F. Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İxtisas redaktoru və Şəhla Qəmbərova buraxılışa məsul
- Tərtibçidən
- 4 Xocalı soyqırımı: tarix olduğu kimi
- II oxucu, Elmir Əliyev
- III oxucu, Əmanət Abışov
- IV oxucu, Ləman Kərimova
|
F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası
Şəhid şəhər – Xocalı
Xocalı faciəsinin 25-ci ildönümü münasibətlə mərkəzi kitabxanaların uşaq şöbələri, MKS-nin şəhər, qəsəbə, kənd kitabxana filialları üçün hazırlanmış metodik vəsait Bakı - 2017 2
Sevil Əhmədova Redaktor: Səməd Məlikzadə
buraxılışa məsul: Əməkdar Mədəniyyət işçisi Şəhid şəhər - Xocalı : metodik vəsait /tərt.ed.: N. Məcidova, S.Əhmədova ixt. red. və burax. məsul Ş.Qəmbərova; F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası.- Bakı, 2017. -35s. ©F. Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası -2017 3
Tərtibçidən Tarixin müxtəlif dönəmlərində ermənilər tərəfindən soyqırıma məruz qalan Azərbaycan xalqı növbəti belə faciə ilə 1992-ci ilin fevralında Xocalıda üzləşdi. Yaxın tariximizin ən faciəli səhifələrindən biri olan Xocalı soyqırımı xalqımızın qan yaddaşına əbədi həkk olundu. Təəssüflər olsun ki, Xocalı şəhəri tarixə Xocalı faciəsi kimi düşdü. Bu faciə görünməmiş amansızlıq, qəddarlıq və qətl faktları, öz miqyası və üsulları ilə dünyada və tarix qarşısında bir daha ermənilərin xislətini bütün aydınlığı ilə ortaya qoydu. Bəli, Xocalı faciəsi dünyada qətl və qəddarlıq simvoludur. Azərbaycan xalqı bu faciəni ürək ağrısı ilə öz qlbində yaşadır. Xocalı faciəsinin, eləcə də xalqımıza qarşı dəfələrlə törədilən soyqırımların ötən əsrin sonlarına qədər öz hüquqi qiymətini almaması illər boyu Azərbaycanın üzləşdiyi ən böyük ədalətsizliklərdən biridir. Sovetlər birliyinin süqutu ilə yaranan mürəkkəb tarixi və ictimai–siyasi şəraitdə dövlət müstəqilliyini yenicə qazanan ölkəmizin üzləşdiyi ərazi itkisi ilə yanaşı, əsrin ən dəhşətli faciələrindən birini yaşaması yeni tariximizə qara
hərflərlə yazıldı.Bu dəhşətli faciənin törədilməsindən 25 il ötür. Xocalı faciəsinin qurbanlarını bir daha yada salmaq, tarixin bu qara səhifəsini unutmamaq üçün bu vəsaiti işləməyi özümüzə borc bildik. Vəsait iki hissədən ibarətdir. I hissə “Xocalı soyqırımı: tarix olduğu kimi” adlanır və faciənin tarixindən, şəhid qəhrəmanlarından bəhs edir. II hissədə isə faciə ilə bağlı keçirilməsi vacib olan tədbirlərdən söhbət açılır.
4
Bəşər tarixində ən dəhşətli hadisələrdən biri olan Xocalı soyqırımının törədilməsindən bizi 25 illik bir zaman məsafəsi ayırır. O gecədən ki, təpədən dırnağa qədər silahlanmış erməni quldur dəstələri Qarabagımızın Xankəndi bölgəsində yerləşən 366-cı rus alayı ilə birlikdə Xocalını yandırıb külünü göyə sovurdular. Əliyalın olan dinc sakinləri qəddarcasına qətlə yetirdilər. Girov götürdüklərini təhqir və həqarətlərə, zülm və işgəncələrə məruz qoydular. Azərbaycan xalqı torpaqlarımızın müdafiəsi ugrunda gedən müharibədə çox şəhidlər və qurbanlar verdi. Ancaq Xocalı faciəsi qan yaddaşımıza əbədilik yazıldı. Bu, bir tərəfdən hər bir Xocalı sakininin öz torpağına, millətinə, vətəninə, sədaqətinin nümunəsidir, ikinci tərəfdən də Ermənistanın millətçi qüvvələrinin xocalılılara qarşı
vəhşiliyidir. Faciənin törədilməsinin əsas səbəbi Xocalının erməni qaniçənlərinin yolu üstündə böyük maneə olması idi. Çünki Xocalı Dağlıq Qarabağda həm magistral şosse yolunun, həm də dəmir yolunun üstündə yerləşirdi. Orada hava limanı da vardı. Buna görə də ermənilər hər vəchlə Xocalını ələ keçirməyə çalışırdılar. Bu faciəzamanı bir neçə saat ərzində 613 nəfər dinc azərbaycanlı, o cümlədən 63 uşaq, 106 qadın, 70 qoca qəddarcasına, dözülməz işgəncə verilməklə öldürülüb, 487 nəfərə ağır xəsarət yetirilib, 1275 sakin – köməksiz qocalar, qadınlar girov götürülüb, ağlasığılmaz zülmə, təhqirlərə və həqarətə məruz qalıblar. Erməni hərbçiləri öldürdükləri insanların başlarının dərisini soymuş, müxtəlif əzalarını kəsmiş, körpə uşaqların gözlərini çıxarmış, hamilə qadınların qarınlarını yarmış, bəzilərini diri-diri torpağa basdırmış və yandırmışlar. Qeyd edək ki, Xocalı ermənilər tərəfindən ilk dəfə ötən əsrin əvvəllərində-1905-ci ildə yandırılıb, külə döndərilib, əhalisi 5
vəhşicəsinə qılıncdan keçirilib, qanına qəltan edilib. Onun doğma yurd həsrəti ilə qovrulan didərgin sakinləri ara səngiyəndən sonra yenidən ata-baba torpaqlarının yaralarını sağaltmaq, dağıdılmışları bərpa etmək, yıxılmışları ayağa qaldırmaq üçün
geri qayıdıblar. Ermənilər 1918-ci ildə Xocalını ikinci dəfə yandırıb, külünü havaya sovurublar. 1992-il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalıda yeni dəhşətli soyqırım törədildi. Bu haqda nə qədər yazılsa da ürəyimizdəki bu dəhşət, bu ağrı, kin-küdurət, intiqam hissi yenə də susmaq bilmir və bilməyəcək də. Azərbaycan xalqına qarşı aparılan misli görünməmiş bu soyqırım, amansız qırğın aktı, erməni qəsbkarlarının ölkəmizin dövlət müstəqilliyini, ərazi bütövlüyünü hədəf almış məqsədyönlü irticaçı siyasətinin növbəti qanlı səhifəsi olmaqla bərabər, təkcə xalqımıza deyil, bütün insanlığa qarşı irimiqyaslı cinayətdir. Erməni təcavüzü nəticəsində respublikamızın 900 yaşayış məntəqəsi zəbt edilmiş, 4366 sosial obyekt, 690 məktəb, 280 uşaq bağçası, 862 klub, 932 kitabxana, 1831 kino qurğusu, 855 məktəbəqədər müəssisə, 656 poliklinika, ambulatoriya, aptek və digər tibb müəssisəsi, xalqın ibadət yeri olan 10 məscid dağıdılmış, Ermənistandan qovulmuş soydaşlarımızın 380 kəndi zəbt edilmiş və əhalisinin bütün var- dövləti orada qalmışdır. Sağ qalan şahidlərin dediyinə görə, şəhərə olan hücumdan sonra Xocalı bir anın içində odlara qalandı. Heç kəsə - nə körpələrə, nə qocalara, nə qadınlara, nə də yaralılara aman verilmirdi. Qatillər arasında zəncilər, muzdlular da var idi. Ermənilər xüsusi qəddarlıq göstərir, qadınlara, körpələrə və qocalara ağır işgəncələr verərək öldürürdülər. Ağdam, Şuşa, Laçın istiqamətinə çıxan yollar əvvəlcədən zirehli texniki vasitələrlə, tanklarla kəsilmişdi. Ölümün pəncəsindən xilas olmaq üçün meşələrə, dağlara, dərələrə üz tutub pərən-pərən olmuş adamları güllələyirdilər. Ana baladan, bacı qardaşdan ayrı düşmüşdü. Köməksiz
6
adamların harayı ərşə qalxırdı. Bu harayın içində tövlələrdə yandırılan atların kişnəməsi, mal-qaranın mələməsi də eşidilirdi. Düşmən olduqca amansız idi. Bu məqamda heç kim Xocalının imdadına çatmadı. Xocalı qan içində boğuldu, yanıb külə döndü Fevralın 27-də Xocalıdan 250-300 nəfər Ağdama gələ bilmişdi. Dəhşətli xəbərlər eşidilirdi. Bu dözülməz dəhşətləri gözlərilə görən şahidlər deyirdilər ki, Yarov kəndi tərəfdə 300 nəfər, Ağbulaqda 500 nəfər, Əsgəranda 150 nəfər, Naxçivannikdə 400 nəfər əsir düşmüşdü. Meşələr qadın və uşaq meyitləriylə dolu idi.Azərbaycan xalqı torpaqlarımızın müdafiəsi ugrunda gedən müharibədə çox şəhidlər və qurbanlar vermişdir. Ancaq Xocalı faciəsi qan yaddaşımıza xüsusi yazıldı.Ölümündən sonra Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülmüş Çingiz Mustafayev misilsiz hünər göstərərək fevralın 28-də vertolyotla faciə yerlərində olmuş, erməni quldurlarının törətdiyi vəhşilikləri kamera ilə lentə almiş və tarixin yaddaşına yazmışdır.
7
keçirilə biləcək tədbirlər Kütləvi tədbirlər kitabın, elektron nəşrlərin və digər çap məhsullarının geniş oxucu kütləsi arasında təbliğ edilməsində xüsusi rol oynayır. Hər bir kütləvi tədbir oxucularda müəyyən bir mövzu haqqında konkret təsəvvür yaradır, həmin mövzularda gedən müzakirələrin iştirakçısına çevirir, bununla bağlı mövcud ədəbiyyatla tanış edir. Azərbaycan ərazisinin bir hissəsi erməni işğalçılarının tapdağı altında qaldığından və müharibə təhlükəsi hələ də sovuşmadığından keçirilən tədbirlərin əsas mövzusu hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsinə həsr olunmalıdır. Müharibə şəraitində yaşayan bir ölkədə gənc nəsildə torpağa, vətənə məhəbbət hisslərinin aşılanması, düşmənə nifrət duyğularının formalaşması vacibdir və bu mövzuda yazılmış bədii əsərlərin təbliğinə daha geniş yer verilməlidir. Vətən müharibəsində iştirak etmiş və qəhrəmanlıqlar göstərmiş azərbaycanlılar haqqında, Dağlıq Qarabağ müharibəsi, 20 Yanvar, Хоcalı faciəsi, Şuşanın, Laçının və başqa rayоnların işğalını əks еtdirən əsərləri dönə-dönə охucuların diqqətinə çatdırmaq lazımdır. Artıq hər il 26 fevral tarixində ölkəmizin hər yerində Xocalı qurbanlarını anım günü keçirilir. Bu il o dəhşətli gecədən 25 il keçsə də, Azərbaycan xalqı bu faciəni ürək ağrısıyla qəlbində yaşadır. Hər bir azərbaycanlının ürəyində bu faciə XX əsrinən dəhşətli günlərindən biri kimi qalıb. Xocalını anım günündə fəal oxucuları cəlb etməklə, müxtəlif formalı tədbirlər hazırlamaq olar. Kitabxanada oxucuların istifadəsi üçün www.clb.az
saytında məlumat-biblioqrafiya şöbəsi tərəfindən hazırlanmış 8
“Xocalıya qayıdacaq, Xocalıda doğulanlar” adlı tammətinli ədəbiyyat siyahısı yerləşdirilmişdir. Kitabxanada faciəni daha dolğun əks etdirən materiallardan slayd, Xocalı faciəsindən bəhs edən bədii əsərlərdən icmal, disskusiya və müzakirələr, Xocalı faciəsinə həsr edilmiş kompozisiyalar hazırlamaq olar. Slaydda faciənin qurbanları haqqında məlumat, milli qəhrəmanlar və s. haqqında məlumatlar verilir. Anım günündə faciədən bəhs edən kitabları oxuculara tanıtmaq üçün təşkil edilən kitab sərgisinin sxemini aşağıda veririk: Sərgiyə müxtəlif başlıqlar vermək olar. “Xocali faciəsi bədii ədəbiyyatda”, “Qan qoxuyan rəqəmlər” ,”Şəhid şəhər-Xocalı” və s.
9
Həmçinin faciənin şahidləri ilə “Onlar doğma yurdalırına qayıdacaqlarına inanırlar” adlı keçirilən görüş zamanı mətbuatdan götürdüyümüz yazılara əsasən bu faciə haqqında başqa şahidlərin fikirlərini də iştirakçılara çatdıra bilərik. Kitabxanada Xocalı faciəsindən bəhs edən anım gecəsi də, təşkil edilə bilər. Anım tədbirinə hazırlaşarkən zalın tərtibatına xüsusi fikir vermək lazımdır: divarlara Xocalı dəhşətlərini əks etdirən şəkillər vurulmalı, “Xocalı- dərdim
dolu olan lövhəciklər vurula bilər. Şəkillərin altına qərənfillər düzülə bilər. Zalda kamançanın qəlbləri göynədən, yanıqlı, həzin musiqisi səsləndirilə bilər. Tədbirin I hissəsində qəlblərə dağ çəkən bu faciə haqqında ətraflı məlumat verilir. Burada ermənilərin törətdiyi dəhşətlər, onların insanlığa sığmayan əməlləri, ana-bacılarımızın, körpə və qocaların, ümumilikdə bütün xalqımızın başına açdıqları müsibətlər barədə geniş danışılır. Tədbirin II hissəsində oxucular tərəfindən, Xocalıya aid şeir parçaları söylənilir, hazırlanmış səhnəciklər göstərilir. Bunun üçün gecəyə qanlı faciənin şahidləri, tarixçilər, yazıçılar, mətbut nümayəndələri və s. dəvət olunurlar. Tədbirə kitabxana yaxınlığındakı məktəblərin müəllim və şagirdlərinin də dəvət olunması yaxşı olar. 10
qanlı-qadalı Xocalı faciəsindən 25 il keçir. Mən hardayam, qadir Allah, hardayam? İçim zülmət, çölüm zülmət, dardayam. Ətrafımda yalquzaqlar ulaşır, Hara qədəm qoyuramsa, ayağım Ölənlərin qanlarına bulaşır... Bəli, bu hadisə ilə bağlı neçə-neçə şeirlər, bədii əsərlər laylalar yazıldı. Xocalı soyqırımı zamanı yüzlərlə soydaşımızın həyatına son qoyuldu. Bütöv bir şəhər məhv edildi. Günahsız insanlar ağır işgəncələrə məruz qalaraq isti ocaqlarından didərgin düşdülər. Amma faciənin acı fəsadları bununla bitmədi. Soyqırım Xocalıdan gələn xocalıların taleyindədə acı izlər buraxdı.Gəlin Aygün İsmayılova adlı bir gəncin dediklərini sizinlə birgə bölüşək. Bu təsviri oxucumuzun hazırladığı kompazisiya şəklində dinləyək. Səhnəyə həzin musiqi sədaları altında iştirakçı daxil olur.
itirmişdik, iki yaşım olmamış da doğma yurdumuzu – Xocalımızı itirdik. Həm də dəhşətli formada. Faciə zamanı üç gün mühasirədə qalmışıq. Anamız üç azyaşlı uşağını çətinliklə xilas edib. Ən böyüyümüz altı yaşlı, kiçiyimiz isə yaşyarım idi. Bir qadın bizi qarlı, çovğunlu havada gizlədə-gizlədə bir neçə kilometr aparıb. Mühasirədə olduğumuz üç günün iki gününü meşədə olmuşuq. Mən soyuqdan, aclıqdan çox ağlayırmışam. Çörək istəyəndə anam mənə qar yedizdirirmiş. Hətta düşmənin əlinə keçməyək deyə anam məni boğmaq da istəyib. Sonra anamdan məni başqa qadın alıb paltoya büküb ki, səsim eşidilməsin. Beləcə, minbir zülümlə xilas olmuşuq. Xocalını, orada törədilən qırğınları xatırlamasam da, elə bil oranı küçəbəküçə gəzib dolaşmışam. Mən indi müəlliməyəm. 11
Mənimlə bərabər bütün şagirdlərim Xocalı dəhşətləri haqqında olanlardan xəbərdardır. Bu faciə bizim taleyimizə qaçqınlıq yazsa da, doğma vətənə, doğma torpağa olan sevgimizi dəyişə bilməyib.
orada baş verənlər haqqında danışmayaq. Ağlımız yenicə kəsəndə Xocalı faciəsini qorxulu nağıllar kimi bir-birimizə danışardıq. İndi 26 yaşım var. Bu faciəni bütün dəhşətləri ilə dərk edirəm.
yaşım olub. Və təbii ki, faciədən heç nə xatırlamıram. Ancaq valideynlərim bu barədə o qədər danışıblar ki, sanki hər şey gözümün qabağında baş verib. Ona görədə orta məktəbdə bu hadisə haqqında müəllimlərimdən, evdə valideynlərimdən eşitdiklərimi gördüyüm hadisə kimi qavrayıram. Bəzən elə olur ki, istəyirəm lap silaha sarılıb düz Xocalının mərkəzinə qədər gedim. Atamın böyüdüyü evə, kəndə yaxından tamaşa edim. Hamı oranın gözəl olmasından danışır. Harada və hansı şəraitdə yaşamağımızdan asılı olmayaraq, Xocalı bizim ata yurdumuzdur. Mütləq ora qayıdacağıq. 13 yaşlı Ləman
valideynlərimizə, ata-babalarımıza işgəncə verilib. Anamın başına gələnləri bilsəniz dəhşətə gələrsiniz...
səkkiz gün əsirlikdə olub. Həmin vaxt iyrimi yaşı olan Dürdanə rabitəçi olduğuna görə ermənilər ona daha ağır işgəncə veriblər. Dürdanə Ağayeva Xocalı faciəsi və əsirlik həyatını özünün “8 gün cəhənnəm əzabı görmüş qadın” kitabında qələmə alıb. Xocalı faciəsindən 25 il ötsə də xalqımız hələdə bu faciənin ağrısıyla qovrulur. Təbii ki, bu faciə söz sənətində də öz ağrısı
12
ilə yaşayıb və yaşayacaqdır. Xocalı faciəsi haqqında olanları gənc nəslə aşılamaq üçün yazılmış kitabların, bədii əsərlərin təbliği lazımdır. Bu əsərlərdən
yazılmış nümunələrdəndir. Bu mövzu ilə bağlı kitabxanada “Tarixin səhnəsindən
müzakirə keçirmək olar. Müzakirədə nəinki Xocalı faciəsi, erməni daşnaklarının tarix boyu azərbaycanlılara qarşı törətdikləri qırğınlar haqqında iştirakçılara məlumat verilir. Bu haqda məlumatı Sülhiyyə Musaqızının “Azərbaycan terrorizmin caynağında” kitabından da əldə edə bilərik. Müzakirəyə bu əsərləri oxumuş yuxarı sinif şagirdləri, tələbələr dəvət olunurlar. Müzakirədə bu faciədən bəhs edən onlarla bədii əsərin - şeirin, oçerkin, romanın, hekayənin, publisistik məqalənin adını çəkmək olar. Məsələn: Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun “O qızın göz yaşları”, Ələmdar Quluzadənin “Şəhid şəhər”, Ələkbər Salahzadənin “Xocalı Xəcilləri”, Ədalət Əsgəroğlunun “Dərdimizin qan rəngi” və s. Zəlimxan Yaqubun “O qızın göz yaşları” poeması əsasında belə bir əhvalat durur. Xocalı faciəsinin 13-cü ildönümü ilə əlaqədar şəhidləri anma günü keçirilirdi. Dərdini dilə gətirənlərə bir-bir söz verilirdi. 21 yaşlı Xocalı qızı Xəzangülə də söz verildi. Ermənilər onun 36 yaşlı anası Rəna xanımı, 5 yaşlı bacısı Yeganəni Əsgəran meşəsində güllə ilə dəlik-dəlik etmişdilər. 38 yaşlı atası Təvəkkülü, 8 yaşlı Xəzangülün gözləri baxa-baxa diri-diri yandırmışlar.
13
Təvəkkülün günahı ondan ibarət olmuşdur ki, ermənilər ona “Qarabağ erməni torpağıdır” sözünü dedirdə bilməmişlər. Beləcə Xocalıdan gələn qızın, qəmli, faciəli hekayəti başlayır. Ancaq poema təkcə o qızın göz yaşları ilə məhdudlaşmır. Poemada ən təsirli məqam atanın ağaca sarılıb vəhşicəsinə qətlə yetirilməsidir. Araşdırmaçı fikirlərinə görə, şair bu şeirdə kifayət qədər metafora və bənzətmələrdən istifadə etmişdir. Məsələn, bu səhnəyə “göydən ulduz baxırdı, qayadan çiçək baxır, zirvədən buz baxır, yaraların üstünə səpilən düz baxırdı, burada ağac da Təvəkkülə ürək-dirək verirdi, odunu söndürməyə dağlar külək verirdi.” Hələ ötən əsrin 70-ci illərində ədəbiyyata gələn, özünəməxsus dəst-xətti ilə seçilən Ələmdar Quluzadə 20- dən çox şeir kitabının müəllifidir. Şairin doğulub boya-başa çatdığı Xocalının ermənilər tərəfindən işğal edilməsi, uşaqdan- böyüyə yüzlərcə dinc sakinin vəhşicəsinə qətlə yetirilməsi onun qəlbində və qələmində ağrılı-acılı iz buraxmışdır. Yazdığı əsərlərdə müəllif öz qələmi ilə Vətən oğullarını ayıq-sayıq olmağa, dostu düşməndən, əbədini ötəridən seçməyə çağırır. Onun Xocalıya həsr etdiyi təxminən 1500 misraya yaxın olan “Şəhid şəhər” poemasında müəllif lirik-publisistik tərzdə Qarabağda baş verən bütün hadisələri təsvir etmişdir. Kitabxanada Xocalıya aid ədəbi-bədii kompozisiya da keçirilə bilər. Kompazisiyanin ssenarisini təqdim edirik.Səhnəyə 2 nəfər böyük yaş qrup oxucu (oğlan və qız) çıxaraq Xocalıya aid şeir söyləməyə başlayırlar. Bu şeirlərdən bu il yubileyi qeyd edilən Ələmdar Quluzadənin Xocalıda qətlə yetirilmiş 613 nəfərə ithaf etdiyi “614-cü şəhid” şeirini seçmək olar: Qoy odlasın bu dünyanı Acı dilim, od nəfəsim. Ölüm mənim vüsalımdı, Həyat mənim daş qəfəsim.
14
Qılıncını qından sıyır, Qumbaranı tax kəmərə, Alçaq düşmən əl qaldırıb Ağbirçəyə, südəmərə.
İçimizdən, çölümüzdən Başımızı qatan qatdı, 613-ə çatdı.... Şeirin davamı müəllifin “614-cü şəhid” kitabında verilmişdir. Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|