F. R. Xolboyev, D. A. Azimov, E. Sh. Shernazarov z o o g e o g r a f I y a

1-jadval
Yerdagi organizmlarning biomassasi
Muhitlar
Organizm guruhlari
Massasi 
(tonna)
Nisbati 
(%)
Quruqlik
Yashil o‘simliklar
2,4xl012
99,2
Hayvonlar va 
mikroorganizmlar
0,02x1012
0,8
Jami
2,42x1012
100
Okeanlar
Yashil o‘simliklar
0,0002x l012
6,3
Hayvonlar va 
mikroorganizmlar
0,003xl012
93,7
Jami
0,032xl012
100
Quruqlikdagi mavjud yashil o‘simliklar biomassasi hayvonlar va 
mikroorganizmlarga qaraganda juda yuqori (99,2%), suv muhitida 
aksincha, juda past (6,3%) foizni tashkil etadi. Dunyo okeanida hay­
vonlar biomassasining (93,7%) o ‘simliklar biomassasidan 
(6,3%)
yuqoriligi okean va dengizlaming yorug‘lik tushadigan qismida ya­
shovchi o‘simliklaming juda qisqa muddatda hayvonlar tomonidan 
o‘zlashtirilishi (iste’mol qilinishi), ya’ni hayvonlar biomassasiga 
aylanishi bilan tushuntiriladi. Tadqiqotlar qit’alardagi biomassaning 
dunyo okeanidagi biomassadan 800 marta ortiqligini ko‘rsatadi.
Hayvonlar yer yuzida tarqalishga nisbatan turli moslanishlarga 
ega bo‘ladi. Hayvonlaming tarqalishi ulardagi harakatlanish organ 
larining tuzilishiga yoki harakatlanish usuliga bog‘liq emas. Gavdasi 
katta va ko‘payishi uzoq muddatni egallovchi hayvonlaming tarqali 
shi sekin va aksincha, gavdasi mayda va qisqa muddatda ko‘payish 
xususiyatiga ega bo‘lgan hayvonlaming tarqalishi tez kechadi (2-jad- 
val). Organizmlarning ko‘payish tezligi ular gavda o‘lchamining
12

---

oshishi bilan kamayib boradi. Nisbatan tez ko‘payish bakteriyalarga 
xos bo‘lib, ular bir sutkada 60-65 marta ko‘payadi. Aksincha, sekin 
ko‘payish ko‘p hujayrali yirik hayvonlar va o‘simliklar uchun xos. 
Organizmlaming ko‘payish tezligi va o‘lchami aniq bo‘lganda, ular- 
ning butun yer yuzini egallashi uchun zarur bo‘lgan vaqtni hisoblab 
chiqish mumkin.