çıxart, kəs, ehtiyat kəndirlə düyünlə”. Belə də elədi. Qaranlıqda işləmək çətin idi, ağır idi. Bu vaxt birdən balıq onu elə dartdı ki, qoca üzüstə qayığa yıxıldı, gözünün altı zədələndi, yanağından qan axmağa başladı, amma yaxşı ki, qan tezcənə laxtalandı. Bununla belə, qoca işindən qalmadı, dikəlib qayığın burnundakı oturacaqda əyləşdi, nəfəsini dərib bir azacıq dincəldi, sonra boynuna sarıdığı kisəni düzəldib çiynindəki qaytanı ehmalca bir qədər yana, çiyninin ağrımayan yerinə sürüşdürdü; var qüvvəsini çiyinlərində cəmləyib kəndiri bərkdən dartdı ki, görsün balıq downloaded from KitabYurdu.org 70 necə çəkir; sonra qayığın sürətini təyin etməkçün əlini suya saldı. “Görəsən, balıq niyə belə təkan verdi? Yəqin ip sürüşüb, belindəki böyük donqarın üstünə düşüb. Onun beli mənimkitək ağrımaz, amma lap ağrımasa da, qayığı ömürbillah arxasınca dartıb gəzdirə bilməz ki. Mən indi hər ehtimala hazıram. İstədiyim qədər də kəndir ehtiyatım var. Balıqçıya daha nə lazımdır?” – Balıq, onu bil ki, nə qədər canımda can var, səndən əl çəkən deyiləm, – astadan dilləndi. “Amma belə görürəm ki, heç balıq da məndən əl çəkənə oxşamır”, – qoca düşündü və havanın işıqlaşmasını gözləməyə başladı. Sübh soyuğu iliyə işləyəndə o, büzüşüb qısıldı, kürəyini taxtalara söykədi ki, heç olmasa canı bir az qızışsın. “Madam ki, balıq dözür, mən də bacardığım yerəcən dözməliyəm”. downloaded from KitabYurdu.org 71 Səhər şəfəqləri dənizin dərinliyinə gedən tilov ipinin düz üstünə düşmüşdü, qayıq da durmadan irəli üzürdü. Günəşin dənizdən boylanan ilk telləri qocanın sağ çiynini oxşadı. – Hə, balıq indi də şimala üz tutub, – qoca dedi. – Axın isə çox güman ki, bizi gündoğana tərəf aparıb, özü də bir xeyli aparıb. Yaxşı olardı ki, balıq da yönünü döndərib axınla getsin. Belə olsaydı, bilərdim ki, yorulub. Amma elə ki gün bir balaca dikəldi, qoca əlbəəl anladı ki, balığın yorulmaqla əsla işi yoxdur. Ürəkaçan bircə şey vardısa, o da tilov ipinin dəniz səthi ilə əmələ gətirdiyi meyl bucağıydı – bu, balığın dayazda üzdüyünü göstərirdi. Lakin bu heç də o demək deyildi ki, balıq tezliklə mütləq suyun üstünə çıxacaq. – Kömək ol ilahi, məcbur elə ki, balıq suyun üzünə çıxsın! Suyun üzünə çıxsa, öhdəsindən gəlməyə ipim çatar. “Görəsən, kəndiri bir az da dartıb, balığın hansı yerinisə incitsəm, onu üzə çıxmağa məcbur edə bilərəm? – qoca fikrə getdi. – Nə qədər ki, hava işıqdır, qoy dənizin üzünə çıxsın. downloaded from KitabYurdu.org 72 Üzə çıxsa, onda bel sütunundakı boşluqlara hava dolar, daha suyun dərinliyinə baş vura bilməz, gedib dənizin dibində gəbərməz”. O, gərginliyi artırmağa cəhd etdi. Tilov ipi onsuz da balıq qarmağa keçən dəqiqədən tarım idi. İndi qoca özünü geri verib, onu bir az da yığmaq istədi, ip az qaldı kürəyini kəsib ətə girsin. Qoca başa düşdü ki, bundan artığı alınmayacaq. “Yox, daha tərpətmək, bundan tarım çəkmək olmaz, yoxsa darta-darta qarmağın əmələ gətirdiyi yaranı böyüdə bilərəm, balıq da ya çevriləndə, ya dönəndə, ya da hoppananda qarmaq çıxa bilər. Hər halda, bu saat günün günorta çağı mənim halım o qədər də pis deyil. Heç nəyi vecimə almaya bilərəm”. Tilov ipinə hər tərəfdən sarı dəniz yosunları yapışmışdı, lakin bu qocanın xoşuna gəldi; çünki onlar qayığın sürətini azaldırdı. Həm də bu sarı yosunlar gecə vaxtı ətrafa fosfor kimi işıq saçırdı. downloaded from KitabYurdu.org 73 – Balıq, sən mənim çox xoşuma gəlirsən, özü də sənə böyük rəğbətim var, – qoca dedi. – Amma hava qaralanacan mən sənin canını alacam. Fikirləşdi ki, ruhdan düşmək lazım deyil, inşallah, belə də olacaq. Şimaldan üzübəri, qayığa tərəf bir quş uçub gəlirdi, özü də lap alçaqdan uçurdu. Qoca başa düşdü ki, quş bərk yorulub. Zənnində yanılmamışdı, dincini almaqçün quşcuğaz həqiqətən də gəlib qayığın arxa tərəfinə qondu. Tez də sıçrayıb havaya qalxdı, qocanın başı üzərində hərlənə-hərlənə axırda daha münasib bildiyi yerə, tilov ipinin üstünə qondu. – Neçə yaşın var? – qoca quşdan xəbər aldı. – Bu, sənin ilk səyahətindir? Qoca danışır, quş da ona baxırdı. Yazıq elə yorulmuşdu ki, qaytanın etibarlı olub-olmadığının fərqinə varmadan incə, zərif caynaqlarıyla ondan yapışıb yellənirdi. – Qorxma, ip tarım çəkilib, – qoca quşu arxayın etmək istədi, – lap kefin istəyən qədər tarımdır. Küləksiz gecədə sən downloaded from KitabYurdu.org 74 gərək belə yorulmayaydın axı. İşə bax sən allah, indinin quşları da dəyişib! “Qırğılarsa sizin arxanızca uçub dənizə gəlir” – qoca fikrindən keçirtdi, amma düşündüyünü quşa demədi. Fikirləşdi ki, onsuz da quş onu başa düşməyəcək, qırğının nə olduğunu isə həyat özü ona öyrədər. – Quşcuğaz, yaxşı-yaxşı dincini al, sonra da sahilə uç, həyat uğrunda mübarizə apar, yaşamaq uğrunda vuruş: necə ki hər adam vuruşur, hər balıq, ya hər quş vuruşur. Quşla etdiyi söhbət qocaya təskinlik verib onu bir qədər özünə gətirdi; qoca özündə bir gümrahlıq duydu. Bütün gecə ərzində kürəyi bərk ağrımışdı, ağrı elə indi də onu əməlli-başlı incidib kələyini kəsirdi. – Quşcuğaz, istəyirsən mənimlə qal. Səni apararam öz evimə, – qoca onu əzizlədi. – Amma heyf ki, yelkəni açıb səni sahilə çıxarda bilməyəcəm. Baxmayaraq ki, yüngülcə külək də qalxmağa başlayır, amma bu yenə mümkün deyil, çünki mən dənizdəki dostumu heç cür qoyub gedə bilmərəm. downloaded from KitabYurdu.org 75 Bu vaxt balıq ipi qəfildən elə dartdı ki, qoca kəlləsi üstə qayığın içinə yıxıldı; əgər qayığın kənarından yapışıb tilov ipini bir qədər boşaltmasaydı, yəqin ki, birbaşa dənizə düşəcəkdi. İp titrəyən kimi quş havaya qanadlanmışdı; amma qoca onun uçub getməyinə əhəmiyyət vermədi. Qaytanı diqqətlə yoxlayanda sağ əlinin qanadığını gördü və ucadan dedi: – Görünür, balığı da orda nəsə bərk incidir. Sonra şikarını üzüstə aşırtmaq ümidiylə tilov ipini dartıb, əvvəlkitək tarım saxladı; kəndirə söykənmiş vəziyyətdə əyilib gözləməyə başladı. – Hə, balıq, indi necəsən? İp səni incidir? – qoca xəbər aldı və tez də əlavə elədi: – Allah özü şahiddir ki, elə məni də bərk incidir. O, gözləriylə quşu axtardı, çünki kiminləsə danışmaq istəyirdi. Amma quş heç yerdə gözünə dəymədi. Quş yanında olanda qoca özünü tənha hiss etmirdi; onda sanki ağrıları da bir qədər azalırdı. downloaded from KitabYurdu.org 76 “Quşcuğaz, mənim yanımda az qaldın. Sahilə çatanacan çox əziyyət çəkəcəksən, – ürəyində dedi. – Necə oldu ki, balıq bircə təkanla məni yıxdı, hələ əlimi də qanatdı? Axı belə şeyə mən niyə yol verdim? Görünür, balaca quşcuğaza aludə olub özümü unutmuşdum. İndi bütün diqqətimi işimə yönəltməliyəm. Qüvvə yığmaqçün qoy bir az tunes yeyim”. – Heyf ki, oğlan yanımda deyil, – qoca ucadan dedi. – Bir də orası pisdir ki, duz yoxumdur; kaş bircə tikə duzum olaydı. Qaytanın bütün ağırlığını sol çiyninə keçirib ehtiyatla aşağı əyildi, sağ əlini okeanın suyunda yudu, əlini suyun içində bir dəqiqədən az saxladı. Qan ləkələrinin yuyulub təmizlənməsinə baxa-baxa, eyni zamanda suyun axınını və qayığın hərəkət sürətini də müəyyənləşdirərək: – Hərif sürətini yaman azaldıb, – dedi. Əlbəttə, qoca yaralı əlini şor suda daha çox saxlamaq istərdi, lakin balığın qəfil təkanından qorxurdu. Dikəlib ipi düzəltdi, yaralı əlini qaldırıb günə tutdu. Tərs kimi ip əlinin downloaded from KitabYurdu.org 77 işlək yerini kəsmişdi. Bunu görəndə qanı bərk qaraldı. Fikirləşdi ki, bu gün onun əsas işini məhz bu əl görəcəkdi, o da səhər erkəndən beləcə yaralanıb sıradan çıxdı. Əlinin suyu quruyandan sonra dedi: – Yemək vaxtıdır. Götürüm balaca tunesi yeyim. Dostumu ordan qarmağın çəngəliylə çıxarıb, elə buradaca rahat-rahat yeyə bilərəm. O, dizi üstə çöküb dəstəli qarmağı arxa oturacağın altına soxdu, tunesi ordan ehmalca çəkib çıxartmağa başladı, həm də çalışdı ki, qarmağın ucu tilov ipinə toxunub onu zədələməsin. Qaytanın bütün ağırlığını təzədən sol çiyninə verdi, sol əliylə qayığın qırağından yapışıb tunesi qarmaqdan çıxartdı, sonra onu öz yerinə atıb balığı dizinin üstünə qoydu. Tunesin qara-qırmızı ətini boynundan ta quyruğunacan uzununa nazik-nazik dilimlərə böldü. Dübbədüz altı tikə kəsib hamısını cərgə ilə qayığın burnundakı taxtanın üstünə düzdü; bıçağı şalvarına siləndən sonra balığın skeletini downloaded from KitabYurdu.org 78 götürüb dənizə tulladı. “Bir tikə yeyə bilsəm, böyük şeydir”, – deyib uzunsov tikələrdən birini bıçaqla tən ortadan böldü. Qoca, dənizdəki iri balığın tilov ipini yorulmaq bilmədən eyni qüvvə ilə dartdığını hiss edirdi. Sol əli tamam keyimişdi. O, ağır ipdən bərk-bərk yapışıb, yaralanmış sol əlinə nəzər saldı. – Sən nə təhər əlsən! – dedi, – bir halda ki, keyimək istəyirsən, onda buyur keyi! Yığılıb lap quş caynağına dönsən də, bir xeyri yoxdur. «Ye, əlinə də qüvvət gəlsin, – qoca tutqun rəngə çalan suya, köndələninə dənizin dərinliyinə gedən tilov ipinə nəzər salıb düşündü. – Axı, əl yazığın nə günahı? Gör neçə saatdır o ağırlıqda balığı saxlayır. Amma sən bu balıqdan axıracan əl çəkən deyilsən ha. Hələliksə ye». Tikəni ağzına qoyub ehmalca, ağır-ağır çeynədi. Tunes o qədər də pis dadmırdı. Öz-özünə dedi: “Elə ki, bütün şirəsi çıxsın; azca turşu, ya lumu, ya da, heç olmasa, bir çimdik duz olsaydı, pis dadmazdı”. downloaded from KitabYurdu.org 79 – Hə, mənim əlim, de görüm, indi necəsən? – keyiyib ölü əli kimi qaxaca dönmüş əlinə baxa-baxa soruşdu. – Sənin xətrinə bu dadsız balıqdan gərək bir tikə də yeyim. Bir az da yeməliyəm ki, sən cana gələsən. Kəsdiyi ətin ikinci tikəsini də çeynəyib uddu, ağzında qalmış qabığı suya tüpürdü. – Hə, indi necəsən? Yoxsa hələ tezdir? O, tunesin ətindən daha bir tikəni götürüb ağzına atdı və çeynəyə-çeynəyə düşündü: “Pis deyil, yaxşı balıqdır, qanı da üstündədir. Bəxtim onda gətirdi ki, qarmağıma skumbriya yox, tunes keçdi. Skumbriya həddən ziyadə şirin olur. Tunesin ətində isə heç şirinlik yoxdur. Amma lazım olmayan şeylər haqqında düşünüb fikrimi yayındırmamalıyam, – deyə tunesin bir tikəsini də ağzına qoydu. – Kaş bircə çimdik duz olaydı. Heç bilmirəm bu tikələr gün altında qalsa xarab olar, ya yox? Ac olmasam da, hamısını yeyəcəm. Mənim nəhəng balığım hələ ki, şıltaqlıq downloaded from KitabYurdu.org 80 eləmir. Doğradığım tikələrin hamısını yeməliyəm ki, dostumun hər hoqqasına qarşı hazır olum”. – Mənim əlim, bir az hövsələli ol, – qoca əlinə müraciət elədi. – Özün görürsən ki, səndən heç nə əsirgəmirəm, çalışıram ki, sağalasan. Bacarsaydım, öz nəhəng balığımı da yemləyərdim, axı o mənim qardaşımdır. Bununla belə, mən onu öldürməliyəm. Öldürmək üçün də gərəkdir ki, güclü və gümrah olum. Qoca nazik, uzunsov tikələrin hamısını bir-bir çeynəyib uddu, sonra dikəlib əlini şalvarına sildi və ucadan dedi: – Hə, sol əlim, indi sən ipi buraxıb dincələ bilərsən. Sənin şıltaqlığından qurtarmaq üçün qaytanı sağ əlimlə idarə edirəm. O, sol ayağını bayaqdan bəri sol əliylə tutduğu yoğun ipin üstünə qoydu, geriyə əyilib bütün ağırlığı kürəyinə verdi. – İlahi, özün kömək elə ki, sol əlimin keyi açılsın, yoxsa bu yekə balıq başıma oyun açar. downloaded from KitabYurdu.org 81 “Hələ ki sakitdir; əvvəldən nə cür başlamışdısa, o cür də davam edir, – qoca düşündü. – Görəsən, neyləmək istəyir? Yaxşı, bəs mən özüm nə etməliyəm? Natarazın hərəkətlərindən nəticə çıxarıb, gərək elə buradaca, ayaqüstü bir qərara gəlim. Üzə çıxsa, onda mən onu öldürərəm. Amma çıxmır axı, deyəsən, heç çıxana da oxşamır. Hərgah çıxmasa, onda bəs mən neyləməliyəm? Özümü suya atıb həmişəlik onunla bərabərmi qalmalıyam?” Keyləşmiş sol əlini şalvarına sürtüb barmaqlarını açmağa cəhd göstərsə də, bir şey çıxmadı. Düşündü: “Gün dəysə bəlkə açılar. Ya da qarnımdakı çiy ət həzmə gedəndən sonra açılacaq. Lazım olsa, lap zorla açılmalıdır. Ancaq indi heç mən özüm də onu zor gücünə açmaq istəmirəm. Qoy özü yumşalıb açılsın. Gecə cürbəcür kəndir-qaytanı götürüb doğrayanda, bir-birinin ucuna calayıb düyünləyəndə mən onu çox incitdim, çox işlətdim, axırda da yorub heydən saldım”. Ətrafa nəzər yetirib göz işlədikcə uzanan dənizə baxdı, tək-tənha olduğunu yalnız indi anladı. O, günəş tellərinin tünd downloaded from KitabYurdu.org 82 sulara necə dəyib sınmasına, parçalanaraq əlvan rənglərə çevrilməsinə, dənizin dərinliklərinə gedən tilov ipinə, okeanın hamar səthinin qəribə tərzdə ləpələnməsinə tamaşa edirdi. Tropik sahil küləyinin əsəcəyindən xəbər verən buludlar göydə get-gedə daha çox sıxlaşıb komalaşırdı. Qoca başını qaldırıb baxanda yuxarıda vəhşi ördəklərin qatarla uçduğunu gördü. Mavi, bozumtul səmada onlar necə də aydın nəzərə çarpırdılar! Ördək qatarı qəfildən dağılışdı, sonra təzədən bir dəstədə süzməyə başladı. Qoca başa düşdü ki, insan dənizdə heç vaxt tək qalmır. O, bəzilərinin kiçik qayıqda, açıq dənizdə tək qalmaqdan necə qorxduqlarını yada saldı; düşündü ki, təkcə havanın qəfil dəyişdiyi aylarda dənizdə tək qalmaqdan çəkinmək olar. İndi tufan-fırtına fəsli olsa da, hələ arada heç bir şey yox idi: ilin ən yaxşı çağlarıydı. Qoca fikirləşdi ki, dənizdə fırtına olacağını qabaqcadan, özü də bir neçə gün öncədən asanlıqla duymaq olur. Bunun downloaded from KitabYurdu.org 83 xüsusi əlamətləri var. Sahildə isə bu nişanələri sezmək olmur, çünki baxılası bir şey yoxdur. Bir də sahildə buludların forması, görkəmi tamam başqa cür olur. Hələliksə heç bir fırtına təhlükəsi gözlənilmir. O, göyə baxanda qalaq-qalaq ağ bulud topalarını gördü; dondurmaya oxşadığından qoca onları yaman xoşlayırdı, daha yüksəklərdə isə pərquvari, şəffaf buludlar uçurdu. – Balıq, bu əsən sahil küləyi mənim xeyrimə, sənin isə ziyanına olacaq, – qoca dedi. Onun sol əli yavaş-yavaş hərəkətə gəlsə də, hələ qıc idi. Qoca düşündü: “Qıcolmadan zəhləm gedir. İşin qızğın yerində bədənin qıc olması namərdlikdir. Balıqdan zəhərlənib adamların yanında qusmaq, ishala düşmək nə qədər rüsvayçılıq olsa da, bədənin qıc olub keyiməsi (fikrində o, bunu calambre adlandırdı) ondan betərdir, adam tək-tənha, köməksiz olduğu halda isə bu – xalis əclaflıqdır”. “Oğlan burada olsaydı, – qoca yenə düşündü, – sol qolumu dirsəkdən aşağı ovuşdurub əlimin keyini açardı. downloaded from KitabYurdu.org 84 Amma eybi yoxdur, öz-özünə də açılar”. Bu vaxt sağ əlində tutduğu ipin qismən boşaldığını duydu. Dənizə nəzər saldıqda tilov ipiylə su səthinin əmələ gətirdiyi meyl bucağının dəyişdiyini gördü. Qoca bədənini arxaya verdi, sol əlini baldırına döyəclədi, kəndir tədricən yuxarı, suyun üstünə qalxırdı. – Balıq üzə çıxır. Əlim, di özünə gəl! Di açıl! Yalvarıram sənə... Tilov ipi aramla yuxarı qalxırdı. Nəhayət, qayığın düz yaxınlığındaca okeanın hamar səthi qabardı, balıq üzə çıxmağa başladı, di gəl ki, heç cür çıxıb qurtarmaq bilmirdi. Bu nəsə möcüzəyə oxşar bir şey idi: balığın yanlarından su fəvvarətək vurur, beli günəş şüalarının altında par-par parıldayırdı. Balığın başı və quyruğu tünd bənövşəyi rəngdə idi, böyürlərinin uzun, enli zolaqları günün altında zərif yasəməni rəngə çalırdı. Burnunun üstündə beysbol ağacına oxşayan uzun qılıncı vardı. Qılıncın ucu xəncər tiyəsi kimi itiydi. Balıq tamamilə suyun üzünə qalxdı, sonra da dalğıc downloaded from KitabYurdu.org 85 kimi səssiz-səmirsiz, yavaş-yavaş dənizə baş vurdu. Onun ülgüctək iti, oraqvari yepyekə quyruğu gözdən itən kimi tilov ipi sürətlə açılmağa başladı. – Bu balıq mənim qayığımdan düz iki fut uzundur ki! – qoca dedi. Tilov ipi sürətlə, lakin eyni ahənglə dənizə batırdı. Qoca onu ikiəlli dartırdı. Yaxşı bilirdi ki, müqavimət göstərib balığın sürətini azaltmasa, o bütün ehtiyat kəndirlərini çəkib aparacaq, axırda da qırıb qaçacaq. “Çox nəhəng balıqdır, – qoca fikirləşdi, – zərb-dəstimi əvvəldən ona göstərməliyəm. Məndən güclü olduğunu qətiyyən duymamalıdır; nəbadə o bunu hiss edə. İndi mən onun yerinə olsaydım, var qüvvəmi toparlayıb, baş götürüb hara gəldi gedərdim – ikimizdən birimiz uduzanadək gedərdim. Allaha çox şükür ki, balıqlar biz insanlar kimi dərrakəli deyil; amma çox cəld, həm də nəcib varlıqdır”. Qoca iri balıqları çox görmüşdü, lap min girvənkədən ağırlarına da rast gəlmişdi, hətta bir dəfə (əlbəttə, təklikdə downloaded from KitabYurdu.org 86 yox) iki zırpısını da tutmuşdu. İndi isə təkbaşına, özü də sahildən xeyli uzaqda, açıq dənizin tən ortasında nəhəng balıqla üzbəüz, təkbətək qalmışdı. Bu durum nəinki onun əlqolunu bağlamışdı, hətta bütün varlığını sarsıtmışdı; bu yandan da, tərslikdən, sol əli keyləşmiş, qartal caynağıtək büzüşüb qalmışdı. “Mənə elə gəlir ki, sol əlim açılacaq, əlbəttə, açılıb sağ əlimə kömək etməlidir. Biri vardı, biri yoxdu, üç qardaş vardı... Onların biri dənizdəki nəhəng balıqdır, ikisi də mənim əllərimdir – sağ əlimlə sol əlim. Yox, mütləq açılacaq. Belə vaxtda onun keyiməsi biabırçılıq olardı”. Balıq sürətini azaldıb, yenə əvvəlki mütiliklə üzürdü. “Görəsən o niyə birdən-birə suyun üzünə çıxdı? – qoca özündən soruşdu. – Yəqin, necə nəhəng olduğunu mənə göstərmək istəyirdi. Çox yaxşı, hesab elə ki, gördüm, niyyətini də başa düşdüm. İndi növbə mənimdir, gərək mən də necəliyimi ona göstərəm. Görəsən, balıq mənim qıc olan əlimi görsəydi, neylərdi? Kaş o mənim barəmdə əslində downloaded from KitabYurdu.org 87 olduğumdan daha yaxşı düşünəydi, əvəzində mən də onun arzuladığı kimi olmağa çalışardım. Düzünə qalsa, elə mən özüm də belə bir nəhəng balıq olmaq istərdim: bir şərtlə ki, məndəki iradə, ayıqlıq, zəka da özümdə qalaydı, balıqdakı güc də məndə olaydı”. O, qayığın kənarında oturub ağrıya və bütün əziyyətlərə dözə-dözə taxtaya söykəndi; balıq əvvəlki kimi qabağa üzür, qayıq tutqun rəngə çalan suları yara-yara aramla onun ardınca gedirdi. Şərqdən qalxan xəfif külək dənizi ləpələndirirdi. Günorta vaxtı qocanın qıc olmuş əli tamam açıldı. – Balıq, onu bilirsənmi ki, əsməyə başlayan bu külək sənə qara xəbərlər gətirir? – qoca soruşdu. O, çiynindəki kisənin üstündən keçən ipi kürəyinə tərəf meylləndirdi. Özünü qismən yaxşı hiss etsə də, dözülməz ağrı və əziyyət əvvəlki kimi qalmaqdaydı. – Mən dindar deyiləm, amma bu balığı tuta bilsəm, on dəfə “Həzrət İsa”, bir elə də “müqəddəs Məryəm” duasını downloaded from KitabYurdu.org 88 oxuyaram; üstəlik, Kobren madonnası kilsəsinə gedib ibadət edərəm. Qoca bilaixtiyar duaya başladı. Yorğunluğun ucbatından hərdənbir sözlər onun yadından çıxırdı; bunu duyduqca duanı daha yeyin oxuyurdu ki, söz sözü çəkib gətirsin, yaddan heç nə çıxmasın. Oxuya-oxuya onu da yəqin etdi ki, “müqəddəs Məryəm” duasını təkrarlamaq heç demə “Həzrət İsa” duasından daha asanmış. – Ey Tanrının bakirə anası, ey məsum Həzrəti-Məryəm, Allahın özü səninlədir. Qadınların ən uğurlusu, ən bəxtəvərisən, mübarək bətnindən biz bəndələrə xilaskar Həzrəti-İsanı sən əta etmisən. Amin! Ey Tanrının bakirə anası müqəddəs Həzrəti-Məryəm, biz günahkar bəndələrin bağışlanması üçün indi də, biz öləndən sonra da dua elə! Amin! Ey müqəddəs Tanrı anası, bu balıq çox gözəl olsa da, dua elə ki, canını tapşırsın! Qoca duanı oxuyub qurtarandan sonra özündə xeyli yüngüllük duydu, lakin çəkdiyi daimi ağrı və əziyyət qətiyyən downloaded from KitabYurdu.org 89 azalmadı, əksinə, daha da artdı. Qayığın burnundakı taxtaya söykənmiş halda, sol əlinin barmaqlarını oynatmağa başladı. Xəfif yel əssə də, hava isti idi. Qoca dedi: – Yaxşısı budur, balaca qarmağı suya atım. Birdən balıq bu gecəni də dənizdə keçirmək fikrinə düşsə, onda mən bir şey yeməliyəm, ya yox? Şüşədə su da az qalıb. Heç ağlım kəsmir ki, buralarda skumbriyadan savayı bir fərli balıq olsun. Tutan kimi, təzə-təzə yesəm, elə bilirəm, dadı o qədər də pis olmaz. Bu gecə qayığıma bircə dənə uçan balıq düşsəydi, çox yaxşı olardı, heyf ki, onları cəlb etmək üçün fənərim yoxdur. Qanadlı balığı çiy-çiy yeyəndə adamın ağzı dada gəlir. Heç onları kəsib təmizləməyə də ehtiyac qalmır. İndi çalışmalıyam ki, boş yerə güc sərf etməyim. Həzrəti- İsaya and olsun ki, mən balığın bu boyda olacağını heç təsəvvürümə gətirməzdim. Bir qədər susub, sonra gerisini gətirdi: – Yekəliyinə, gözəlliyinə baxmayıb onun axırına çıxacam. Ola bilsin ki, bu elə də yaxşı iş deyil, amma downloaded from KitabYurdu.org 90 öldürməliyəm. Mən insan oğlunun nələrə qadir olduğunu ona göstərəcəm. Az sonra dedi: – Mən oğlana demişdim ki, qəribə qocayam, bax indi bunu sübut etməyin əsl məqamıdır. Qoca dediklərini indiyəcən azı min dəfə sübut etmişdi, ancaq onun bu vaxta qədər etdikləri indikinin yanında heç nə idi. İndi bu təzə hadisə ilə dediklərini bir də təsdiq edəcəkdi. Keçənə güzəşt deyib düşündü: “Balıq yatsaydı, əcəb yaxşı olardı. Bir az gözümü yumub yuxuda şirləri görmək istərdim. Görəsən, bu günəcən həyatda rastlaşdığım şeylərdən ən çox yadımda qalanı niyə şirlərdir?” Özünə xitabən dedi: “Qoca, bəsdir fikirləşdin, başını az yor. Kürəyin taxtaya söykəyib bir az dincəl, özün də heç nə düşünmə! Bu dəqiqə balıq öz canının hayındadır, heç olmasa, həmin müddətdə sən də canının dərdini çək”. Günəş artıq qüruba hazırlaşırdı. Qayıq aramla, əvvəlki istiqamətdə üzürdü. Şərqdən əsən külək qayığı qabağa downloaded from KitabYurdu.org 91 itələyirdi. Xırda ləpələr oynadıqca qayığı atıb-tutur, qocanı da yüngül-yüngül yırğalayırdı; amma çiynində tarım saxladığı tilov ipi onun kürəyini bərk ağrıdırdı. Birdən ip təzədən üzə çıxmağa başladı. İntəhası balıq bir azca yuxarı qalxsa da, üzməyi yenə eyni tərzdəydi. Günəş indi qocanın sol çiynini, qolunu və kürəyini yandırırdı. Bunu hiss edəndə başa düşdü ki, səmt dəyişib, balıq indi şimal-şərqə üz tutub. Qoca artıq bir dəfə balığı gördüyündən indi suyun altında onun bənövşəyi döş üzgəclərini qanad kimi geniş açdığını, yekə quyruğunu aramsız tərpədərək suları necə yardığını aydın təsəvvür edə bilirdi. Düşündü ki: “Maraqlıdır, görəsən, belə bir dərinlikdə balıq nəsə görüb seçə bilirmi? Yamanca iri gözləri var. Atın gözləri onunkundan xırdadır, intəhası əməlli-başlı görür. Lap qatı zülməti demirəm, amma bir vaxtlar qaranlıqda mənim gözlərim də pis seçmirdi. Hər halda, pişik gözündən geri qalmazdı”. downloaded from KitabYurdu.org 92 Barmaqlarını durmadan oynatması və günəşin hərarəti, axır ki, qocanın qıc olmuş sol əlinin keyini açdı: keylikdən əsər-əlamət qalmamışdı. Balığın ağırlığını qoca indi yavaşyavaş sol qoluna keçirtməyə başladı, kürəyini qançır eləmiş kəndirin ağrısını bir qədər azaltmaq üçün belini, əzələlərini oynadıb dedi: – Balıq, əgər sən yorulmamısansa, daha sənə sözüm yoxdur, deməli, doğrudan da, çox qəribə, qeyri-adi varlıqsan. Özü isə yorulub heydən düşmüşdü; havanın tezliklə qaralacağını, axşamın tezliklə düşəcəyini bildiyindən ayrı şeylər barədə düşünməyə çalışdı. Gran Ligas beysbol liqasını xatırladı; bu liqanı qoca beysbol liqalarından ən məşhuru hesab edirdi. Sonra yadına düşdü ki, bu gün NyuYorkun “Yankilər”i Detroytun “Pələnglər”i ilə oynayacaq. “Düz iki gündür juegos 4 nəticələri barədə heç nə bilmirəm, – o, fikrə getdi. – Amma var gücümü toplayıb, ustad Di Macionun adına layiq iş görməliyəm. Dabanlarının 4 Jueros– idman oyunları (ispanca) downloaded from KitabYurdu.org 93 döyənəyi onu bərk incitdiyi vaxtlarda da Di Macio hər şeyi əla edirdi. Görəsən, sümük döyənəyi nə olan şeydir? Un Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|