Etiket va uning xususiyatlari

Muloqot etiketi
Donishmandlarning “Yuziga boqma, so‘ziga boq”, degan hikmatlari ayni haqiqatdir. Til – inson tafakkuri mahsuli. U inson madaniyati fikriy go‘zalligini yaxshi, ibratli, havas qilsa arziydigan fazilatlarini yuzaga chiqaruvchi vositadir. Muomala esa insonlarni bir-biriga bog‘lovchi, yaqinlashtiruvchi, katta-kichik xayrli ishlarga undovchi fazilatdir. Insonning go‘zal hayot kechirishida, jamiyat orasida o‘z o‘rnini topa olishida, boshqalarning hurmat ehtiromiga erishishida muomalaning o‘rni kattadir. Insonning shirinso‘zligi kishining tarbiyalanganligidan guvohlik bersa, so‘zga boyligi, chechanligi, ma’nodorligi uning o‘qimishli, bilimdonligini ko‘rsatadi. Go‘zal muomala inson dilini qanchalik xushnud etsa, aksincha,, achchiq so‘z, qo‘pol muomala inson qalbini larzaga soladi. Shirin muomalada bo‘lish ham katta san’at. Shirin so‘z bilan kishining ishonchi va qalbini egallash mumkin. So‘z, yuz va ko‘z tilning ko‘rki hisoblanadi. Insonning boshqa inson bilan muloqotiga qarab, uning axloqiga ham baho beriladi. So‘z orqali insonlarning tafakkuri, fikri anglashiladi, muomala madaniyati orqali u kishining odobi, kelib chiqishi, nasl-u nasabi, ota-onasi va ustozining bergan ta’lim tarbiyasi namoyon bo‘ladi. Insonnning ichki dunyosi, shaxsi, aqli va his-tuyg‘ulari uning tashqi qiyofasi – ko‘zlari, chehrasi, shuningdek, qaddi-qomati va yurish-turishida to‘la aks etadi. Insonning ichki dunyosi qanchalik mukammal bo‘lsa, yurish-turishi ham shunchalik madaniyatli bo‘ladi. Muomala madaniyatida so‘z aqldan kuch, tildan ixtiyor oladi. Til shunday kuchga egaki, suyaksiz bo‘lsa ham suyakni tebratadi. Muomala odobi boshqa kishilar qadr-qimmatini, izzatini joyiga qo‘yishni, an’anaviy axloqiy-me’yoriy talablarini bajarishni taqozo etadi. Shuning barobarida, u insondagi yaxshi jihatlarni namoyon etishi, ko‘zga ko‘rsatishi bilan ham ajralib turadi. Uning eng yorqin, eng sermazmun va eng ifodali namoyon bo‘lishi so‘z, nutq vositasida ro‘y beradi. So‘zlash va tinglay bilish, suhbatlashish madaniyati muomalaning muhim jihatlarini tashkil etadi. Shu bois muomala odobi o‘zini, eng avvalo, shirinsuxanlik, kamsuqumlik, bosiqlik, xushfe’llilik singari axloqiy me’yorlarda namoyon qiladi. Ayniqsa, bu axloqiy madaniyatda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Uni ko‘proq namoyon qiladigan eng muhim unsurlaridan biri – muomala odobi. Bu borada mutasavvuf olimlarimizdan Imom G‘azzoliy bir qancha o‘rinli fikrlarni bildiradilar: “Hazrati Rasul alayhissalom aytibdurlar: “Haq subhonahu va taolo ochiq yuzlilarni do‘st tutar”. Va yana aytibdurlar: “Hech bir yaxshi amal yo‘qki, mahfiratga sabab bo‘lmoqg‘a ochiq chehralik va shirinzabonliqdan ziyoda” 1 . 1 Husanov B., G‘ulomov V. Muomala madaniyati.-Т.:Iqtisod – moliya.- 2009, - B.8. 10 Uning fikricha, shirinsuxanlik va bosiqlik odobli insonni odobsizdan ajratuvchi me’yordir. Zero, odobsizlik badxulqlikka, badxulqlik axloqsizlikka olib keladi. Yomon insonlarning yomonligi aynan muomaladan kelib chiqadi. Ya’ni yomonga yomonlik bilan qilingan muomala vaqtincha bo‘lsa ham o‘sha yomonning yo‘lida yurishga chorlaydi.