Ernest heminquey qoca və DƏNİZ (p o V e s t)

espuelo de hueso
5
 – biz balıqçılar bu xəstəliyə tutulmuruq.  
Görəsən,  bu  döyənək  dedikləri  döyüşkən  xoruzların 
mahmızlarının zərbəsi qədər ağrıdıcıdırmı? Yəqin ki, mən nə 
mahmız azarının ağrısına, nə də gözlərimin kor olmasına dözə 
bilməzdim. Davakar xoruzlar kimi uzun-uzadı döyüşməyə tab 
gətirərəm.  Amma  insan  övladı  vəhşi  heyvanların,  yırtıcı 
quşların  yanında  heç  nədir.  Mən  bu  saat  dənizin 
qaranlıqlarında üzən o məxluq olmaq istərdim”.  
– Amma  bir  şərtlə  ki,  köpəkbalıqları  üstümə  hücum 
çəkməsinlər, – qoca ucadan dilləndi. – Hücum çəksələr, onda 
Allah ya onlara verər, ya da mənə.  
“Sən elə bilirsən ki, dahi Di Macio da bu balıqdan sən 
yapışan  kimi  yapışardı?  –  qoca  özündən  soruşdu.  –  Hə, 
əminəm  ki,  o  da  mənim  kimi  edərdi,  hələ  bir  az  da  o  yana 
                                           
5
 Un espuelo de hueso – sümük xəstəliyi  
  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
94 
 
keçərdi, çünki o məndən həm cavandır, həm də güclüdür. Elə 
onun  da  atası  balıqçı  olub...  Görəsən,  sümük  döyənəyi  o 
yazığı çox incidir?”  
– Vallah, bilmirəm, – yenə ucadan dilləndi. –  
Ömrümdə sümük döyənəyi olmamışam.   
Batan günəşin necə qürub etməsini seyr edəndən sonra 
qoca qabaqlar Kasablankada olarkən bir dəfə meyxanada zırpı 
bir  zənciylə  qol  yarışına  çıxdığını  xatırladı.  Gəmi 
tərsanəsində  ən  güclü  adam  sayılan  bu  syenfueqoslu 
pəzəvənglə cəngə girib kimin qolunun daha güclü olduğunu 
aydınlaşdırmaq istəmişdilər.    
  
Hə,  onlar  masa  arxasında  üz-üzə  əyləşmişdilər, 
dirsəklərini  də  tabaşirlə  cızılmış  dairənin  içərisində  masaya 
dirəyib  pəncə-pəncəyə  vermişdilər.  Düz  bir  gün  bir  gecə 
beləcə qarşı-qarşıya oturub qollarını tərpətmədən qüvvələrini 
sınamış, güc gəlib biri o birinin qolunu əyməyə cəhd etmişdi. 
Həmin vaxt meyxanada olanların əksəriyyəti mərcə girmişdi. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
95 
 
Adamlar  ağ  neft  çırağı  ilə  işıqlandırılan  otaqda  var-gəl 
edirdilər.  Qoca  isə  gözlərini  zəncinin  əlindən,  sifətindən, 
dirsəklərindən  bir  an  belə  ayırmırdı.  Səkkiz  saat  keçəndən 
sonra münsiflər yoruldular: yatıb dincələ bilsinlər deyə, hər 
dörd saatdan bir onları dəyişdirmək qərara alındı.  
Hər ikisinin dırnaqlarının altından qan sızırdı, lakin heç biri 
gözünü o birindən çəkmirdi. Mərcləşənlər tez-tez bayıra çıxıb 
təzədən otağa qayıdır, divar uzunu düzülmüş kətillərdə oturub 
yarışın necə qurtaracağını maraqla, səbirsizliklə gözləyirdilər. 
Yadındadı  ki,  açıq-abı  rəngli  taxta  divarlara  adamların 
kölgələri  düşür,  külək  tavandan  asılmış  çırağı  xəfif-xəfif 
tərpətdikcə zəncinin yekəpər kölgəsi də divarda oynayırdı.  
Bütün gecə üstünlük gah bu tərəfə keçdi, gah o tərəfə. 
Zənciyə rom içirdir, siqaretini odlayırdılar; rom içəndən sonra 
zənci  var  qüvvəsini  cəmləyib  qocanın  –  əlbəttə,  onda  hələ 
qoca deyildi və onu Santyaqo El Çampeon
6
 deyə çağırırdılar 
                                           
6
 Santyaqo El Çampeon– çempion Santyaqo (ispanca)  
  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
96 
 
–  qolunu  üç  düym  əydi.  Qoca  qolunu  dikəldib  yenə  düz 
saxlamışdı  və  elə  həmin  anda  fəhmlə  müəyyən  etmişdi  ki, 
xalis pəhləvan və bütün tərsanədə yaxşı adam kimi tanınan bu 
zəncinin qolunu qatlayıb yerə vuracaq, yarışı da udacaq. Dan 
yeri  ağararkən  tamaşaçılar  münsiflərdən  tələb  etməyə 
başladılar  ki,  qoy  onlar  oyunun  heç-heçə  qurtardığını  elan 
etsinlər.  Hakim  neyləyəcəyini  bilməyib  çiyinlərini  çəkəndə 
qoca bütün qüvvəsini cəmləyib həmləyə keçmişdi: zəncinin 
qolunu  yavaş-yavaş  əyməyə  başlamış  və  nəhayət,  qatlayıb 
masaya yapışdırmışdı.   
Yarış  düz  bir  sutka  –  bazar  gününün  səhərindən  bazar 
ertəsinin səhərinəcən davam etmişdi. Mərcləşənlərin də çoxu 
oyunu heç-heçə saymağı hakimdən ona görə tələb edirdilər ki, 
hamısı  Havanaya  işə  getməli,  kömür  şirkətinin  gəmilərinə 
kömür,  ya  başqa  gəmilərə  şəkər  yükləməliydilər.  Yoxsa, 
əlbəttə,  hamı  onun  tərəfdarıydı  ki,  oyun  axıracan  davam 
etdirilsin, yarıda saxlanmasın. Qoca da rəqibini hələ camaatın 
işə getmək vaxtı çatmamışdan qabaq məğlub etmişdi.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
97 
 
Bu  əhvalatdan  sonra  qocanı  uzun  müddət  “Çempion” 
ləqəbiylə  çağırdılar.  Baharda  zənciylə  bir  də  yarışası  oldu. 
Amma  bu  dəfə  mərc  gələnlərin  sayı  az  idi,  pul  da  az 
yığılmışdı.  Bu  dəfə  də  oyunu  qoca  udmuşdu;  çünki  o  hələ 
birinci  yarışdan  inanmışdı  ki,  rəqibindən  güclüdür,  həm  də 
zəncinin  gözünün  odunu  almışdı.  Sonralar  bir neçə  dəfə  də 
yarışa çıxdı, lakin bu işdən çox tezliklə əl çəkdi. Arxayın oldu 
ki, istədiyi vaxt kimə desən qalib gələ bilər. Bu oyun qocanın 
sağ əli üçün çox zərərli olduğundan bir neçə dəfə də yarışa sol 
əli ilə girmişdi. Di gəl ki, andıra qalmış sol əli ona tabe olmur, 
indiki kimi namərdlik edib həmişə onu aldadır, pis vəziyyətdə 
qoyurdu. Buna görə sol əlinə çox da etibar etmirdi.  
Qoca düşündü: “Günəş sol əlimi yaxşı sağaltdı, daha qıc 
olmaz. Amma gecə çox soyuq olsa, qorxuram yenə keyiyə. 
Gecə hamilədir, görək sabah nə doğacaq”.   
Mayamiyə gedən təyyarə qocanın başının üstündən ötüb 
dənizə  kölgə  salanda  qanadlı  balıqlar  bərk  ürküb  qorxudan 
dəstə  ilə  havaya  sıçradılar.  Qoca  bu  mənzərəni  gördükdə 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
98 
 
düşündü: “Gör suda nə qədər qanadlı balıq var; bu aralarda, 
sözsüz ki, skumbriya da kalan olmalıdır”.  
O,  kürəyini  kəndirə  bərk-bərk  sıxıb  yoxladı  ki,  bəlkə 
balığı azca da olsa, yuxarıya qaldıra bildi, ancaq bundan heç 
nə çıxmadı; qaytan sim təki əsim-əsim əsdi, az qaldı qırılsın, 
ətrafa da su damcıları səpələndi.   
Qayıq asta-asta irəli üzürdü. Təyyarə gözdən itənə qədər 
qoca onun arxasınca baxdı və fikirləşdi: “Yəqin təyyarədə hər 
şey qəribədir. Bilmək istərdim ki, o cür yüksəklikdən baxanda 
dəniz nə təhər görünür? Bir az alçaqdan uçsaydılar, şübhəsiz, 
tutduğum balığı görə bilərdilər. Çox istərdim ki, iki yüz dəniz 
sajeni  hündürlükdən  asta-asta  uçub  ovladığım  balığa 
yuxarıdan  baxım.  Çanaqlı  bağa  ovuna  gedəndə  gəminin 
dorağacına  dırmaşıb  doyunca  baxardım,  suyun  altında  nə 
qədər şeylər görərdim. Skumbriyalar tünd-yaşıl rəngə çalırdı, 
hətta pərlərinin bənövşəyi zolağı və xalları belə görünürdü; 
özləri də dəstə ilə, topa-topa bir yerdə üzürdülər. Qəribədir, 
nəyə görə  çox dərində yaşayan və çox sürətlə üzən balıqların 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
99 
 
bəzəkləri  də,  naxışları  da,  hətta  xalları  da  bənövşəyi  rəngə 
çalır? Rəngi qızılı olduğu halda, skumbriya suyun altında niyə 
yaşıl  rəndə  görsənir?  Bərk  acıb  şikara  çıxanda  da  onların 
böyürlərində,  eynən  marlin  balığınınkı  kimi,  bənövşəyi 
zolaqlar  peyda  olur.  Niyə  görəsən?  Qəzəbdən,  ya  da  çox 
sürətlə üzməkdən belə ola bilərlərmi?”   
Şər  qovuşana  yaxın  qocanın  qayığı  böyük  Sarqas 
yosunları  adasının  yanından  ötərkən  ləpələrin  təmasından 
sarımtıl  yosunlar  suda  yellənə-yellənə  xəfifcə  yırğalanırdı. 
Elə bil əzəmətli okean öz məşuqəsini ağuşuna alıb qızılı ipək 
yorğan altında onu oxşayıb əzizləyirdi. Elə bu vaxt qocanın 
balaca  qarmağına  bir  skumbriya  keçdi.  O,  balığı  havaya 
sıçrayanda görmüşdü. İndi skumbriya günəşin axırıncı şüaları 
altında  parıldayan  üzgəclərini  geniş  açaraq  çapalayır, 
dəhşətdən ikiqat bükülüb canını ölümdən xilas etməyə çalışa-
çalışa mahir akrobatlar sayağı tullanıbdüşürdü. Qoca qayığın 
arxa  tərəfinə  keçib  aşağı  oturdu,  yoğun  kəndiri  sağ  əlində 
tutub sağ  ayağıyla  xırda tilovun ipini basdı  və  skumbriyanı 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
100 
 
sudan çıxarmağa başladı. Qayığın böyründə balıq daha bərk 
çırpınmağa  başladı;  qoca  əyilib  qızıl  kimi  parıldayan  tünd-
bənövşəyi  üzgəcli  balığı  sudan  çıxartdı  və  qayığın 
döşəməsinə  tulladı.  Balıq  hələ  diriydi,  amma  əngləri  qıc 
olmuşdu. O, aramsız şəkildə çənə döyür, qarmağı çeynəyirdi; 
uzun,  hamar  bədəni  əsim-əsim  əsir,  başını  yerə  çırpır, 
quyruğuyla qayığın döşəməsini döyəcləyirdi. Qoca onun qızıl 
təki alışıb-yanan kəlləsini əzəndə balıq yüngülcə titrədi, sonra 
da hərəkətdən düşüb qaldı.  
Qoca öz ovunu qarmaqdan çıxardı, yerinə sardina taxıb 
tilovu  təzədən  suya  atdı.  Sonra  tələsmədən  qayığın  burun 
tərəfinə  keçdi,  balığı  sudan  çıxartdığı  sol  əlini  yoxlayıb, 
şalvarına  silə-silə  quruladı.  Ağır  kəndiri  sağ  çiynindən  sol 
çiyninə  keçirib  sağ  əlini  dənizdə  yuya-yuya  ətrafa  baxdı: 
günəş artıq okeanın dalğaları altına enirdi.   
Qoca belini dikəldib ağırlaşmış tilov ipinin dəniz səthi 
ilə  əmələ  gətirdiyi  meyl  bucağını  gözəyarı  təyin  etdi  və 
ucadan dedi:   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
101 
 
– Bucaq dəyişməyib, hər şey əvvəlki qaydasındadır.  
Lakin əlini suya salıb axının hərəkətini yoxlayanda  
başa düşdü ki, qayığın sürəti xeyli azalıb.  
– Avarları  bir-birinə  bağlayıb  kormaya  bənd  edərəm, 
qayığın arxa tərəfində eninə qoyaram ki, gecə sürəti azaltsın.  
Bu balığın bütün gecəni üzməyə gücü çatar. Elə mən də ondan 
geri qalan deyiləm.  
«Skumbriyanı indi yox, bir azdan təmizləsəm daha yaxşı 
olar; Qanı da, şirəsi də ətdə qalar,  – qoca fikirləşdi.  – Mən 
bunu sonra edərəm, bir az gec məsləhətdir. Qayığın sürətini 
azaltmaq  üçün  avarları  kormanın  arxasına  bağlayıb 
bərkidərəm. Balıqları axşamüstü, ələlxüsus da günəş batanda 
narahat  etmək  olmaz.  Günəşin  batması  bütün  balıqlara  pis 
təsir edir».   
Havaya qaldırıb qurutduğu sol əli ilə ipdən yapışdı, yükü 
bacardığı qədər azaltmaq və ağırlığı balığın üstünə salmaqçün 
özünü qabağa, taxta oturacağa tərəf verdi, kəndiri avara bənd 
etməklə  bütün  gərginliyi  qayığa,  oradan  da  balığın  üzərinə 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
102 
 
keçirtdi.  Ürəyində  öyündü:  “Saç-saqqalı  bu  yolda  boş  yerə 
ağartmamışam  ki.  Belə  şeylərin  öhdəsindən  gələ bilməsəm, 
daha mən nəyə lazımam? Balığın halı o qədər də yaxşı deyil. 
Yalan deyil ki, qarmağa keçdiyi andan indiyədək ağzına heç 
nə  dəyməyib.  Nataraz  şeydir,  özü  də  yaman  qarınquludur. 
Qarnını  doyurmaqçün  ona  bir  aləm  şey  lazımdır.  Mən,  heç 
olmasa, bütöv bir tunesi aşırmışam, sabah da skumbriyanı – 
qoca  ov  balığına  dorado  adı qoymuşdu  –  təmizləyib  bir-iki 
tikə ötürərəm. Skumbriyanı yemək tunesdən çətindir. Eh, yəni 
bu dünyada asan bir iş var ki?”  
– Hə, balığım, de görüm, necəsən? – qoca ucadan xəbər 
aldı. – Mənim nə vecimə, kefim kök, damağım çağ, sol əlim 
də  sağalıb.  Çox  şükür.  Bu  axşama  da,  hələ  sabaha  da 
yeməyim var. Amma bu söhbətləri hələlik qoyaq bir kənara, 
sən qayığı çəkib aparmağında ol.  
Əslində,  qocanın  halı  dediyi  qədər  də  yaxşı  deyildi: 
kəndir kürəyini  kəsir,  ağrı və sancılar  onu incidirdi.  Amma 
yenə  özünə  təsəlli  verdi:  “Eh,  mən  bundan  betərini 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
103 
 
görmüşəm. Sağ əlimin yarası yüngüldür, sol əlim də daha qıc 
olmur. Ayaqlarımsa lap möhkəmdir. O ki qaldı yeməyə, hə, 
bax  bu  məsələdə  ümumiyyətlə,  naşükürlük  etmək  olmaz, 
çünki yemək sarıdan mənim vəziyyətim balığınkından qatqat 
yaxşıdır, heç müqayisə ediləsi deyil”.   
Hər tərəf qaranlıq idi. Sentyabrda gün batan kimi zülmət 
əlbəəl  çökür.  Qoca  köhnə  taxtaya  söykənib  dinçini  alırdı; 
çalışırdı  ki,  mümkün  qədər  çox  dincəlsin.  Başını  qaldırıb 
səmanı  bəzəyən  seyrək  ulduzlara  tamaşa  elədi.  Rigel 
bürcündəki ulduzların adını bilməsə də, hamısını bircə-bircə 
tanıyırdı: tezliklə çox-çox uzaqlarda sayrışan dostlarının hər 
birini görəcəkdi.   
– Qarmaqdakı balıq da mənim dostumdur, – qoca dedi. – 
Hələ ömrümdə bu yekəlikdə balığa rast gəlməmişəm. Nə  
görmüşəm,   nə   də   eşitmişəm.   İntəhası   mən   onu  
öldürməliyəm. Yaxşı ki, biz insanlar ulduz ovuna çıxmırıq; 
çox şükür ki, onları öldürməyə səy etmirik!   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
104 
 
Sonra fikirləşdi:  “Təsəvvür elə ki, insan oğlu hər gecə 
ayın,  ya  da  hər  gün  günəşin  ovuna  çıxır,  onları  tutub 
öldürməyə cəhd edir. Onlar da adamdan qaçır. Onda nə olardı 
görəsən? Yaxşı ki, belə olmayıb, bu məsələdə bəxtimiz əcəb 
gətirib”.   
Balıq ac olduğuna görə qocanın ona yazığı gəlirdi, lakin 
bu  rəhmdillik  onun  balığı  öldürmək  qərarına  heç  də  təsir 
etmədi.  Fikirləşdi  ki,  gör  bu  balıq  neçə  adamı  doyduracaq, 
amma  həmin  adamlar  onun  ətini  yeməyə  layiqdirlərmi? 
Əlbəttə yox! Heç kəs bu balığı yeməyə layiq deyil. Bir bax, 
gör o necə məğrur, nə qədər alicənabdır!   
“Mənim  çox  şeydən  başım  çıxmır,  –  qoca  düşündü.  – 
Çox  şeyi  bilmirəm.  Amma  nə  yaxşı  ki,  biz  günəşi,  ayı, 
ulduzları  məhv  etmirik,  onları  tutub  öldürmürük.  Doğma 
qardaşlarımızı  öldürmək,  dənizdən  qopara  bildiyimiz 
nemətlərin hesabına yaşamaq bizə bəs edir. Mən indi əyləc 
haqqında  fikirləşməliyəm.  Kürəklərdən  düzəldəcəyim  əyləc 
bir yandan faydalı olsa da, digər tərəfdən ziyan verə bilər.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
105 
 
Balıq qaçmaq istəsə, güc vuran kimi tilov ipini qırıb aparar. 
Əyləc qayığın sürətini azaldar, onu ağırlaşdırar. Qayıq yüngül 
olsa, mənə də, balığa da əziyyət az düşər,  həm də canımızı 
təhlükədən qurtarar. Bu balıq istəsə, çox iti üzər, heç bir şey 
onun  qabağını  saxlaya  bilməz.  Skumbriya  iylənib  xarab 
olmamış  onu  təmizləyim,  sonra  nə  olacaqsa,  qoy  olsun. 
Hələlik ondan bir az yeyib özümə gəlim, sonrasına baxarıq. 
İndi,  heç  olmasa,  bir  saat  da  dincələrəm.  Sonra  görsəm  ki, 
balıq gəlmək fikrində deyil, arxa tərəfə keçib, lazımi tədbir 
görərəm; kürəklərdən əyləc düzəldər, balığın hərəkətinə göz 
yetirərəm. Avarlardan əyləc düzəltmək özü də yaxşı fənddir. 
Gecikmək  olmaz,  diribaş  olmaq,  cəld  tərpənmək  lazımdır. 
Mən bilirəm, balıq çox güclüdür, hələ qüvvəsini bircə tikə də 
itirməyib;  qarmaq  ağzının  harasından  ilişibsə,  ağzını  aça 
bilmir. Amma qarmaq onu çox da incitmir, ona əziyyət verən 
aclıqdır;  bir  də  düşdüyü  təhlükəni  hələ  tamamilə  dərk  edə 
bilmir. Əsl məsələ budur. Dincəl, qoca. Bəsdir düşündün, qoy 
balıq nə  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
106 
 
qədər istəyir əlləşsin, sonra əlləşmək növbəsi sənə çatacaq”.   
Ona  elə  gəldi  ki,  azından  iki  saata  yaxın  dincəlib.  Ay 
çıxmadığından vaxtı təyin edə bilmirdi. Əlbəttə, lazım olduğu 
kimi  rahatlanmamışdı,  səksəkəli  halda  nəhəng  balığın 
ağırlığını  kürəyində  də,  çiynində  də  daim  hiss  etmişdi.  Sol 
əliylə  qayığın  kənarından  yapışıb,  indi  bu  ağırlığı  mümkün 
qədər qayığın üstünə keçirtməyə cəhd etdi.  
“Kəndiri qayığa bağlaya bilsəydim, hər şey necə də rahat 
başa gələr, çox asanca düzələrdi, – qoca düşündü. – Amma 
balıq bir azca təkan versə, tilovun ipi qırılar. Bütün ağırlığı 
bədənimə  keçirməliyəm;  ipdən  yapışıb  sayıq  olmalıyam  ki, 
lazım gəlsə, onu yavaş-yavaş ikiəlli buraxa bilim”.  
–  Qoca,  amma  burasını  unutma  ki,  sən  mütləq  yatıb 
dincəlməlisən, – yenə ucadan dedi. – Yarım gün və dübbədüz 
bir gecə keçib, hələ sonra da bütöv bir gün, sənsə yatmamısan. 
Nə  qədər  ki,  balıq  nadinclik  eləmir,  bir  az  yuxulayıb 
gözlərinin acısını al. Yatmasan, başın gicəllənəcək, hər şeyi 
qarışıq salacaqsan.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
107 
 
“Yox, başım qaydasındadır, qəti gicəllənib eləmir, özü 
də  babat  işləyir,  lap  doğma  qardaşlarım  ulduzların  parıltısı 
qədər aydındır,  – qoca düşündü.  – Amma indi yatmalıyam. 
Ulduzlar  da,  ay  da,  günəş  də,  hətta  okeanın  özü  də  sakit 
günlərdə, axın olmayanda yatır; suyun üzü güzgü kimi hamar 
olur. Yatıb dincini almaq yadından çıxmasın, özünü yatmağa 
məcbur elə. Sadə və etibarlı üsul tap, ipi harasa dolaşdır ki, 
ondan arxayın olasan. İndi isə dur qayığın arxa tərəfinə keç, 
kormada  skumbriyanı  təmizlə.  Ancaq  yatanda  avarlardan 
düzəldəcəyin əyləclərə o qədər də ümid olma ha: bu, yaman 
xatalı  işdir.  Belə  baxanda,  yatmasam  da  olar,  yuxusuz  da 
keçinə  bilərəm.  Hə,  keçinə  bilərsən,  amma  bu  da  çox 
təhlükəlidir”.   
Balığı  narahat  etməməkçün  qoca  iməkləyə-iməkləyə, 
çox  ehtiyatla  qayığın  arxa  tərəfinə  getdi.  Fikirləşdi  ki,  ola 
bilsin balıq da dənizdə mürgüləyir, amma onu dincini almağa 
qoymaq olmaz. Canı çıxana qədər qayığı dartıb aparmalıdır.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
108 
 
Qayığın arxa tərəfinə gəlib çatanda belini dikəldib ayağa 
durdu,  balığın  bütün  ağırlığını  sol  əlinə,  bir  də  kürəyinə 
keçirib,  sağ  əliylə  bıçağı  qınından  çəkib  çıxartdı.  Ulduzlar 
par-par  alışıb-yanırdı;  qoca  bıçağı  skumbriyanın  başına 
sancıb onu kormadakı oturacağın altından özünə tərəf çəkdi, 
bir ayağıyla üstündən basıb qarnını quyruğundan ta çənəsinin 
altınacan  yardı.  Sonra  bıçağı  yerə  qoyub  sağ  əliylə  içini 
təmizlədi,  qəlsəmələri  qoparıb  atdı.  Balığın  qovuğu  ağır  və 
sürüşkən idi; qoca onu yaranda içində iki qanadlı balıq gördü, 
hər  ikisi  də  təzə  udulmuşdu.  Hər  ikisini  götürüb  üst-üstə 
qayığın  içinə  qoydu,  qovuqla  içalatı  isə  dənizə  tulladı. 
Ulduzlu  gecədə  skumbriya  ağımtıl-boz  rəngə  çalırdı.  Qoca 
sağ ayağıyla balığın başından basıb əvvəl bir böyrünün, sonra 
da  tərsinə  çevirib  o  biri  böyrünün  dərisini  soydu;  hər  iki 
tərəfdən uzununa iki zolaq qalın ət kəsdi.   
Skeleti dənizə atanda əyilib aşağı baxdı: ovladığı nəhəng 
balığın necə hərəkət etdiyini görmək istədi; amma suya atdığı 
tullantının  işıltısından  başqa  ayrı  heç  nəyi  sezmədi.  Geri 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
109 
 
qanrılıb  qanadlı  balıqları  əlinə  götürdü,  onları  yemək  üçün 
hazırladığı skumbriyanın arasına qoyub bıçağı qınına soxdu, 
sonra balıqları götürüb təzədən ehmalca geri qayıtdı, qayığın 
burun  tərəfinə  gəldi.  Kürəyindən  keçən  kəndirin 
tarımlığından  beli  ikiqat  əyilmişdi;  nəhəng  balığın  bütün 
ağırlığını sağ əli çəkirdi.   
Ət  parçalarını  və  qanadlı  balıqları  qayığın  burun 
tərəfində yan-yana düzdü. Kəndiri çiyninin ağrımayan yerinə 
sürüşdürüb  kürəyini  düzəltdi,  ağırlığı  yenə  sol  əlinə  saldı, 
taxtaya  söykənib  bir  az  yana  əyilmiş  vəziyyətdə  qanadlı 
balıqları dənizin suyunda yudu: skumbriyanın əlinə yapışmış 
şirəsi  suda  fosfor  kimi  parıltı  saçırdı.  Axının  sürətini  təyin 
etməkçün  əlini  bir  müddət  şor  suda  gəzdirib  sonra  qayığın 
qırağına siləndə ətrafa fosforlu bir işıltı yayıldı.  
– Hə,  balıq,  –  qoca  dedi,  –  sən  ya  yorulub  əldən 
düşmüsən, ya da elə-belə dincini alırsan. Onda qoy mən də 
skumbriyadan bir az yeyim, sonra lap bir hovur da olsa, yatıb 
dincələrəm.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
110 
 
Gecənin get-gedə şiddətlənən soyuğunda uzaq ulduzlara 
baxa-baxa qoca skumbriyadan kəsdiyi ət  
parçalarından  birinin  yarısını,  qanadlı  balıqlardan  da  birini 
yedi.  
– Skumbriya  bişiriləndə  dadına  dünyada  heç  bir  dad 
çatmaz, – qoca dedi, – di gəl, çiy vaxtı da ondan iyrənc şey 
yoxdur!  Bundan  sonra  limonsuz,  duz  götürməmiş  bir  də 
dənizə çıxmaram.  
“Ağlım  başımda  olsaydı,  səhərdən  qayığın  burnuna 
dəniz  suyu  doldurardım,  axşamacan  filan  qədər  duz  əmələ 
gələrdi,  –  qoca  düşündü.  –  Axı  skumbriyanı  mən  gün 
batmamışdan  qabaq  tutmuşdum.  Nə  deyirsən  de,  mən  çox 
şeyi  nəzərə  almamışam.  Amma  yenə  pis  olmadı,  yarıdan 
çoxunu birtəhər çeynədim, ürəyim bulanmır”.  
Gündoğan  tərəfdə  göyün  üzünü  qalın  buludlar 
örtməkdəydi; qocanın sadiq dostları olan ulduzlar bircəbircə 
sönürdü. İndi qoca, sanki buludlara bürünmüş geniş vadi ilə 
irəliləyirdi. Külək kəsilmişdi.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
111 
 
– Üç-dörd günə havalar korlanacaq, – o dedi. – Amma 
hələ bu gecə də, sabah da qorxusu yoxdur. Hə, nə qədər ki, 
balıq sakitdir, sən də birtəhər özünü yuxuya ver, qoca!   
O, tilov ipini sağ əlində tutaraq, sağ tərəfə əyilib qayığın 
qırağına söykəndi, bütün ağırlığı burunun üstünə saldı. Sonra 
çiynindəki kəndiri azca aşağı keçirdib ipdən sol əliylə yapışdı.   
“Kəndir lap nə qədər açılsa da, onu sağ əlimlə saxlaya 
bilərəm,  –  qoca  düşündü.  –  Mən  yuxuda  olanda  sürüşüb 
dənizə düşsə, sol əlimə toxunub məni oyadar. Əziyyətin çoxu 
sağ ələ düşəcək. O yazıq da hər cür ağrıya, cəfaya dözməyə 
alışıb.  Lap  iyirmicə  dəqiqə,  yarımca  saat  yata  bilsəm, 
qənimətdir”.   
Qoca  qayığın  qırağına  söykəndi  və  balığın  bütün 
ağırlığını sağ əlinə keçirib yatdı.   
Bu dəfə yuxusuna şirlər girmədi; onların əvəzinə bir sürü 
dəniz  donuzu  gördü;  cütləşmə  dövrü  olduğundan  səkkiz-on 
mil  məsafədə  səpələnmiş  donuzlar  havaya  atlanır  və  təkrar 
dənizə  düşürdülər.  Sonra  o  özünü  qəsəbədəki  komasında, 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
112 
 
çarpayıda uzanmış vəziyyətdə gördü: içəri dolan şimal küləyi 
qocanı bərk üşüdürdü, balış əvəzinə başının altına qoyduğu 
sağ qolu da tamam keyimişdi. Yalnız bundan sonra yuxusuna 
sarımtıl qumla örtülmüş ucsuz-bucaqsız sahil girdi: dan yeri 
ağaranda bir neçə şir ala-toranlıqdan çıxıb sahilə yaxınlaşdı, 
qoca  da  lövbər  salmış  gəminin  göyərtəsində  durub  şirlərə 
tamaşa edirdi. Sahildən əsən axşam küləyi yanaqlarını oxşayır 
və qoca özünü son dərəcə bəxtəvər sayırdı.   
Ay  çoxdan  doğmuşdu,  qoca  isə  hələ  də  yatmağında, 
balıq da əvvəlki qaydada çəkə-çəkə qayığı öz arxasınca dartıb 
aparmağındaydı.   
Qoca  şiddətli  təkandan  oyandı;  sağ  əli  zərblə  sifətinə 
dəyib  onu  bərk  diksindirmişdi,  ildırım  sürətiylə  sürüşüb 
dənizin  dərinliklərinə  gedən  kəndir  isə  ovcunu  od  kimi 
yandırırdı.  Sol  əli  keyidiyindən  qoca  var  gücünü  sağ  əlinə 
yığıb, qaytanı ovcunda tutub saxlamağa cəhd etdi, lakin bir 
şey çıxmadı. Handan-hana qocanın sol əli də hərəkətə gəlib 
kəndirdən yapışdı. O, kəndiri kürəyi ilə sıxdı və indi kürəyi 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
113 
 
də, balığın bütün ağırlığı düşmüş sol əli də sürtünmədən od 
tutub yanırdı. Keyi açılmış sol əlini lap elə bil doğrayırdılar. 
Qoca arxa tərəfdəki ehtiyat kəndirə göz yetirdi; kələf sürətlə 
fırlandıqca  kəndir  də  sürətlə  açılırdı.  Birdən  balıq  okeanın 
sakit, güzgütək hamar sinəsini yarıb suyun üzünə çıxdı, tez də 
bütün  ağırlığıyla  təzədən  dənizdə  batdı.  Sonra  yenə  çıxıb, 
yenə batdı, dalbadal daha bir neçə dəfə də batıb-çıxdı.   
Qayıq  üzməkdə  davam  edir,  tilov  ipi  boşala-boşala 
suyun təkinə enirdi. Qoca kəndiri dartıb tarım saxlayır, sonra 
bir  anlığa  boşaldırdı;  qırıla  bilmək  qorxusuna  baxmayaraq, 
var  qüvvəsiylə  təzədən  bir  də  dartırdı.  İndi  kəndir  qocanı 
sürüyüb  düz  qayığın  burnuna  gətirmişdi,  onun  üzü 
skumbriyanın  tikəsinə  dirənmişdi,  özü  isə  qəti  tərpənə 
bilmirdi.   
“İntizarında olduğumuz, bax bu idi, – qoca düşündü. – 
İndi sayıq və zirək olmaq lazımdır. Hə, özünü bərk tut, balıq, 
möhkəm  dayan!  Kəndiri  bu  cür  dartmağının  əvəzini  mən 
səndən çıxardaram. İnan mənə ki, çıxardaram”.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
114 
 
O,  balığın  atılıb-düşməsini  görmürdü,  yalnız  okeanın 
sinəsini yararaq havaya qalxıb-endikcə qopartdığı şappıltını 
eşidirdi. Sürətlə dənizə gedən kəndir qocanın ovuclarını ülgüc 
kimi  kəsirdi.  Bunun  baş  verəcəyini  o  qabaqcadan  bilirdi, 
əlinin döyənək olan yerlərini qəsdən kəndirin ağzına verirdi 
ki,  qaytan  yaralı  ovcunu  və  barmaqlarını  kəsib  sıradan 
çıxartmasın.  
“Oğlan burda olsaydı, – o düşündü, – indi ipi isladardı. 
Hə, əgər oğlan burda olsaydı! Əgər burda olsaydı!”   
Tilov  ipi  dibsiz  quyuya  düşmüş  kimi  elə  hey  sürüşüb 
gedir, harasa gedirdi, qoca da balığı məcbur edirdi ki, kəndirin 
hər qarışı uğrunda mübarizə aparsın. Sonra birtəhər dikəldi, 
çənəsinin əzib xəşilə döndərdiyi balıq ətinin  
üstündən  başını  çətinliklə  də  olsa  qaldıra  bildi.  Əvvəl 
yavaşyavaş  dizləri  üstə,  sonra  da  ayağa  durdu.  İndi  kəndiri 
daha asta, daha ağır-ağır buraxırdı. Geri çəkilə-çəkilə axırda 
özünü  əvvəlki  rahat  yerinə  çatdırdı.  Qaranlıqda  görə 
bilmədiyi  qaytanı  ayağı  ilə  yoxlayanda  başa  düşdü  ki,  hələ 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
115 
 
ehtiyatı  çoxdur.  Suya  xeyli  kəndir  buraxmışdı,  balıq lap nə 
qədər vurnuxsaydı da, heç nə edə bilməzdi.  
Qoca düşündü: “Balıq, hər nə qədər istəyirsən atıl-düş, 
qovuqların  hava  ilə  dolsun  ki,  can  verəndə  dənizin  dibinə 
gedib  əlimdən  çıxmayasan.  Bir  azdan  başlayacaqsan 
fırlanmağa,  bax  onda  mən  də  keçəcəm  əsas  məsələyə. 
Qəribədir, görəsən, o niyə birdən-birə belə qızışdı ki? Aclıq 
onu qəzəbləndirib, yoxsa bu zülmətdə nədənsə qorxub?  
Bəlkə qəfil qorxu hiss edib? Amma o axı dinc balıq idi, güclü 
balıq idi. Axı o mənə çox ötkəm,  qorxu-ürkü bilməyən, özünə 
tam  arxayın  olan  cəsur  bir  balıq  təsiri  bağışlamışdı. 
Qəribədir!”  
– Qoca,  yaxşı  olar  ki,  qorxu-ürkü  barədə  sən  özün 
düşünməyəsən,  daha  çox  özünə,  öz  gücünə  güvənəsən,  –  o 
dedi. – Balığın yüyəni sənin əlində olsa da, bayaqdan kəndiri 
bir  düym  də  yığa  bilməmisən.  Bəs  bir  azdan  balıq  dövrə 
vurmağa başlayanda neyləyəcəksən?  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
116 
 
O, tilov ipini sol əli ilə tutub çiyninin köməyi ilə saxladı, 
əyilib sağ əliylə dənizdən bir ovuc su götürüb üzünə vurdu. 
Qorxurdu  ki,  sifətinə  bulaşmış  yumşaq  ətin  iyi  ürəyini 
bulandırar,  başını  gicəlləndirib  onu  gücdən  salar.  Üzünü 
yuyandan sonra əlini şor suda bir qədər də saxlamaq niyyətilə 
qolunu  qayığın  kənarından  dənizə  salladı,  ağarmaqda  olan 
göy  üzünə  baxdı.  Qayığın  sürətiylə  yanaşı,  istiqaməti  də 
müəyyən  etdi:  “Balıq  indi  üzü  gündoğana  üzür,  bu  da  onu 
göstərir ki, get-gedə yorulur, heydən düşdükcə suyun axınıyla 
getməyə  üz  qoyur.  Tezliklə  dövrə  vurmağa  başlayacaq. 
Mənim əsl işim də bax elə onda başlayacaq”.   
Sağ əlini bir az şor suda saxlayandan sonra çölə çıxartdı 
və ona diqqətlə baxıb:   
– Qorxulu bir şey yoxdur, – dedi. – Kişi olan kəs ağrıya 
da, əziyyətə də dözməlidir.  
Təzə yaralara toxunmamaq üçün kəndirdən çox ehtiyatla 
yapışıb özünü birtəhər qayığın o biri tərəfinə verdi ki, sol əlini 
dənizə sallayıb şor suda bir az da saxlasın.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
117 
 
– Yaralı olsa da, babat işləyir, amma sən, – deyə sol  
əlinə müraciət etdi, – arabir az qalırdın məni peşman edəsən.   
“Niyə  mən  bir  cüt  yaxşı  əllə  doğulmamışam,  niyə 
əllərimin ikisi də eyni sərrastlıqda deyil? – qoca fikirləşdi. – 
Görünür, öz günahımdır. Yaxşı işləməyə sol əlimi də gərək 
əvvəldən vərdiş etdirəydim. Yəqin mən bunu eləməmişəm.  
Allah  özü  şahiddir  ki,  hərgah  istəsəydi,  öyrənməyə  bəs 
deyincə imkanı olub! Amma, insafən, gecəyarısı pis işləmirdi, 
arada cəmisi bircə dəfə qıc oldu. Qıc olmaqdansa, qaytanın 
onu biryolluq kəsib tullaması yaxşıdır”.   
Qoca  gördü  ki,  acından  başı  gicəllənir,  skumbriyanın 
ətindən bir az çeynəməlidir. Amma fikrindən daşınıb öz- 
özünə   dedi:   “Yox,   yeyə   bilmərəm.   Başgicəllənmə  
ürəkbulanmadan  yaxşıdır.  Sifətim  ət  parçasını  xəşilə 
döndərəndə  bilmişdim  ki,  onu  daha  ağzıma  vura  bilmərəm. 
Yeyən deyiləm, amma xarab olanacan saxlayacam. Onsuz da 
qüvvə  yığmaq  gecdir,  yedim-yemədim,  fərq  etməz.  Axmaq 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
118 
 
qoca!  –  bu  yerdə  özünü  söyməyə  bilmədi,  –  axı  ay  axmaq 
qoca, qanadlı balığın o birisini ki, götürüb yeyə bilərsən”.   
Bayaqdan  təmizləyib  hazır  qoyduğu  qanadlı  balığı  sol 
əliylə  yerdən  qaldırıb  ağzına  atdı,  sümüklü-sümüklü 
çeynəyərək quyruğunacan sümürdü.   
Sonra öz-özünə dedi: “Çox yaxşı balıqdır. Adamı əməlli-
başlı  doydurur.  Mənə  lazım  olan  hər  şey  onda  var.  Mən 
əlimdən  gələni  elədim,  qoy  indi  dənizdəki  nəhəng  balıq  nə 
qədər istəyir dövrə vursun. Qoy o da əlindən gələni eləsin. Ya 
ona verər Allah, ya mənə”.  
Qoca dənizə çıxandan bəri günəş üçüncü dəfə doğurdu; 
balıq da elə bil, günəşin çıxmasına bənd idi  – dərhal dövrə 
vurmağa başladı.  
Qoca  ha  çalışdısa  da,  kəndirin  dəniz  səthi  ilə  əmələ 
gətirdiyi  meyl  bucağını  təyin  edə  bilmədi.  Hazırda  bu 
mümkün  deyildi,  həm  də  hələ  tez  idi.  Gərginliyin  bir  az 
səngidiyini hiss edəndə sağ əliylə ipi yığmağa başladı. Kəndir 
təzədən əvvəlki tarım vəziyyətə gəlib, az qaldı qırıla. Lakin 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
119 
 
gərginlik  qəfildən  azaldı  və  kəndir  xeyli  boşaldı.  İşi  belə 
görəndə qoca azca əyildi, çiyinləri də, kəlləsi də ağır yükdən 
qismən  xilas  oldu;  qaytanı    tələsmədən,  aramla  çəkməyə 
başladı. O gah sağ, gah da sol əlini ata-ata işləyirdi. Əl-qol 
atdıqca yorğun ayaqları və çiyinləri əllərinə kömək edirdi.   
– Çevrəni çox aralıdan götürüb, amma odur ey, başlayır 
dövrə vurmağa.   
Birdən  qocanın  yığa-yığa  dəstələdiyi  kəndirin  gerisi 
gəlmədi.  O,  ipi  dartanda  su  damcıları  ətrafa  səpələnib  gün 
işığının  altında  par-par  parıldadı.  Cavab  qaytarırmış  kimi 
balıq da kəndiri özünə tərəf dartdı; qoca dizləri üstə çöküb ipi 
yavaş-yavaş suya buraxdı.   
– Bilirəm,  –  dedi,  –  indi  iri  dövrə  vuracaq,  mən  də 
bacardığım  qədər  gərək  onu  yüyənləyim,  hər  dövrəni 
vurduqca  yüyənini  dartıb  dairəni  kiçildim.  Ola  bilsin,  bir 
saata  onu  görə  bildim.  İndi  mən  onu  inandırmalıyam  ki, 
mənimlə bacara bilməz, buna gücü çatmaz; sonra da vurub 
öldürməliyəm.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
120 
 
Lakin iki saat keçsə də, balıq hələ də qayığın ətrafında 
eləcə aramla fırlanmağında idi. Qoca qan-tər içində əlləşirdi, 
yorulub taqətdən düşmüşdü. Düzdür, bu müddət ərzində dairə 
də  xeyli  kiçilmişdi,  kəndirin  dəniz  səthindəki  meyl 
bucağından açıq-aydın görünürdü ki, balıq yavaş-yavaş üzə 
çıxır.  
Artıq bir saat olardı ki, qocanın gözlərinə qaranlıq çökür, 
tər axdıqca elə bil alnındakı yaraların üstünə duz səpirdilər. 
Gözlərinin  önündə  hərdən-hərdən  görünüb-yoxa  çıxan  qara 
ləkələr  onu  çox  da  qorxutmurdu;  kəndiri çıxartmaqçün  sərf 
etdiyi gücü və gərginliyi nəzərə alanda burada təəccüblü bir 
şey  yox  idi.  Amma  iki  dəfə  tam  sustaldığını  hiss  etdi  və 
bundan bərk təşvişə düşdü.  
– Olmaya, bu balığın əlində aciz qalıb öləcəm? Özü də 
işin düz gətirdiyi bir vaxtda, – qoca özündən soruşdu. –  
Özün kömək ol, ilahi! Əhd edirəm ki, yüz dəfə “Həzrəti  
İsa”,  bir  o  qədər  də  “müqəddəs  Məryəm”  duası  oxuyaram. 
Amma indi yox, bu saat yox.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
121 
 
“Elə hesab elə ki, oxumuşam, – xəyalən tanrısına  
müraciət etdi, – sonra mütləq oxuyacam”.   
Bu vaxt ikiəlli yapışdığı kəndir qəfil dartılmağa başladı 
və qoca güclü təkan hiss etdi. Zərbə də, təkan da çox şiddətli 
oldu.  
“Burnunun üstündəki qılıncla qarmağa bağlanmış məftili 
qırmaq istəyir, – qoca düşündü. – Əlbəttə, belə də eləməliydi. 
Amma  bu  onu  tullanmağa,  atılıb-düşməyə  vadar  edəcək, 
mənə isə bu dəqiqə balığımın dövrə vurması sərf eləyir. Qoy 
hələ bir az da fırlanmağa davam eləsin. Atılıbdüşmək balığa 
ondan ötrü lazım idi ki, canına hava doldursun, amma indi hər 
belə tullanış qırmağın açdığı  
yaranı genəldər, qarmaq yerindən çıxa bilər”.  
–  Balığım,  hoppanma,  xahiş  edirəm,  hoppanıb-
düşmə!  
Balıq  məftilə  daha  bir  neçə  dəfə  sərt  zərbələr  endirdi, 
qoca da hər dəfə başını bulayıb kəndiri az-az boşaltdı.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
122 
 
“Onu incitmək, yarasına toxunmaq olmaz. Necə var, qoy 
elə də qalsın. Mənim öz yaralarımın, ağrılarımın əhəmiyyəti 
yoxdur. Bütün cəfalara dözməliyəm. Balıqsa hədsiz ağrıdan 
quduzlaşa bilər”.   
Bir azdan balıq daha məftili döyəcləmədi, öz dövrəsini 
yenə dinc şəkildə vurmağa başladı. Qoca da kəndiri aramla 
yığmağında idi ki, birdən halı qarışdı, başı təzədən gicəlləndi; 
sol əliylə dənizdən bir ovuc su götürüb başına çilədi. Sonra 
bunu bir də təkrar elədi və yaş əlini peysərinə çəkib boynunu 
bərk-bərk ovuşdurdu.  
–  Başım gicəllənsə də, şükürlər olsun ki, heç yerim 
qıc olmur, – dedi. – İndicə balıq üzə çıxacaq, gərək bərk 
dayanım.  Dözümlü  ol,  qoca!  Sən  mütləq  duruş 
gətirməlisən, heç başqa cür ola da bilməz! Ağlına ayrı 
şey gətirmə, özgə fikirləri biryolluq başından çıxart!   
Qayığın  içində  dizi  üstə  düşüb  yenə  kəndiri  kürəyinə 
sürüşdürdü. “Nə qədər ki balığın başı fırlanmağa qarışıb, heç 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
123 
 
olmasa, mən bir az dincimi alım, elə ki üzə çıxdı, durub işini 
bitirərəm”.  
Qoca  kəndirə  əl  vurmadan  elə  çömbəldiyi  yerdəcə 
oturub  doyunca,  bəs  deyincə  dincəlmək  istəyirdi,  balığa  da 
imkan vermək istəyirdi ki, kefi nə qədər istəyir dövrə vursun. 
Amma  ip  tarım  dartılanda,  balıq  dövrəni  yarımçıq  vurub 
qayığa tərəf üzəndə qoca məcbur oldu ki, ayağa qalxıb kəndiri 
yığmağa başlasın. O, növbə ilə gah bir, gah da hər iki qolunu 
yelləməklə,  eyni  vaxtda  sağa-sola  döndərməklə  tilov  ipini 
mümkün  qədər  tez  dəstələməyə  cəhd  etdi.  Fikirləşdi  ki, 
ömrümdə  hələ  heç  vaxt  belə  yorulmamışam,  bu  yandan  da 
külək  qalxır.  Amma  yox,  küləyin  olmağı  yaxşıdır;  səmt 
küləyidir,  balığı  aparmağa  mənə  kömək  edər.  Əcəb  yerinə 
düşdü. Balıq təzədən dövrə vurmağa başlayanda mən bir az 
dincələrəm.  İndi  halım  babatdır.  Qoy  iki-üç  dəfə  də  dövrə 
vursun, sonra onun nəfəsini kəsəcəm”.  
Həsir  şlyapası  peysərinə  düşmüşdü.  Balıq  geri  dönüb 
kəndiri dartmağa başlayanda taqəti kəsilmiş qoca tamamilə  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
124 
 
süstləşib qayığın burnuna çökdü.  
“Balıq, indi bir az da sən əlləş, – qoca düşündü, – elə ki, 
yorulub geri qayıtdın, kələyini kəsəcəm”.   
Dənizdə iri bir dalğa əmələ gəldi, amma aydın havanın 
bələdçisi olan nəcib külək onu qovub apardı. Hə, bu külək evə 
qayıdarkən qocaya çox lazım olacaqdı.   
–  İndi mən qayığı cənuba tərəf sürməliyəm. Bir az 
da  üzü günbatana.  Vəssalam,  burda  nə var  ki?  Bəyəm 
dənizdə azmaq olar? Üstəlik də, bizim adamız uzundur.   
Balıq  fırlanıb  üçüncü  dövrəni  başa  vuranda  qoca  onu 
gördü. Ona elə gəldi ki, qayığın altından çox yekə bir kölgə  
downloaded from KitabYurdu.org

---

  
  
125 
 
keçdi; təəccüb və heyrət gözləri bərələ qaldı; gözüyl 
gördüyünə heç cür inana bilmədi.  
–  Yox,  –  dedi,  –  ola  bilməz,  bu  yekəlikdə  balıq 
olmaz!  
Həqiqətən də, balıq çox nəhəng balıqdı.  
Son dövrəni başa çatdırıb qayıqdan otuz yard məsafədə 
üzə çıxanda qoca mavi dənizin səthində onun açıq- 
bənövşəyi rəngə çalan çox iri, oraqvari quyruğunu gördü.   
Balıq təzədən suya cumdu, lakin bu dəfə çox dərinə gedə 
bilmədi. Qoca onun nəhəng gövdəsinə və bu gövdəni bəzəyən 
bənövşəyi rəngli enli zolaqlara heyrətlə baxdı.  
Balığın bel üzgəci yana sallanmışdı; yeni dövrə vuranda qoca 
onun gözlərini də gördü.  
Balıqla yan-yana boz rəngli bir cüt zəlibalığı da üzürdü; 
onlar tez-tez irəli cumub balığın böyründən yapışır, dərhal da 
cəld sıçrayışla kənara tullanırdılar; hərdən də onun  
kölgəsində daldalanıb üzürdülər.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
126 
 
Zəlibalıqlarının  hər  biri  üç  fut  uzunluğunda  olardı. 
Sürətlərini  artıranda  onlar  elə  qıvrılırdılar  ki,  elə  bil  xalis 
ilanbalığıydılar.  
Qocanın  bədəni  tər  içindəydi.  Bu  təkcə  günəşin 
istisindən yox, həm  də gərgin işləməkdən idi. Balıq aramla 
dövrə vurduqca qoca da kəndiri yığırdı; indi arxayın idi ki, 
ikicə dövrədən sonra nizəni balığa sancmağa imkan tapacaq.  
“Gərək onu mümkün qədər yaxına gətirim, qayığın lap 
yaxınlığına gəlməyə vadar edim, – qoca düşündü. – Başını  
yox,   ürəyini  
nişan  almalıyam.   Zərbə  
düz 
 ürəyinə saplanmalıdır”.   
– Hə, qoca, gücünü topla, özün də hövsələli ol!  
Sonrakı dövrəni vuranda balığın beli suyun üzünə çıxdı, 
ikinci  dövrə  başa  çatanda  isə  sudan  xeyli  yuxarı  qalxdı. 
Amma o hələ də uzaqdaydı. Qoca çox yaxşı başa düşürdü ki, 
əgər kəndiri bir az çox yığsa, balığı qayığın lap böyrünə gətirə 
bilər.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

  
  
127 
 
Nizəni çoxdan hazır qoymuşdu, sapına bağladığı nazik 
məftilin ucunu da qayığın burnundakı kötüyə bənd eləmişdi.  
Məftil kələfi girdə səbətin içindəydi.  
Balıq  yavaş-yavaş  dövrə  vurur  və  qayığa  yaxınlaşırdı. 
Öz yekə, qəşəng quyruğuyla mavi suları ehmalca ləpələndirən 
bu varlıq qeyri-adi gözəlliyi və görkəmi il qocanı valeh edib, 
əməlli-başlı mat qoymuşdu.   
Qoca kəndiri var qüvvəsiylə özünə tərəf dartdı ki, balığı 
qayığa mümkün qədər çox yaxınlaşdırsın. Birdən balıq azca 
böyrü  üstə  döndü,  amma  tez  də  özünü  düzəldib  dövrə 
vurmağa davam elədi.  
– Canı əlimdədir, – qoca dedi. – Mən onu tərpədə bildim. 
İndi hara çəksəm, ora da gedəsidir.  
Qocanın  başı  yenə  gicəlləndi,  lakin  qüvvəsini  toplayıb 
ipi bir də dartdı. “Onu böyrü üstə çevirə bildim, – o düşündü, 
–  bu  dəfə  arxası  üstə  çevirəcəm.  Hə,  əllərim,  nə  qədər 
gücünüz  var,  dartın  ipi!  Ayaqlarım,  siz  də  möhkəm  durun! 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
128 
 
Başım, nəbada özünü itirəsən ha! Axı sən heç vaxt məni darda 
qoymamısan. Bu dəfə mən onu arxası üstə çevirəcəm”.   
Kəndiri  var  gücüylə  özünə  çəksə  də,  balığı  tam  arxası 
üstə  çevirə  bilmədi:  bir  anlıq  yanpörtü  qalan  balıq  tez  də 
özünü düzəldib əvvəlki vəziyyətinə qayıtdı və üzüb aralandı. 
– Qulaq as, balıq! – qoca ona dedi. – Sən onsuz da öləcəksən. 
Bəs  mənim  ölməyim  sənin  nəyinə  lazımdır?  Niyə  məni  də 
özünlə o dünyaya aparmaq istəyirsən?  
“Bu söhbətdən heç nə çıxmayacaq”, – qoca düşündü.   
Onun  ağız-boğazı  elə  qurumuşdu  ki,  dili  zorla  söz 
tuturdu;  özü  də  son  dərəcə  zəifləmişdi,  əyilib  su  şüşəsini 
götürməyə belə heyi qalmamışdı.  
“Bu  dəfə  onu  gərək  lap  qayığın  yanına  çəkib  gətirəm, 
amma  deyəsən  xərifləmişəm.  Deyəsən  bacarmayacam... 
Amma  yox,  bacararsan,  hələ  o  yana  da  keçərsən!  Səndə 
tükənməz güc var, qoca!”  
Balıq növbəti dövrəni başa çatdıranda qoca az qalmışdı 
onu vursun. Lakin heç nə alınmadı; balıq yenə uzaqlaşdı.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

  
  
129 
 
“Balıq, sən mənim axırıma çıxdın ki, – qoca düşündü. – 
Neynək, səni də qınamaq olmaz, can şirin şeydir. Bilirəm,  
indi  sən  öz  canının  hayındasan.  Qardaşım,  bu  qədər 
yaşamışam, di gəl, sənin kimi nəhəng, sənin kimi gözəl, sənin 
kimi dinc və nəcib məxluq görməmişəm. Neynək, öldür məni! 
Kimin kimi öldürəcəyi daha mənim vecimə deyil”.   
«Qoca,  get-gedə  sənin  ağlın  çaşır  ha!  Amma  bel 
məqamda  sən  başını  itirməməlisən.  Ağlını  başına  yığ, 
əziyyətə, iztiraba kişi kimi döz... – və xəyalən əlavə elədi: –  
Ya da balıq kimi!   
– Ya ağlım, qayıt gəl öz yerinə, – qoca astadan  
pıçıldadı; elə astadan pıçıldadı ki, öz səsini güclə eşitdi. – Di 
işlə görüm. İşlə deyirlər sənə!   
Balıq iki dəfə dövrə vursa da, vəziyyət dəyişmədi: o, heç 
cür yaxına gəlmir, mümkün qədər aralıda üzürdü.   
“Vallah, heç bilmirəm necə edim, – qoca düşündü.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
130 
 
Balıq hər dəfə uzaqlaşanda ona elə gəlirdi ki, huşunu itirir, 
çaşır,  nə  edəcəyini  bilmir.  –  Bu  dəfə  gücümü  əməlli-başlı 
sınayacam”.  
O,  həqiqətən,  gücünü  bir  də sınadı və  bu  dəfə  ona  elə 
gəldi ki, az qalır yıxılsın; amma balığı arxası üstə çevirə bildi.  
Balıq da təzədən dikəldi; iri, qəşəng, naxışlı quyruğunu 
əvvəlki kimi aramla yellədə-yellədə üzməkdə davam elədi.  
– Əl çəkən deyiləm, bir də cəhd edəcəm, – qoca özünə 
söz verdi. Amma əlləri yaman boşalmışdı, gözünə də qaranlıq 
çökürdü. Gözü qarala-qarala ha çalışdısa, neçə dəfə əlləşdisə, 
bütün cəhdləri boşa çıxdı.   
“Bəs belə? – qoca əməlli-başlı cinləndi; ona elə gəldi ki, 
içindəki həyat nişanələri sönüb getməkdədir. – Mən bir də güc 
vuracam, bir də cəhd edəcəm!”   
Qoca bütün ağrılarını unudaraq qəti vuruşa girişdi. Balıq 
böyrü üstə çevrilib yanpörtü vəziyyətdə yavaş-yavaş qayığa 
tərəf  yaxınlaşdı,  burnu  üstündəki  qılınc  az  qaldı  qayığın 
böyrünə  toxunsun.  Onun  enli,  uzun  bədəni  sanki  dənizin 
downloaded from KitabYurdu.org

---

  
  
131 
 
dərinliklərinə qədər uzanıb gedirdi. Gümüş kimi parıldayan 
belinə  kəmər  təki  dolanmış  bənövşəyi  zolaqlar  heyrətamiz 
dərəcədə qəşəng idi.  
Qoca  kəndiri  yerə  qoyub  ayağı  ilə  üstündən  bərk-bərk 
basdı,  nizəni  qapıb  var  qüvvəsini  toplayaraq  balığın 
adamboyu qədər sudan qalxmış nataraz döş üzgəcinin altına 
sapladı; iti dəmirin yumşaq ətə necə batdığını hiss edən qoca 
bədəninin bütün ağırlığını nizənin üstünə salıb onu lap dərinə 
yeritdi.   
Bu zaman ölümlə əlbəyaxa olmuş balıq təzədən dirçəldi, 
nəhəng  gövdəsini,  təsviri  mümkün  olmayan  gözəlliyini 
nümayiş  etdirmək  istəyirmiş  kimi  suyun  üzün  çıxdı  və 
qəfildən  göyə  sıçradı,  qayığın  tuşunda,  düz  qocanın  başı 
üzərində,  havada  bir  anlığa  asıla  qaldı  və  sonra  gurultu  ilə 
dənizin  ağuşuna  düşdü.  Dəniz  təlatümə  gəldi;  qoca  da 
təpədən-dırnağacan islandı.   
Ürəyi  bulanan,  başı  gicəllənən  qoca  daha  heç  nə  görə 
bilmədi. Amma nizənin ipini boşaldıb qanı axan yaralı əliylə 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
132 
 
onu  ağır-ağır  yığmağa  başladı,  gözlərinin  işığı  yerinə 
qayıdanda isə bütün diqqətini toplayıb nataraz qarnı gümüş 
kimi parıldayan balığı arxası üstə çevrilmiş gördü. Nizənin şiş 
ucu  balığın  belini  parçalayıb  o  üzündən  çıxmışdı,  dənizin 
mavi  suları  da  balığın  ürəyindən  axan  al  qana  boyanmışdı. 
Əvvəl nəhəng qan ləkəsi tünd rəngdəydi, sanki mavi suları bir 
mil dərinlikdən balıq sürüsü dövrələmişdi. Sonra ləkə bulud 
kimi  ətrafa  yayılmağa,  gümüşü  balıq  da  ləpələrin  üstündə 
aramla yırğalanmağa başladı.  
Qoca şövqlə parıldayan gözləri dumanlanana qədər  
nəzərlərini balıqdan ayıra bilmədi. Nizənin sapına bağlanmış 
ipi iki dəfə kötüyə doladı, axırda başını əlləri arasına aldı. 
“Başıma nolub axı? – peysərini qayığın burnundakı taxtaya 
söykəyib astadan pıçıldadı. – Mən yorulub əldən düşmüş 
qocayam. Amma hər necə olsa, mənə qardaşdan əziz olan bu 
balığı öldürə bildim. İndi də qul zəhməti tələb edən işləri 
görüb qurtarmalıyam. Kəndiri götürüb ilgək düzəltməliyəm 
ki, balığı qayığın yedəyinə bağlayım. Lap iki nəfər olsaydıq 
downloaded from KitabYurdu.org

---

  
  
133 
 
da, bunu yerindən tərpədə bilməzdik, ya qaldırsaq da, qayığa 
dolan suyu boşaltmaq olmazdı, həm də qayıq onun ağırlığına 
dözməzdi. Hamımız batardıq: qayıq da, mən də, balıq da. 
Əvvəlcə bütün hazırlıq işlərini görüb balığı yaxına çəkərəm, 
sonra onu qayığın bortuqa sarıyıb yedəyə alaram, axırda da 
dorağacını qaldırıb, yelkəni açıb yola düşərəm”.  
Balığı  qayığa  tərəf  çəkməyə  başladı,  kəndiri  onun 
qəlsəmələri  altından  salıb  cəhəngindən  çıxartmaq,  sonra  da 
başını qayığın burun tərəfinə bağlamaq istədi.   
“Balığa baxmağı, onu bu əllərimlə oxşamağı ürəyim elə 
istəyir ki, – qoca köksünü ötürdü. – Axı o, mənim sərvətimdir. 
Amma ona toxunmaq istəyim heç də sərvətim olduğuna görə 
deyil. Mənə elə gəlir ki, nizəni köksünə  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
134 
 
saplayanda mən artıq onun ürəyinə toxunmuşam. Nizəni  
ikinci dəfə ürəyinə sancıb belindən çıxardanda hiss etdim ki, 
ürəyi ovcumun içindədir. Di yaxşı, indi balığı yaxına çəkib 
kəndiri belinə sarımalıyam, ilgəyi quyruğundan  
keçirməliyəm ki, qayığa möhkəm bağlansın!”  
– İşə  başlamaq  vaxtıdır,  qoca,  –  özünə  əmr  etdi  və  bir 
qurtum  su  içdi.  –  Sənin  xalis  it  zülmü  olan  hələ  nə  qədər 
işlərin var, yalnız onları görüb qurtarandan sonra döyüş başa 
çatacaq.  
O, əvvəlcə səmaya, sonra balığa baxdı. Günəşi diqqətlə 
nəzərdən keçirib fikirləşdi ki, günortadan təzə-təzə adlayır, bu 
yandan  da  passat  küləyi  güclənir.  İndi  kəndirləri  calamaq 
vaxtı  deyil,  onları  evdə,  oğlanla  bərabər  yerbəyer  edərik, 
lazım olanları bir-birinə calaşdırıb qaydaya salarıq.  
– Hə, balığım, yaxına gəl görüm!  
Ancaq  balıq  ona  qulaq  asmadı,  dalğaların  üstündə 
tənbəl-tənbəl  yırğalana-yırğalana  yerindən  tərpənmədi  və 
qoca naəlac qalıb özü qayığı ona tərəf sürməli oldu.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
135 
 
Yaxınlaşıb balığın nataraz başını görəndə təəccübdən qocanın 
gözləri  kəlləsinə  çıxdı.  O  nə  gözlərinə  inana  bilirdi,  nə  də 
başın bu dərəcədə yekəliyinə. Axırda nizənin ipini kötükdən 
açıb  balığın  qəlsəmələrindən  keçirtdi,  ucunu  cəhəngindən 
çıxardıb bir neçə dəfə burnu üstündəki qılınca doladı; bir də 
qəlsəmələrdən  keçirtdi,  bir  də  qılınca  sarıdı,  ikiqat  düyünlə 
möhkəm bərkidib kötüyə bağladı. Kəndiri kəsib qayığın arxa 
tərəfinə gəldi ki, balığın quyruğuna ilgək keçirdib bərkitsin.   
İndi  balığın  bənövşəyi  rəngi  dəyişib  gümüşü  rəng 
almışdı,  bədənini  bəzəyən  enli  zolaqlar  quyruğu  kimi 
açıqbənövşəyi  rəngə  çalırdı.  Zolağın  hər  biri  qocanın  geniş 
açılmış  iri  əlindən  də  enli  idi.  İri  gözləri  gah  periskop 
güzgüləritək  donuq  görünür,  gah  da  xaç  mərasimindəki 
müqəddəslərin simalarını xatırladırdı.  
– Onu ancaq bu yolla öldürmək olardı, mən onu başqa 
cür öldürə bilməzdim, – qoca dedi.  
İçdiyi  bir  qurtum  su  qocanın  halını  xeyli 
yaxşılaşdırmışdı. Huşunu bir daha itirməyəcəyinə arxayın idi. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
136 
 
“Bu balığın min beş yüz girvənkə əti var. Artıq da ola bilər. 
Cəmdəyin üçdə ikisi xalis ət olsa, girvənkəsi də otuz sentdən 
satılsa, görəsən, nə qədər pul çıxardar?”  
– Yox,  kağız-qələmsiz  bu  boyda  alverin  hesabını 
aparmaq olmaz, – o dedi. – Bunu vurub-çıxmaq üçün adamın 
fikri aydın olmalıdır. Mənimsə başım üstümdə durmur. Mənə 
elə gəlir ki,  dahi  Di Macio bu  gün  mənimlə  fəxr  edə  bilər. 
Hərçənd  sümük  döyənəyinə  ürcah  olmamışam,  amma  əlim 
də, belim də yaman ağrıyır. Görəsən, döyənək nə olan şeydir? 
Bəlkə, bu azar elə bizim özümüzdə də var, bilmirik?  
Qoca balığı üç yerdən – burun tərəfdən, ortasından, bir 
də quyruq hissəsindən qayığa möhkəmcə bənd elədi. Balıq o 
dərəcədə  nataraz  idi  ki,  elə  bil,  qayığın  özünü  gəminin 
böyrünə qoşmuşdun. Kəndirdən bir parça kəsib balığın açıq 
ağzını da bağladı – bu mümkün qədər sürətlə üzməkdə qocaya 
kömək  edəcəkdi.  Dorağacını  qaldırıb  ona  bir  ağac  dayadı, 
yamaqsız yeri olmayan yelkəni açıb astar üzündəki ipini tarım 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
137 
 
çəkdi.  Qayıq  hərəkətə  gəldi;  qoca  arxa  tərəfdə  çömbəlib, 
qayığı cənub-qərb istiqamətinə yönəltdi.   
Səmti  bilmək  üçün  o,  kompasa  ehtiyac  duymurdu; 
küləyin  əsməyindən,  yelkənin  şişməyindən  cəhətləri  dəqiq 
təyin edə bilirdi. “Yaxşısı budur, balaca qarmağı suya atım, 
xırda  balıqdan-zaddan  bir  şey  tutum:  yeməyə  heç  nəyim 
yoxdur”.   
Qarmağa taxılan əyri dəmiri tapa bilmədi, sardinalar da 
iylənmişdi. Götürüb dəstəli qarmağı dənizə uzatdı, bir çəngə 
sarı  yosun  qoparıb  silkələdi,  qayığa  xeyli  dəniz  xərçəngi 
töküldü.  Xərçənglər  yerbirəsi  təki  atılıb-düşür,  ayaqlarını 
oynadırdılar. Qoca şəhadət və baş barmağıyla onların başını 
üzüb  tullayır,  bədənlərini  ağzına  atıb  çeynəyə-çeynəyə,  elə 
qabıqlı-quyruqlu  içəri  ötürürdü.  Xırdalığına,  nazikliyinə 
baxmayaraq, xərçənglər çox ləzzətli idi.  
Şüşədə  iki  içimlik  su  qalmışdı;  xərçənglərin  axırına 
çıxandan sonra qoca üstündən bir qurtum su da içdi.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
138 
 
O,  bütün  maneələri  dəf  edərək,  sürətlə  üzən  qayığı 
qoluyla idarə  edirdi. Nəhəng balıq daim gözləri önündəydi, 
nəzərləri  yaralı  əllərinə  sataşanda,  yaxud  kürəyi  qayığın 
taxtasına toxunanda isə bütün bu olub-keçənlərin heç də yuxu 
deyil, həqiqət olduğuna bir daha inanmalı olurdu.  
Balıqla  fədakar  döyüşü  başa  çatdıranda,  taqətdən  düşüb 
huşunu  itirəndə  ona  elə  gəlmişdi  ki,  bunların  heç  biri 
gerçəklik deyil; hamısı yuxudur, röyadır. Hətta balığın sudan 
havaya sıçraması da ona vaqiə kimi görünmüşdü və gözlərinə 
inanmamışdı. Həm də qoca onda heç nəyi doğrudürüst seçə 
bilmirdi,  indi  isə  gözlərinə işıq gəlmişdi  və  hər  şeyi  olduğu 
kimi görürdü.  
Hə,  indi  o  bilirdi  ki,  balıq  həqiqətən  mövcuddur, 
əllərinin, kürəyinin sızıltısı da əsla yuxu deyil.   
“Əllərim tez sağalacaq, – qoca düşündü. – Yaralarımdan 
xeyli qan axıb, ona görə də qanım zəhərlənməz, şor suyun da 
yaraya  xeyri  var.  Bizim  körfəzin  lehməli  suyu  yaranın  ən 
yaxşı  dərmanıdır,  bütün  dünyada  bundan  yaxşı  məlhəm 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
139 
 
tapılmaz.  Bu  saat  ona  çalışmalıyam  ki,  huşumu  itirməyim, 
əllərim də öz vəzifəsini yaxşı icra etsin. Hələlik pis üzmürük. 
Balığın ağzı bağlıdır, quyruğu da  
yaxşı durur, gah qalxır, gah da suya düşür. Biz doğma qardaş 
kimi bərabər üzürük”.  
Başı yenə bir az gicəlləndi və qoca düşündü: “Görəsən, 
hansımız hansımızı aparır: mən balığı, ya balıq məni? Mən 
onu  qayığa  yükləmiş  olsaydım,  heç  bu  sual  da  ortaya 
çıxmazdı.  Biz  yanaşı  üzürük,  özü  də  bir-birimizə  möhkəm 
bağlıyıq.  Eh,  daha  neyləmək  olar,  balıq  məni  aparırsa,  qoy 
belə olsun. Əslində, mən onu yalnız fəndlə, kələklə üstələdim. 
Mənə  pislik  eləmək  yazıq  balığın  heç  xəyalından  da 
keçmirdi”.  
Onlar  aramla  üzdükcə  üzür,  elə  hey  üzürdülər.  Qoca 
növbə ilə əllərini dənizə salıb şor suda saxlayırdı ki, yaraları 
tez sağalsın, həm də başı gicəllənməsin. Göydə tənha, seyrək 
buludlar süzürdü. Qoca buludlara baxanda bütün gecə külək 
əsəcəyini təyin etdi. Tez-tez dönüb balığa baxır,  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
140 
 
ondan göz çəkə bilmirdi, həm də özünü bir daha inandırmağa 
çalışırdı ki, yuxu görmür, hər şey əslində olduğu kimidir.   
Yırtıcı köpəkbalıqlarından birincisi qoca yola düşəndən 
düz bir saat sonra özünü ona yetirdi.   
Okeanın lap dərinliklərindən varıb gələn bu yırtıcı onu 
heç  də  təsadüfən  haqlamamışdı:  nəhəng  balığın  qatı  qanı 
dənizin  dibinə  çöküb  bir  mil  məsafədə  ətrafa  yayılmışdı, 
köpəkbalığı  da  iyi  alan  kimi  dənizin  mavi  sinəsini  ildırım 
sürətiylə  parçalayaraq  üzə  çıxmışdı;  onun  dərisi  günəş 
şüalarının altında bərq vururdu.   
Birdən akula geri qayıdıb suya cumdu, itirdiyi qan izini 
tapıb  yenidən  suyun  üzünə  çıxdı,  qayığı  və  ona  bağlanmış 
yekə  balığı  izləməyə  başladı.  O  arabir  izi  itirir,  lakin  güclə 
hiss edilən zəif qoxunu təzədən tapıb şikarını qarabaqara təqib 
edirdi. Mako cinsindən olan bu yırtıcı çox nataraz idi, çox da 
sürətlə üzürdü. Okeanda sürətdə ona çatan ayrı balıq yoxdu; 
o sanki elə yalnız üzməkçün yaranmışdı! İyrənc cəhəngindən 
savayı qalan hər yeri gözəl idi. Qılınc-balıq kimi onun da beli 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
141 
 
abı,  qarnı  gümüşü  rəngdə,  dərisi  hamar,  həm  də  olduqca 
möhkəm idi. Heyvərə ağzı nəzərə  
alınmazsa,  hər  cəhətdən  qılınc-balığa  oxşayırdı,  hündür  bel 
pəri suyu ləpələndirmədən asanlıqla yarırdı. Ağzında səkkiz 
cərgə  köndələninə  düzülmüş  möhkəm  dişləri  vardı.  Bunlar 
başqa  yırtıcıların  dişlərinə  əsla  bənzəmirdi;  caynaq  kimi 
əyilmiş  bu  dişlər  hərəsi  barmaq  böyüklüyündə  olurdu  və 
həqiqətən də onun dişləri qocanın barmaqlarından yekə, həm 
də ülgüc kimi iti idi. Mako köpəkbalıqları, elə bil, dənizdəki 
başqa balıqlar üçün qənim yaranmışdı. Cəld üzdükləri qədər 
də  qüvvətli  olan  bu  yırtıcıların  hər  cəhətdən  üstünlükləri 
vardı; düşmənlərindən heç biri bu cəhətdən onlara çatmırdı.  
Şikarın  yerini  və  qan  qoxusunu  çox  tez  duyurdular, 
bellərindəki iti pərlər də suyu qılınc kimi kəsirdi.   
Qoca  onu  görən  kimi  tanıdı;  yırtıcının  heç  nədən 
qorxmadığını,  istəyinə  çatmamış  əl  çəkməyəcəyini  yaxşı 
bilirdi. Odur ki, nizənin kəndirini qayığın kənarına bənd edib 
hazır durdu və rəqibinin yaxınlaşmasını gözlədi. Kəndir qısa 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
142 
 
idi,  qoca  onun  bir  hissəsini  balığı  qayığa  bağlayanda  kəsib 
işlətmişdi.  
Qocanın halı babat idi, heç yeri ağrımırdı, üz-gözündən 
qətiyyət yağırdı. Lakin uğura çox az ümid vardı.   
“İşlər lap yaxşı idi, – qoca düşündü, – amma əlbəttə, belə 
hal uzun sürə bilməzdi”.   
O,  yaxınlaşmaqda  olan  akulanı  gözdən  buraxmır,  eyni 
zamanda, arabir öz nəhəng balığına da nəzər salıb ürəyində 
arzulayırdı  ki,  keşkə  bunların  hamısı  yuxu  olaydı.  “Yuxu 
olsaydı,  əcəb  yaxşı  olardı.  Bilirəm  ki,  bu  müzür  varlığın 
balığıma ziyan vurmasına mane ola bilməyəcəm. Amma nə 
bilmək olar, bəlkə onu vurub öldürdüm? Vayına oturum,  
dentuso”.
7
  
Dentuso  özünü  qayığın  quyruğuna  yetirib  həmləyə 
keçdi.  Qoca  onun  çox  geniş  açılmış,  cəhənnəm  qapısına 
oxşayan  bədheybət  ağzını,  dəhşət  saçan  gözlərini  gördü; 
balığın  quyruğundan  iri  bir  dişləm  qopardan  yırtıcının  alt 
çənəsi  üst  çənəsinə  dəyəndə  dişləri  elə  şaqqıldadı  ki,  bu 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
143 
 
şaqqıltıdan qoca əməlli-başlı səksəndi. Onun əvvəl başı, sonra 
beli  sudan  çıxdı,  ikinci  həmlədə  dişlərin  şaqqıltısı  təkrar 
eşidildi və qoca həmin anda nizəni onun təpəsinə, gözlərini 
birləşdirən  xətlə  burnundan  başına  qalxan  xəttin  kəsişdiyi 
yerə sapladı. Əslində, xətt-filan yox kimiydi: olan şey – abı 
rəngli  yepyekə,  kələ-kötür  kəlləydi;  geniş  açılmış  iri,  vəhşi 
gözlərdİ;  hər  şeyi  parçalamağa  hazır  dayanmış  şaqqıldayan 
çənələrdi.  Zərbənin  tuşlandığı  yerdə  dentusonun  beyni 
yerləşirdi,  ona  görə  də  qoca  nizəni  yaralarından  qan  sızan 
əlində bərk-bərk sıxaraq məhz həmin yeri nişan  
                                                 
 
7
 
Dentuso – yekədiş köpəkbalığı növü (ispanca). 
 
 
 
 
 
almışdı və zərbəni də məhz ora endirmişdi. O, bunu heç nəyə 
ümid bağlamadan, qarasına, lakin sonsuz bir qətiyyət, qəzəb 
və tükənməz nifrətlə etmişdi.   
Həvədiş  havada  kəlləmayallaq  aşıb,  beli  üstə  dənizə 
düşdü;  qoca  onun  sönən  gözlərini  aydın  gördü  və  artıq 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
144 
 
öldüyünü  yəqin  etdi.  Amma  o,  təzədən  çevrildi;  nizənin 
sapındakı kəndir iki dəfə belinə dolandı. Bu hərəkətlə sanki o, 
qocanın çıxardığı hökmlə razılaşmaq istəmədiyini bildirirdi. 
Arxası  üstə  düşdüyü  halda  quyruğunu  oynadıb  dənizi  elə 
köpükləndirdi ki, elə bil suda mühərrikli qayıq gedirdi; çənə 
döyə-döyə dişlərini şaqqıldatdıqca adamı vahimə basırdı.   
Köpəkbalığının  çırpındığı  yerdə  dəniz  ağappaq  idi; 
tezliklə yekə cəmdəyin dörddə üçü suyun üzünə qalxdı, belinə 
sarınmış kəndir əvvəl tarım çəkilib titrədi, sonra qırılıb tikə-
tikə  oldu.  Qoca  durub  tamaşa  edirdi.  Dentuso  yavaş-yavaş 
dənizə batdı.   
– Məlun köpək! Ətimdən düz qırx girvənkə qopartdı, – 
qoca  ucadan  dilləndi;  sonra  dinməzcə  fikrindən  keçirtdi  ki, 
bəs o hələ mənim nizəmi də, üstəlik, olan-qalan kəndirimi də 
özüylə  apardı,  balığın  isə  qanı  axır,  bu  qanın  izinə  düşüb 
başqa yırtıcılar da mütləq özlərini yetirəcək.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
145 
 
O  didilib  eybəcərləşmiş  balığa  baxa  bilmirdi.  Dentuso 
bayaq balıqdan iri bir dişləm qoparanda qocaya elə gəlmişdi 
ki, əti qoparılan balıq yox, o özüdür.   
“Amma mən hər necə olsa, balığıma qəsd edən yırtıcını 
öldürdüm,  –  o  düşündü.  –  Ömrümdə  birinci  dəfədir  belə 
dentuso görürəm. Allaha and olsun ki, bu vaxtacan mən çox 
həvədişə  rast  gəlmişəm,  amma  bu  cür  natarazı  olmamışdı. 
İşim çox yaxşı gedirdi, heyf! Əlbəttə, belə vəziyyət çox çəkə 
bilməzdi. Mən çox istərdim ki, bütün bunlar yuxu olsun: guya 
mən  bu  nəhəng  balığı  tutmamışam,  üstünə  qəzet  döşənmiş 
çarpayımda sakitcə uzanıb yatmışam, vəssalam.  
Kaş belə olaydı”.  
– İnsan övladı məğlubiyyət üçün yaranmayıb, – o dedi. – 
İnsanı məhv etmək olar, lakin məğlub etmək olmaz.   
“Hər  necə  olsa  da,  balığı  öldürməyimə  peşmanam,  – 
qoca düşündü. – Nahaq öldürdüm onu. Yaxşı bilirəm ki, bu, 
mənə ucuz oturmayacaq. Nizəm də əlimdən çıxdı.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
146 
 
Həngamənin  zırpısı  hələ  qabaqdadır.  Dentuso  olduqca 
çevikdir. Çox hiyləgər, çox da amansızdır. Həm çox güclüdür, 
həm  də  çox  ağıllı.  Amma  mən  ondan da ağıllı  çıxdım.  Ola 
bilsin, 
mənim 
üstünlüyüm 
yalnız 
ondan 
yaxşı 
silahlanmağımdadır”.  
– Qoca, burax bu fikirləri! Üzməyində ol, bəla gələndə 
də onu kişi kimi qarşıla, – o, yenə ucadan dilləndi.  
Amma tez də fikrindən ayrı şeylər keçirtdi: “Yox, mən 
düşünməyə bilmərəm, çünki mənimki də bir bu balıqdır, bir 
də  beysbol.  Görəsən,  dentusonu  bircə  sərrast  zərbə  ilə 
təpəsindən vurub öldürməyim Di Macionun xoşuna gələrdi? 
Bu o  qədər  də  böyük  məharət deyil,  bunu  başqası da eləyə 
bilərdi. Qoca, sən bilən, kimin işi daha çətindir? Səncə, yaralı, 
ya  qıc  olmuş  əllərin  sənə  sümük  döyənəyi  ilə  beysbol 
oynayanların mahmızından çox mane olur? Nə bilim, vallah. 
Mən onu bilmərəm. Ömrümdə ayaqlarım ağrımayıb. Cəmisi 
bircə  dəfə  –  dənizdə  çimərkən  təsadüfən  elektrikli  skat 
balığının üstünə çıxdım, cərəyan məni vurdu, qıçım dizəcən  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
147 
 
iflic oldu; ağrısına dözə bilmirdim”.  
– Qoca, boşla bu qəliz fikirləri, yaxşı olar ki, ürəkaçan 
şeyləri yada salasan, – o ucadan dedi. – Evə çatmağa daha bir 
şey  qalmayıb.  Ətindən  qırx  girvənkə  itirəndən  sonra  xeyli 
asan üzürsən.   
O,  axına  düşəndə  başına  nələr gələcəyini  yaxşı bilirdi. 
Əlindən nə gələrdi? Axı neyləmək olar ki?  
– Düz  danışmırsan,  bəyəm  bıçağı  kürəklərdən  birinin 
sapına bağlaya bilməzsən?  
Dediyi  kimi  də  elədi.  Sükanın  dəstəyini  qoltuğunun 
altına dayayıb, yelkənin ipini ayağı ilə basdı və bıçağı avarın 
sapına bağladı.   
– Bax, gördünmü?! Mən qocayam, amma hər necə olsa, 
silahsız deyiləm.   
Külək qayığı qabağına qatıb aparırdı. Qoca indi balığın 
yalnız baş hissəsinə baxır, puça çıxmış ümidlərinin bir qismi 
sanki geri qayıdırdı.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
148 
 
“Ümidi  itirmək  ağılsızlıqdır,  –  o  düşündü,  –  həm  də 
günahdır. Qoca, günah haqqında düşünmə! Onsuz da, çəkiləsi 
dərd-sərin az deyil. Bir də mənim günah-savab kimi şeylərdən 
başım çıxmaz. Özüm də belə şeylərə inanmıram. Ola bilsin 
ki,  balığı  öldürmək  günahdır.  Amma  mən  onu  özümün 
yaşamağım üçün öldürmüşəm. Hələ çoxlarını da onun əti ilə 
qidalandıracam. Belə götürəndə, dünyada elə hər  
şey  günahdır;  günah  olmayan  nə  var  ki?  Heç  düşünməyə 
dəyməz. İndi bu barədə fikirləşmək gecdir. Bir də bu haqda 
qoy  o  adamlar  narahat  olsunlar  ki,  günah-savab  üçün  pul 
alırlar.  Balıq  –  balıq  olmaqdan  ötrü  dünyaya  gəldiyi  kimi, 
mən də balıqçı olmaqçün doğulmuşam. Müqəddəs Pyotr özü 
də, Di Macionun atası da balıqçı olub”.   
O,  əhatə  olunduğu  aləm  haqqında  mülahizə  yürütməyi 
yaman  xoşlayırdı.  Hər  şey  barəsində  düşünərdi,  hətta 
günahsavab haqqında fikirləşməkdən də qalmazdı. Çünki işə 
başlayan vaxtlarda nə oxumağa bir şey, nə də qulaq asmağa 
radio vardı.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
149 
 
“Sən  balığı  təkcə diri  qalmağın  üçün və ya  satmaqdan 
ötrü öldürməmisən, – o fikirləşdi, – sən onu özünü öyməkçün, 
bir  də  balıqçı  olduğuna  görə  öldürmüsən.  Axı  balıq  diri 
olanda da sən onu sevirdin, öləndən sonra da sevirsən. Əgər 
sən onu hər vaxt sevirsənsə, onda onu öldürmək heç də günah 
deyil.  Sevdiyini  öldürmək  günah  sayılmır,  ya  əksinə,  ən 
böyük günah bəlkə elə budur?”  
– Qoca, çox götür-qoy edirsən, yaman çox baş aparırsan 
ha, – dedi, sonra da düşündü: “Amma sən dentusonu həvəslə 
öldürdün. O da sənin kimi balıqları yeyib yaşayırdı, heç də 
yırtıcı balıqların bəzi növləri kimi leşyeyən qarınqululardan 
deyildi. Heç nədən, heç kimdən çəkinməyən  
cəsur, gözəl balıq idi”.  
– Mən onu öz canımı qorumaq xətrinə, özü də məharətlə 
öldürdüm, – bunu ucadan dedi.   
“Bir  də  axı  hamı  bir-birini  və  ya  nəyisə  müəyyən  bir 
yolla, bir bəhanə ilə öldürür, – o düşündü. – Balıq ovu bir  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
150 
 
yandan  məni  ölməyə  qoymadığı  kimi,  o  biri  yandan  da 
dirigözlü  öldürür.  Həm  öldürür,  həm  yaşadır.  Oğlan  –  bax, 
məni yaşadan, məni ölməyə qoymayan oğlandır. Özün özünü 
bu qədər də aldatma, qoca”.  
O, qayığın kənarından aşağı əyildi, yekədişin parçaladığı 
yerdən bir tikə ət qopardıb, ağzına qoydu, çeynəyə-çeynəyə 
dadını,  keyfiyyətini  təyin  etdi.  Bir  qədər  bərk  olsa  da,  çox 
ləzzətli və şirəli idi; mal ətinə oxşayırdı, amma rəngi ağ idi.  
Qoca yaxşı bilirdi ki, keyfiyyətinə görə bu balıq bazarda 
çox  baha  qiymətə  satılacaq.  Dənizin  suları  ətin  iştahaçan 
gözəl ətrini də, dadlı şirəsini də büsbütün yuyub aparırdı, qoca 
isə bunun qabağını ala bilmirdi. Bu hələ harasıdır, işin çətini 
hələ qabaqdaydı və qoca bunu yaxşı bilirdi.   
Külək  istiqamətini  azca  şimal-şərqə  dəyişdirmişdi, 
deməli,  kəsməyəcəkdi.  O,  uzaqlara  göz  gəzdirdi;  nə  bir 
yelkənli qayıq, nə də tüstüləyən bir gəmi görə bildi. Yalnız 
qanadlı  balıqlar  dənizdən  çıxıb  qayığın  bu  tərəfindən  o 
tərəfinə sıçrayırdılar. Orda-burda kəhrəba rənginə çalan sarı 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
151 
 
yosunların əmələ gətirdiyi adalar görsənirdi. Bir dənə də quş 
gözə  dəymirdi.  Qayıq  iki  saat  olardı  ki,  üzürdü.  Qoca  bir 
hovur dincəlmək üçün böyrü üstə uzanmışdı. Özünə gəlmək 
və bir qədər güc toplamaqdan ötrü balığın ətindən çeynədi. 
Bu vaxt qayığa yaxınlaşan qoşa köpəkbalıqlarından  
birincisini, qabaqdakını görüb bərkdən «ayy» elədi. Heç nə 
ifadə eləməyən bu söz, əslində heç söz deyildi, ovcuna mıx 
batmış adamın ağzından biqafil çıxan çığırtıya oxşar bir səs 
idi.   
– Galano!
7
 – qoca bərkdən qışqırdı.   
Birinci üzgəcin arxasınca ikinci üzgəc də sudan sıyrılıb 
çıxdı  və  qonur  rəngli  üçbucaq  pərləri,  bir  də  suyu  aramsız 
dalğalandırıb  köpükləndirən  quyruqları  görəndə  bunların 
yastı, enliburun köpəkbalıqları olduğunu qoca dərhal tanıdı  
– aclığın  quduzlaşdırdığı  yırtıcılar  qayığa  sarınmış, 
böyrü didilmiş nəhəng balığın ləzzətli ətrini duyduqca daha 
                                           
7
 Galano– köpəkbalığı növü (ispanca).  
  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
152 
 
da çılğınlaşırdılar. Hər iki galano artıq izinə düşmüş olduqları 
ətri, qoxunu itirən kimi tez də axtarıb təzədən tapırdılar, özü 
də hər dəfə izi itirdikdə az qalırdı dənizin altını üstünə  
çevirsinlər.   Amma  
indi   onlar  anbaan  
şikara 
yaxınlaşmaqdaydılar.   
Qoca yelkəni möhkəm pərçimlədi, sükanı pazla bərkitdi, 
sonra təzə düzəltdiyi silahı  – bıçaqlı avarı əlinə  aldı. Əlləri 
bərk göynədiyindən avarı çox ehtiyatla tutub, mümkün qədər 
hündürə qaldırdı. Hərəkətə gəlsin deyə  
barmaqlarını  bir  qədər  oynatdı,  əllərindəki  dözülməz  ağrını 
tez  unutmaq  üçün  kürəkdən  bərk  yapışıb  köpəkbalıqlarının 
yaxınlaşmasını gözlədi. İndi onların yastı, enli burunları, xallı 
yekə  başları,  tez-tez  açılıb  oynayan  ağ  üzgəcləri  aydın 
görsənirdi.  Bunlar  yırtıcıların  ətrafa  üfunət  saçan  ən  iyrənc 
növündən  idilər;  peşəsi  qatillik  olan  bu  yırtıcılar  iylənmiş 
cəmdək  də  yeyirdilər.  Ac  olanda  qayığa,  taxta  avarlara, 
sükanlara  hücum  edib  hamısını  didişdirməyə  hazır  idilər. 
Çanaqlı  bağalar  suyun  üstündə  yatdıqları  vaxt  xəlvəti 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
153 
 
yaxınlaşıb  qıçlarını  qopardırdılar;  bərk  acanda  insana  da 
cumur,  hətta  qan,  ya  balıq  iyi  gəlməyəndə  də  hücuma 
keçirdilər.  
– Ayy! – deyə qoca meydan oxuyurmuş kimi səsləndi, – 
di buyurun, bir yaxın gəlin görüm!   
Galanolar qabağa gəldilər, lakin mako köpəkbalığı kimi 
birbaşa yaxınlaşmadılar. Biri özünü yana verib qayığın altına 
təpildi  və  onu  bərk  silkələdi,  nəhəng  balığın  böyründən  iri 
parça  qopartdı.  İkinci  galano  sapsarı  gözlərini  qocaya 
zilləmişdi.  O  da  qəfildən  hücuma  keçib,  yarımdairəvi 
cəhəngini geniş açaraq bayaq makonun zədələdiyi yerdən iri 
bir  dişləm  qopardı.  Qoca,  galanonun  qonur  çənəsindən 
başlayaraq  kürəyinə  tərəf  gedən  xətti  aydın  görürdü;  yaxşı 
bilirdi  ki,  ziyankarın  beyni  içəridə  bu  xətt  boyunca  uzanıb 
gedir  və  haram  iliklə  birləşir.  O,  avara  bağlanmış  bıçağı 
beyinlə  haram  iliyin  arasına  endirdi;  sonra  avarı  geri  çəkib 
bıçağı  qəniminin  pişik  gözlərinə  oxşayan  sarımtıl  gözünə 
sancdı.  Galano  təngnəfəs  halda  balığın  böyründən  sürüşüb 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
154 
 
dənizə  düşdü  və  qopartdığı  parçanı  içəri  ötürə-ötürə  suya 
batdı.  
O  biri  galano  qayığın  alt  tərəfindən  balığa  divan 
tutmaqda  davam  edir,  təkanları  qayığı  silkələyirdi.  Qoca 
məcbur qalıb qayığın yolunu dəyişdirdi, köndələninə üzmək 
ümidiylə  yelkəni  aşağı  saldı  ki,  yırtıcını  qayığın  altından 
çıxardıb  balığı  xilas  etsin.  Qayığın  yö`nünü  dəyişdirəndə 
galanonu  lap  yaxından  gördü  və  qayığın  böyründən  əyilib 
bıçağı ona sapladı. Zərbə akulanın yumşaq yerinə dəysə də, 
bıçaq  qalın dərini  deşə bilmədi.  Vurduğu  zərbədən qocanın 
təkcə  əlləri  yox,  çiyinləri  də  bərk  ağrıdı.  Galano  burnunu 
sudan çıxardıb təzədən şikarının üstünə atılanda qoca zərbəni 
onun yastı kəlləsinin düz ortasına endirdi, bıçağı ikinci dəfə 
də  eyni  yerə  sapladı.  Amma  akula  möhkəm  çənələri  ilə 
balıqdan  sallanıb  qopmurdu;  qoca  hətta  bıçağı  onun  sol 
gözünə sancanda da o öz qənimətini buraxmadı.  
– Bəs belə! – qoca qəzəblə bağırdı və bu dəfə bıçağı onun 
beyni ilə haram iliyi birləşən yerə sapladı.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
155 
 
Qoca  bıçağın  qığırdağa  toxunduğunu  hiss  etdi;  indi 
ziyankarın axırına çıxmaq elə də çətin deyildi. O, avarı tərsinə 
çevirib bıçağı galanonun ağzına soxdu ki, cəhənglərini cırıb, 
çənələrini ayırsın və ağzının içində avarı bərkdən burdu ki, 
balığı yırtıcının dişlərindən xilas etsin.  
Nəhayət, istəyinə nail oldu.   
– Galano,  di  rədd  ol  dənizin  dibinə!  –  qoca  dedi.  – 
Dostun da oradadır, görüşüb-öpüşərsiniz. Bəlkə dostun deyil, 
doğmaca anandır?  
O,  bıçağı  sildi,  avarı  qayığa  qoydu.  Sonra  yelkəni 
təzədən  açdı,  külək  yamaqlı  cındırı  şişirtdi;  qoca  qayığı 
döndərib yoluna davam etdi.  
– Ziyankarlar ətimin ən azından dörddə birini apardı, özü 
də  ən  yaxşı  yerlərini,  –  qoca  ucadan  dedi.  –  Kaş  bunların 
hamısı  yuxu  olaydı.  Kaş  mən  bu  balığı  tutmamış  olaydım. 
Heyf ki, işlər belə tərs gətirdi, hər şey alt-üst oldu.  
Bunu deyib susdu. İndi o, sevimli balığına heç baxmaq 
da  istəmirdi.  Qanı  suya  axıb  getmiş  balıq  indi  güzgülərin 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
156 
 
arxasına  çəkilən  amalqama  rənginə  çalırdı;  lakin  qurşaq 
zolaqları hələ də aydın görünürdü.  
– Mən  gərək  bu  qədər  uzaqlara  getməyəydim,  –  qoca 
dedi.  –  Balıq,  mən  çox  təəssüflənirəm  ki,  hər  şey  belə  pis 
alındı. Hər ikimiz üçün! Bunun nə sənə xeyri oldu, nə mənə!  
Sonra ürəyində özünə xitabən dedi: “Qoca, ağzını  
ayırıb oturma, bıçağı sarıdığın qaytanı yoxla, gör qırılıb, ya 
yox. Sonra da əl-qolunu hazır saxla, hələ iş qurtarmayıb”.  
– Heyf  ki,  bıçağı  itiləməyə  bülöv  yoxdur,  –  o,  qaytanı 
yoxlaya-yoxlaya dedi. – Gərək özümlə bülöv götürəydim.   
“Sən  özünlə  çox  şey  götürməliydin,  qoca,  amma  heç 
birini  götürməmisən.  İndi  nəyin  olub-olmadığını  yada  salıb 
qan  qaraltmaq,  gileylənmək  vaxtı  deyil.  Buradakı  şeylərin 
köməyi  ilə  nə  etmək  olarsa,  bax  onu  düşün”.  Yenə  ucadan 
dilləndi:   
– Öz məsləhətlərinlə lap zəhləmi tökdün!  
Sükanı qoltuğunun altına qoyub hər iki əlini suya saldı; 
qayıq irəli üzürdü.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
157 
 
– Allah bilir, axırıncı köpəkbalığı nə qədər ətimi  
qopardı; balığım xeyli yüngülləşib.   
O,  balığın  yırtılıb  eybəcər  hala  salınmış  qarnını 
xatırlayıb  qanını  qaraltmaq  istəmirdi.  Yaxşı  bilirdi  ki, 
ziyankarın  qayığa  vurduğu  hər  təkan,  hər  zərbə  nəhəng 
balıqdan qoparılan böyük bir ət parçası demək idi. Balıq bu 
saat dənizdə öz arxasınca şose yolu enliyində bir iz buraxırdı, 
bu  da  başqa  yırtıcıların  izə  düşə  bilməsi  üçün  əməlli-başlı 
vasitə idi.   
“Belə bir balıq adamı bütün qış uzunu yemləyə bilərdi, 
azından bir illik ruzi idi... – o düşündü. – Bəsdir, qoca, nəbada 
bu  haqda  düşünəsən!  Bir  az  dincəl  və  balığın  yerdə  qalan 
hissəsini  yırtıcıların  növbəti  hücumlarından  qorumaq  üçün 
çalış  əllərini  qaydaya  salasan.  Əllərimdən  gələn  qan  iyi 
balıqdan  gələn  iylə  müqayisədə  heç  nədir.  Demək  olar  ki, 
yaralardan daha qan axmır. Azca qan sızmasının özünün də 
xeyri var: sol əlimi qoymaz ki, keyiyib qıc olsun. İndi daha 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
158 
 
mən nəyin fikrini çəkməliyəm? Heç nəyin. Yaxşısı budur, heç 
nə düşünməyim, oturub ziyankarların yolunu gözləyim.  
Vallah, bütün bunlar yuxu olsaydı, daha yaxşı olardı. Eh, kim 
bilir? İşlər yaxşılaşa da bilər”.  
Təzə gələn növbəti köpəkbalığı enliburunlardan, amma 
balacasından idi. Ağzını elə geniş açmışdı ki, elə bil donuz 
horrası  ilə  dolu  çanağa  tərəf  tələsirdi.  Amma  donuzun  ağzı 
dünyasında bu boyda açıla bilməzdi. Bu ağıza adam kəlləsi 
çox asanlıqla sığışardı.  
Qoca  onu  qayığın  lap  yaxınına  buraxdı,  hətta  balığa 
girişməsinə  də  imkan  verdi,  sonra  ucuna  bıçaq  bağlanmış 
avarla beyninə tutarlı bir zərbə endirdi. Köpəkbalığı beli üstə 
çevrildi; amma bıçağın da ağzı qırıldı.   
Qoca sükanın arxasına keçdi. O, tədricən suya batmaqda 
olan və get-gedə kiçilən köpəkbalığının cəmdəyinə baxmadı. 
Belə  mənzərəyə  tamaşa  etməyi  əvvəllər  çox  sevsə  də,  indi 
buna qəti həvəsi yoxuydu.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
159 
 
– İndi vur-tut bircə qarmağım qalıb, – o dedi. – Çox pis 
oldu.  Tək  qarmaq,  bir  cüt  avar,  sükan  və  bir  də  balaca 
toppuzla neyləmək olar?   
“Hə,  yaxşı  yerdə  axşamladım!  Məni  əcəb  yorub  əldən 
saldılar,  elə  də  cavan  deyiləm  ki,  toppuzla  köpəkbalığı 
öldürəm,  –  qoca  düşündü.  –  Amma  fərq  etməz,  nə  qədər 
canımda  can  var,  əllərim  avar-toppuz  tutur,  axıradək 
vuruşacam”.   
Göynərtisini azaltmaq üçün əllərini şor suya salıb islatdı.  
Axşam  yaxınlaşırdı,  ətraf  bomboş  idi.  Aşağıda  göy 
dəniz,  yuxarıda  mavi  səma  –  başqa  heç  nə  gözə  dəymirdi. 
Külək  xeyli  güclənmişdi  və  qocaya  elə  gəlirdi  ki,  sahilə 
çatmağa daha bir şey qalmayıb. Öz-özünə dedi:  
– Yaman  yorulmusan,  qoca!  Sənin  nəinki  canın,  hətta 
ruhun da yorulub.   
Növbəti akula həmləsinə qoca bir də günəş qüruba əyilən 
vaxt  tuş  gəldi.  O,  balığın  enli  izi  boyunca  üzübəri  şütüyən 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
160 
 
qonur  üzgəclərin  mavi  suları  necə  dalğalandırdığını  və 
birbaşa qayığa tərəf irəlilədiyini gördü.   
Yerindən  durub  sükanı  möhkəm  bərkitdi,  yelkəni 
bağladı, kormadakı arxa oturacağın altından toppuzu çıxardıb 
əlində hazır tutdu. Uzunluğu iki fut olan bu toppuzu haçansa 
sınıq  avardan  mişarlayıb  düzəltmişdi;  onu  yalnız  bir  əllə 
işlətmək mümkün idi. Qolluğu sağ biləyinə taxdı və toppuzun 
dəstəsindən bərk-bərk yapışaraq rəqiblərinin gəlib çatmasını 
gözlədi. Bir cüt galano qayığa yaxınlaşdı.  
“Hələ dəyməyəcəm,  – qoca düşündü, – qoy qabaqdakı 
hərif balığa əməlli-başlı girişsin, sonra ya burnunun üstündən, 
ya da təpəsindən elə ilişdirəcəm ki, yerində qalacaq”.   
Hər iki galano yanaşı, qoşa üzürdü; qayığa daha yaxın 
olanı ağzını geniş açaraq həvə dişlərini balığın gümüştək bərq 
vuran böyrünə ilişdirəndə qoca yuxarı qaldırdığı toppuzu var 
gücüylə onun yastı kəlləsinə endirdi. Əlində elastik bir sərtlik 
hiss etdi, eyni zamanda, yırtıcının kəllə sümüyünün çox bərk 
olduğunu  duydu;  bu  qartlığı  heç  nə  ilə  müqayisə  etmək 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
161 
 
olmazdı. İkinci zərbəni burnunun üstündən ilişdirdi və akula 
sürüşüb suya düşdü. O biri galano balıqdan iri bir tikə qoparıb 
kənara qaçdı, tikəni tezcənə içəri ötürüb, ağzını geniş açaraq 
təzədən  həmlə  etdi.  Ət  parçasının  onun  ağzından  əsgi 
parçasıtək  sallandığını  görəndə  təbdən  çıxan  qoca  toppuzu 
hara  gəldi  ilişdirməyə  başladı.  Zərbə  ziyankarın  düz 
təpəsindən tutsa da, galano sanki istehza edirmiş kimi qocaya 
baxıb balıqdan ikinci tikəni qopartdı, içəri ötürməkçün kənara 
çəkiləndə qoca növbəti zərbəni endirdi. Toppuz yenə də onun 
sərt, elastik kəlləsinə dəydi.   
– Galano, qabağa dur görüm, – qoca dedi. – Hünərin var, 
bir az da qabağa gəl!   
Həvədiş irəli cumdu, çənələrini geniş aralayıb qənimətə 
hücum çəkdi və dişlərini şaqqıldatdı. Şaqqıltını eşidəndə qoca 
cağ əlini bacardığı qədər hündürə qaldırıb toppuzu yenə onun 
təpəsinə  endirdi.  Bu  dəfə  zərbə  düz  beynindən  tutdu.  Qoca 
eyni yerə bir zərbə də tutuzdurdu. Galano çətinliklə qopartdığı 
ət parçası da ağzında, yavaş-yavaş aralanıb gözdən itdi.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
162 
 
Qoca  ətrafa  nəzər  salıb  gözlədi  ki,  görsün  ziyankarlar 
geri qayıdacaqmı. Əvvəl heç nə gözə dəymirdi, amma sonra 
qayığın  ətrafında  birinin  vurnuxduğunu  gördü;  o  birinin  
üzgəcindənsə yaxın həndəvərdə heç bir əsər-əlamət yox idi.  
“Onları  öldürə  biləcəyimi  heç  ağlıma  gətirməzdim,  – 
qoca  düşündü.  –  Cavan  vaxtlarımda,  əlbəttə,  bunu  fərz  edə 
bilərdim. Amma ikisini də bərk əzişdirib şil-küt elədim, heç 
qiyamətəcən özlərinə gələ bilməzlər. Hərgah toppuzu ikiəlli 
tuta bilsəydim, bu qoca vaxtımda da öhdələrindən gələrdim”.   
İndi o, öz balığına baxmaq belə istəmirdi. Yaxşı bilirdi 
ki,  balığın  yarısı  yoxa  çıxıbdır.  Qocanın  başı  yırtıcılarla 
vuruşa  elə  qarışmışdı  ki,  heç  günəşin  nə  vaxt  batdığını  da 
görməmişdi.  
– Havanın qaralmağına bir şey qalmayıb, bir azdan yəqin 
ki, Havananın çıraqları yanacaq. Əgər gündoğana tərəf çox 
meyllənmiş olsam, təzə kurortlardan birinin işığını görərəm.  
“Elə bilirəm ki, yolu düz gəlmişəm, – o düşündü, – mən 
sahildən çox aralıda ola bilmərəm. Yəqin, qəsəbə camaatı da 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
163 
 
məndən nigaran deyil. Olsa-olsa, bircə oğlan narahat qalacaq. 
Amma  o  məndən  tam  arxayındır!  Bir  də  yaşlı  balıqçılar 
təşvişə düşə bilərlər. Elə cavanlar da, başqaları da. Şəhərimiz 
yaxşıdır, elə camaatımız da pis deyil”.  
Qoca  daha  öz  balığı  ilə  söhbət  edə  bilmirdi,  çünki 
ziyankarlar  onu  didişdirib  eybəcər  hala  salmışdı.  Birdən 
ağlına təzə bir fikir gəldi.   
– Hər  tikəsi  bir  balığa  yem  olan  gözəlim!  Uzaqlara 
üzdüyümə çox peşmanam. Təkcə səni yox, özümü də məhv 
elədim.  Məyus  olma,  ikilikdə  xeyli  akula  öldürdük,  bir 
xeylisini də şikəst elədik. Düzünü de, qoca balıq, ömrün boyu 
bu  yırtıcılardan,  bu  qarınqululardan  çoxmu  öldürmüsən?  O 
uzun, o iti qılıncını burnunun üstünə boş yerə taxmamışdın ki.  
Öz  balığı  barədə  düşünmək  qocanın  xoşuna  gəlirdi  və 
əgər  qayıq  rahat  üzə  bilsəydi,  beləcə  oturub  onun  akulaya 
necə divan tutması barədə fikirləşməkdən ləzzət alardı.  
“Gərək balığı ovlayan kimi qılıncını kəsib götürəydim, 
yırtıcılarla  cəngə girəndə  əcəb kara gələrdi”,  –    o  düşündü. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
164 
 
Amma onu baltasız necə kəsmək olardı? Balta bir yana, bu 
saat heç bıçağı da yox idi.   
Sonra fikirləşdi ki, hərgah balığın qılıncı məndə olsaydı, 
onu avarın ucuna bağlayardım və qiyamət bir silah alınardı! 
Bax, onda biz balıqla ikilikdə əl-ələ verib  
yırtıcılarla vuruşar, bu ziyankarların anasını ağladardıq! Bəs 
indi  neyləyə  bilərsən,  qoca?  Gecə  birdən  onlar  üstünə 
gəlsələr, sən nə edəcəksən?   
O, hökm verirmiş kimi qətiyyətlə səsləndi:  
– Vuruşacam, – dedi, – ölənəcən vuruşacam!   
Amma gecənin qatı qaranlığında nə bir işıq, nə bir işartı 
görünürdü.  Olan  bircə  külək  idi,  bir  də  küləyin  qabartdığı 
yamaqlı yelkən. Birdən qocaya elə gəldi ki, ölüb.  
Əllərini  bir-birinə  yapışdırıb  ovcunu  ovcuna  sürtdü.  Yox, 
ölməmişdi, əlləri hərəkət etdikcə, açılıb-yumulduqca sızlayıb 
göynəyirdi. Ağrı – həyat nişanəsiydi: ağrıyırdısa, demək, hələ 
yaşayırdı.  Qayığın  arxa  tərəfinə  söykənəndə  kürəyinin 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
165 
 
göynərtisi də, çiyinlərinin sızıltısı da ona hələ ölmədiyindən 
xəbər verirdi.  
“Balığı  ovlamağa  görə  söz  verdiyim  bütün  duaları 
oxuyacam; amma indi elə yorğunam ki, ağzımı açmağa  
taqətim yoxdur, – düşündü. – Yaxşısı budur, kisəni götürüb  
çiynimə salım”.  
Qayığı  uzandığı  yerdəncə  idarə  edə-edə,  Havana 
işıqlarının  nə  vaxt  görünəcəyini  gözləyirdi.  “Balığın  yarısı 
hələ məndədir, – o, fikrindən keçirtdi. – Bəlkə, bəxtim gətirdi, 
salamat  qalmış  qabaq  tərəfi  aparıb  evə  çıxara  bildim.  Heç 
olmasa, bəxt bir dəfə üzümə gülməlidir, ya yox! Yox, qoca, 
sən sahildən bu qədər aralanmaqla öz bəxtinin üstündən qara 
xətt çəkdin”.   
– Sarsaqlama! Özünü ələ al, sükandan möhkəm  yapış! 
Üzünə böyük xoşbəxtlik qapısı açıla bilər. Harada satıldığını 
bilsəydim, o səadətdən bir az da mən alardım.  
“Nəynən alacaqsan? – ürəyində özünü sorğu-suala tutdu. 
– İtirdiyin nizəylə? Sındırdığın bıçaqla? Ya sıradan çıxmış bu 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
166 
 
əllərlə? Nə bilmək olar! Sən almalı idin! Səksən dörd gününü 
dənizdə keçirtdin ki, güclə bəxt alasan. Elə az qalmışdı alasan 
da... Boş şeylərlə başını yormağa dəyməz. Xoşbəxtlik adamın 
qabağına min bir libasda çıxır; bəyəm onu tanımaq asandır? 
Nə şəkildə olsa da, neçəyə satsalar da, bir az ondan alardım. 
Lap  nə  istəsəydilər,  verərdim.  Bu  saat  Havananın  işıqlarını 
görmək  əsl  mən  istəyən  olardı.  Eh,  sən  də  həddən  çox  şey 
istəyirsən, qoca. Amma bu dəqiqə  
Havananın çıraqlarını görmək ən böyük arzumdur, başqa heç 
nə istəmirəm”.  
O, sükanın arxasında yerini rahatlayıb qayığı daha asan 
idarə etməyə çalışdı, bütün bədənində duyduğu ağrıdan hələ 
ki, ölmədiyini başa düşdü.   
Axşam  saat  ona  yaxın  şəhərin  işıqları  nəhayət  ki, 
görsənməyə  başladı.  İlk  baxışda  çıraqların  işığı  ayın 
doğacağını  xəbər  verən  zəif  parıltıya  oxşadı.  Sonra  okeanı 
şiddətlə  döyəcləyən  küləyin  qovduğu  iri  dalğaların 
arxasından  gur  işıq  göründü.  Qoca  sükanı  düzəldib  qayığı 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
167 
 
həmin səmtə yönəltdi və düşündü ki, tezliklə, lap elə indilərdə 
Qolfstrimə daxil olacaq.  
“Hə, gəlib çıxdıq, daha bir şey qalmayıb, – o düşündü. – 
Əlbəttə,  köpəkbalıqları  yenə  hücuma  keçib  cumacaqlar 
üstümə. Qaranlıqda əliyalın adam onlara nə edə bilər?” Gecə 
düşdükcə soyuq da şiddətlənirdi.   
Qoca yamanca üşüyürdü, anbaan artan ağrıları dözülməz 
işgəncəyə çevrilmişdi. Yaraların sızıltısı sümük və oynaqların 
ağrısına qarışırdı. Ağrı və heysizlikdən az qalırdı  
huşunu  itirsin.  “Ümid  edək  ki,  daha  vuruşmaq  lazım 
gəlməyəcək, – o düşündü. – Keşkə vuruşmaq lazım  
gəlməsin!”  
Lakin gecəyarısı yırtıcılarla bir daha vuruşmalı oldu; özü 
də bunun faydasız olduğunu bilə-bilə.   
Bu dəfə köpəkbalıqları dəstəylə, sürüylə gəlmişdi. Qoca 
qaranlıqda  onların  oynayan  üzgəclərinin  əmələ  gətirdiyi 
köpüklü  ağ  zolağı  aydın  görürdü.  Onlar  balığı  gəmirdikcə 
ətrafa  fosforlu  işıq  saçılır,  qoca  da  əlindəki  toppuzla 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
168 
 
ziyankarların  təpəsinə  zərbə  endirirdi;  bir-birinə  dəyib 
şaqqıldayan çənələrin, dişlərin səsi eşidilirdi. Yırtıcılar balığı 
alt  tərəfdən  parçalayıb  diddikcə  qayıq  təkanlardan  titrəyib 
yırğalanır, qoca isə heç nə görmədən rəqiblərini elə qarasına 
kötəkləyirdi;  o  yalnız  eşidir  və  anlayırdı.  Birdən  əlindəki 
toppuzun  harasa  yoxa  çıxdığını  hiss  etdi.  Əl  artıb  sükanı 
yerindən  dartıb  çıxartdı,  ikiəlli  ondan  yapışıb  qənimlərinə 
dalbadal zərbə endirməyə başladı.   
Köpəkbalıqları indi qayığı hər tərəfdən araya alıb dəstə 
ilə  həmləyə  keçir,  gecənin  zülmətində  su  üzərində  ağaran 
balığın  ətini  sümürürdülər.  Dişlərinə  keçən  ət  parçasını 
qoparan  kimi  cəld  qırağa  çəkilir,  sonra  təzə  həmləyə 
başlamaqçün dövrə vurub yenidən öz qənimətlərinin canına 
daraşırdılar.  
Ən  axırda  yırtıcılardan  biri  dövrə  vurub  balığın  düz 
başına tərəf üzəndə qoca artıq hər şeyin bitdiyini anladı.  
Akula dişlərini balığın bərk kəllə sümüyünə ilişdirəndə qoca 
da sükanı onun burnunun üstünə çırpdı. Sonra dalbadal daha 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
169 
 
bir neçə zərbə endirdi. Sükan şaqqıltı ilə qırılıb tikə-tikə oldu. 
Qoca əlində qalmış dəstəklə ziyankarı bir də vuranda dəstək 
ətə  girdi;  eyni  yerə  bir  zərbə  də  ilişdirdi  və  quduzlaşmış 
köpəkbalığı  sıçrayıb  kənara  qaçdı.  Bu,  qayığa  hücum 
edənlərin  sonuncusu  idi.  Artıq  yeyiləsi  heç  bir  şey 
qalmamışdı.  
Qoca  nəfəsini  zorla  dərirdi.  Ağzında  mis  paxırının 
tamını  verən  nəsə  şirintəhər,  qəribə  bir  tam  duydu.  O,  bir 
anlığa  üşəndi,  amma  iyrənc  tam  tez  keçib-getdi  və  qoca 
okeana tüpürüb dedi:  
– Tıxın, galanolar, zəhəriniz olsun, haramınız olsun, qoy 
yuxunuza girsin ki, siz insan öldürmüsünüz.   
Qoca  artıq  büsbütün  darmadağın  edildiyini  və 
yenildiyini  anladı;  başa  düşdü  ki,  məğlubiyyətə  uğrayıb. 
Kormaya keçib sınıq sükan dəstəyini yerinə taxdı, onun işə 
yaradığına sevindi. Deməli, qayığı idarə etməyə bir şey vardı.  
Köhnə kisəni çiyninə salıb aşağı oturdu, sahilə istiqamət 
götürdü. Bu saat o heç nə duymur, heç nə fikirləşmirdi; indi 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
170 
 
hər  şey  ona  yad  gəlirdi.  Ondan  ötrü  hər  şey  artıq  arxada 
qalmışdı.  Yeganə  bir  arzusu  vardısa,  o  da  doğma  sahilə 
yetişməkdi.   
Gecəyarısı  başqa  bir  yırtıcı  sürüsü  bu  dəfə  balığın 
skeletinə  hücum  etdi.  Ac  qarınqulular  əvvəlkilərin 
qabağından  qalan  sümüyə  daraşmışdılar,  amma  onu  iliyinə 
kimi sümürsələr də, qoca bu ziyankarlara qətiyyən əhəmiyyət 
vermir və etinasız tərzdə qayığını sürürdü. O, nəhəng balığın 
ağır yükündən azad olmuş qayığın çox rahat üzdüyünü hiss 
edirdi.  
“Gözəl qayıqdır, – qoca düşündü, – sınıb-eləməyib, bircə 
sükanı sıradan çıxıb, onu da düzəltmək çətin deyil”.   
Qoca qayığın isti axına girdiyini hiss etdi və sahil boyu 
cərgə ilə salınmış qəsəbələrin çıraqlarını lap yaxından gördü.  
O, harada olduğunu bilirdi; bilirdi ki, bir azdan evə çatacaq.  
“Külək bizə dostdur, amma həmişə yox, – qoca fikrindən 
keçirib, sonra əlavə elədi: – Hüdudsuz dənizdə bizim çoxlu 
dostumuz  var,  çoxlu  da  düşmənimiz.  Bəs  çarpayı  necə? 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
171 
 
Əlbəttə, çarpayı da mənim dostumdur; onun üstündə uzanmaq 
böyük  nemətdir.  Məğlubiyyətdən  sonra  adam  necə  də 
yüngüllük  duyur!  İndiyədək  bunun  belə  asan  olduğunu 
bilmirdim...»   
Sonra özündən xəbər aldı:   
– Qoca, səni axı kim məğlub etdi?   
Özü də cavab verdi:   
– Heç kim! Sadəcə, mən dənizdə çox uzağa getdim.  
Qayıq  balaca  buxtaya  daxil  olanda  Terrasın  bütün 
işıqları  sönmüşdü.  Qoca  başa  düşdü  ki,  artıq  hamı  yatıb. 
Küləyin vıyıltısı getdikcə güclənirdi, amma limanda sakitlik 
idi. Qayığı qayaların böyründəki çınqıllığa yönəltdi. Gecənin 
bu vaxtında ona kömək edəsi heç kəs yox idi, odur ki, avar 
çəkə-çəkə qayığı lap yaxına, ləpədöyənə qədər apardı. Sonra 
yerə düşüb, qayığı qayalardan birinə bənd etdi.  
Dorağacını  qayıqdan  çıxardıb  yamaqlı  yelkəni  ağaca 
doladı,  iplə  sarınandan  sonra  onu  çiyninə  alıb  yoxuşla 
üzüyuxarı  yola  düzəldi.  Necə  bərk  yorulduğunu  indi  başa 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
172 
 
düşdü. Bir anlığa ayaq saxlayıb geri qanrıldı və küçə fənərinin 
zəif işığında nəhəng balığın qayığın dal tərəfindən diklənmiş 
iri  quyruğunu,  düz  xətt  kimi  ağaran  tərtəmiz  yonulmuş  bel 
sümüyünü,  üstündə  qiyamət  qılıncı  olan  nəhəng  nataraz 
tutqun kölgəsini gördü.  
Ayaqlarını  zorla  sürüyə-sürüyə  yoxuşla  birtəhər 
üzüyuxarı  qalxdı,  təpəyə  çatanda  taqətsiz  halda  çiynindəki 
dorağacıyla bərabər yerə sərildi. Ayağa durmaq üçün nə qədər 
cəhd elədisə də, bir şey çıxmadı;  heç tərpənməyə də amanı 
yox idi. Xeyli zəhmətdən sonra güc-bəla dikəlib otura bildi. 
Ondan  artığını  bacarmadı,  boş  yola  baxa-baxa  eləcə  oturub 
qaldı.  Aralıda  bir  pişiyin  harasa  qaçdığını  gördü,  gözdən 
itənəcən pişiyin dalınca baxandan sonra bir müddət də oturub 
yola göz gəzdirdi.  
Axırda  dorağacını  yerə  qoyub,  birtəhər  ayağa  durdu, 
sonra  təzədən  onu  çiyninə  qaldırıb  yoxuşla  üzüyuxarı 
dırmaşdı. Komasına çatanacan beş dəfə oturub dincini almalı 
oldu.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
173 
 
Komaya gircək dor ağacını divara söykədi. Qaranlıqda 
şüşəni  tapıb  xeyli  su  içdi,  sonra  özünü  üzuqoylu  çarpayıya 
yıxdı,  ədyalı  üstünə  çəkib  çiynini,  kürəyini,  qıçlarını  örtdü; 
üzünü qəzetə söykəyib yatdı. Qollarını gen açmışdı, ovucları 
tavana baxırdı.   
Ertəsi  gün  tezdən  oğlan  komaya  baş  çəkməyə  gələndə 
qapıdan  boylanıb  qocanın  yatmış  olduğunu  gördü.  Bu  gün 
şiddətli  külək  əsdiyindən  bir  dənə  də  qayıq  dənizə 
çıxmamışdı,  oğlan  da  yatıb  qalmış,  yuxusunu  bəs  deyincə 
almışdı.  Yuxudan  duran  kimi  də,  adəti  üzrə,  qocaya  baş 
çəkməyə gəlmişdi.   
Oğlan  qocanın  yaxşı  nəfəs  aldığını  görüb  bir  az 
rahatlandı,  amma  əllərinə  baxanda  özünü  saxlaya  bilməyib 
ağladı.  Sonra  komadan  ehmalca  çıxıb,  qəhvə  dalınca 
restorana qaçdı; bütün yol boyu toxtayıb kiriyə bilmədi.   
Sahildə  xeyli  balıqçı  toplaşmışdı,  hamısı  da  qocanın 
qayığını araya alıb nəhəng balığın skeletinə heyrətlə tamaşa 
edirdi; balıqçılardan biri şalvarının balaqlarını çırmayıb suya 
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
174 
 
girmişdi  və  əlindəki  iplə  qayığa  bağlanmış  skeletin 
uzunluğunu ölçürdü.  
Oğlan yuxarıda durub onların yanına düşmədi; az əvvəl 
orda olmuşdu və hətta bir balıqçı ona söz də vermişdi ki, bəs 
narahat olmasın, qocanın qayığına göz qoyacaq.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
175 
 
Necədir qocanın vəziyyəti? – balıqçılardan biri  
qışqırıb oğlandan soruşdu.   
– Yatır,  hələ  yatır,  –  oğlan  hıçqıra-hıçqıra  dedi; 
ağladığını adamların görməsi onu utandırıb eləmirdi. – Gəlib 
onu narahat eləməyin.  
– Burnunun  ucundan  quyruğunacan  balığın  uzunluğu 
düz on səkkiz futdur! – skeleti ölçən balıqçı oğlana üz tutub 
bərkdən qışqırdı.   
– Bilirəm, ondan az olmaz, – oğlan ona cavab verdi.  
Sonra oğlan Terrasa gedib qoca üçün qəhvə istədi:  
– Mənə  isti  qəhvə  verin,  südünü  də,  şəkərini  də  bol 
eləyin.   
– Başqa şey lazım deyil? Nə lazımdısa, götür.  
– Yox, hələlik lazım deyil. Yeməyə bir şey istəsə, sonra 
gəlib apararam.   
– Balıqdır  ha!  –  restoran  sahibi  heyrətini  gizlətmədi.  – 
Buralarda  indiyədək  beləsi  görünməyib.  Amma  dünən  sən 
tutduğun o iki balıq da pis deyildi.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

  
  
176 
 
– Cəhənnəm  olsun  mənim  balıqlarım,  –  oğlan  dedi  və 
təzədən ağlamağa başladı.   
– Bəlkə, özün də bir şey içəsən? – restoran sahibi ondan 
soruşdu.   
– Yox,  istəmirəm,  –  oğlan  başını  buladı.  –  Adamlara 
tapşır  ki,  gəlib  Santyaqonu  narahat  eləməsinlər.  Mən  tez 
qayıdacam.   
– Mənim dilxorçuluğumu qocaya çatdırarsan. De ki, bərk 
təəssüflənirəm.   
– Çox sağ ol, çatdıraram, – oğlan dedi.   
O, qəhvəni götürüb komaya gəldi, qoca yuxudan  
ayılana qədər oturub gözlədi. Arada bir dəfə hətta oğlana elə 
gəldi ki, qoca ayılmaq istəyir, lakin o, təzədən dərin yuxuya  
getdi və oğlan bayıra çıxıb yolun əks tərəfinə keçdi, qonşudan 
bir  qədər  odun  borc  alıb  gətirdi  ki,  qoca  duranda  qəhvəni 
qızdırsın.   
Handan-hana qoca ayıldı.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
177 
 
– Uzan, ayağa durma, – oğlan onu yerindən tərpənməyə 
qoymadı, – qəhvəni elə uzandığın yerdə içərsən.   
Sonra  stəkanı  qəhvə  ilə  doldurub  ona  uzatdı;  qoca 
stəkanı oğlandan alıb içdi.  
Manolin, onlar məni üstələdilər, məni yendilər, – qoca 
dedi. – Onlar məni məğlub etdilər.  
– Amma nəhəng balıq özü səninlə bacara bilməyib!  
Axı balıq səni məğlub edə bilməyib!   
– Hə,  doğrudur,  düz  sözə  nə  deyəsən.  Məni  sonradan 
hücum edən köpəkbalıqları əldən saldı.  
– Pedriko  söz  verib  ki,  qayığa  da,  avadanlığa  da  göz 
qoyacaq. İndi sən balığın başını neyləmək istəyirsən?   
– Qoy Pedriko onu doğrayıb, qarmağa taxmaq üçün yem 
düzəltsin.   
– Bəs qılıncını neyləyək?  
– İstəyirsən, götür özünçün. Yadigar saxlayarsan.  
– Əlbəttə,  istəyirəm,  –  oğlan  sevindi.  –  İndi  gəl  indən 
sonra nə edəcəyimiz barədə danışaq.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

  
  
178 
 
– Məni axtarırdılar? – qoca soruşdu.  
– Bəs  necə!  Əlbəttə,  axtarırdılar.  Sahil  keşikçiləri  də, 
təyyarələr də səni axtarırdılar.   
– Okean  böyük,  qayıq  da  bapbalaca,  necə  görəcəkdilər 
onu? – qoca dedi.   
O, adamlarla bir yerdə olmağın, özündən başqa ayrı  
kiminləsə danışmağın əsl səadət olduğunu hiss edirdi.  
– Bilirsən,  Maqolin,  mən  orda  səninçün  yaman 
darıxırdım. Bir şey tutub eləmisən?   
– Birini birinci gün tutdum, birini ikinci gün. İkisini də 
üçüncü gün, elə dünən tutmuşam.  
– Əhsən!   
– İndi biz balıq tutmağa yenə bir yerdə gedərik.   
– Yox! Mənim bəxtim yatıb. Gətirmir ki, gətirmir.  
– Cəhənnəm  olsun  bəxt!  Mən  özümlə  sənə  bəxt  də 
gətirərəm.   
– Bəs valideynlərin nə deyər?   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
 
  
179 
 
– Nə deyirlər, qoy desinlər. Mən ki, dünən iki dənəsini 
tutmuşam. Amma indi ova bir yerdə gedəcəyik, çünki  mən 
hələ çox şey öyrənməliyəm.   
– Bir  dənə  möhkəm  nizə  tapıb,  onu  həmişə  özümüzlə 
götürməliyik.  Tiyəsini  köhnə  “Ford”un  yayından  düzəlmək 
olar,  sonra  da  Quanabakda  onu  yaxşı-yaxşı  itilədərik,  ağzı 
gərək iti və möhkəm olsun. Mənim bıçağım sındı, tamam zay 
olub getdi.   
Mən  səninçün  yaxşı  bir  bıçaq  taparam.  Köhnə 
“Ford”un yayını da aparıb itilədərəm. Səncə, bu şiddətli brisa
8
 
neçə gün çəkər?   
– Üç gün, bəlkə bir az da çox.  
– Mən  hər  şeyi  hazırlayıb  sahmana  salaram,  sən  də  o 
vaxtacan əllərinə məlhəm qoyub sağaldarsan.   
– Qaydasını bilirəm. Gecə tüpürəndə boğazımdan qəribə 
bir maye gəldi; elə bil sinəmdə nəsə sancdı.   
                                           
8
 Brisa – sahil küləyi (ispanca)  
  
downloaded from KitabYurdu.org

---

  
  
180 
 
– Onu da sağalt. Özün də uzan dincini al. Rahatlan.  
Mən  sənə  təmiz  köynək  gətirərəm.  Yeməyə  də  bir  şey 
taparam.  
– Burada olmadığım günlərin qəzetlərini də tap gətir.  
Hansı olsa, fərq eləməz.   
– Sən  tez  sağalmalısan.  Bilirsən,  mən  hələ  səndən  çox 
şey  öyrənməliyəm.  Dünyada  elə  şey  yoxdu  ki,  sən  onu 
bilməyəsən. De görüm, çox əziyyət çəkdin?  
– Çox, lap çox.   
downloaded from KitabYurdu.org

---

 
  
181 
 
Gedim  sənə  yemək,  bir  də  qəzet  gətirim.  Sən 
yaxşıyaxşı dincəl! Aptekdən əllərinə sürtməyə bir şey də tapıb 
alaram.   
– Yolüstü Pedrikoya de ki, balığın başını özünə götürsün. 
Denən ha, yadından çıxmasın.   
– Yadımdan çıxmaz, arxayın ol.  
Oğlan qapından çıxıb köhnə daş yolla üzüaşağı enəndə 
onu yenə ağlamaq tutdu.  
Həmin gün Terrasa bir dəstə turist gəlmişdi. Onlar güclü 
şərq  küləyinin  buxtanın  girəcəyində  dalğaları  köpürdə-
köpürdə  körfəzə  doğru  necə  qovduğuna  tamaşa  edərkən 
ləpədöyəndəki  boş pivə  qablarının,  ölü  meduza  qalıqlarının 
arasında qabarıb yırğaladığı upuzun, ağappaq fəqərə sümüyü 
ucundakı nataraz quyruqla bərabər turist qadınlardan birinin 
gözünə sataşdı. Qadın onu ofisianta göstərib soruşdu:   
– O nədir elə?   
– Tiburon, – ofisiant cavab verdi. – Köpəkbalığı.  
downloaded from KitabYurdu.org

---

  
  
182 
 
Ardınca ofisiant istədi ki, baş verənlərin hamısını qadına 
izah eləsin.     
Mən bilməzdim ki, köpəkbalıqlarının bu cür gözəl,  
bu cür zərif quyruğu olurmuş!   
– Düzü, heç mən də bilmirdim, – yanındakı kişi qadının 
sözünü təsdiqlədi.  
Bu  vaxt  qoca  yuxarıda,  öz  komasında  yenə  üzüqoylu 
uzanıb  yatırdı,  oğlan  da  böyründə  oturub  onun  keşiyini 
çəkirdi. Qoca yuxusunda şirləri görürdü.  
downloaded from KitabYurdu.org