Fakulteti kafedrası

2.3 Úzliksiz aljasıqlardı saplastırıw.
Sistematik aljasıqlar ólshewler nátiyjeleriniń aynıwına alıp keledi. Eń úlken qáwip bolıp anıqlanbaǵan sistematik qátelik esaplanadı.
Sistematik aljasıqlar sebepli ilimiy juwmaqlar nadurıs bolıp shıqqan, islep shıǵarıw toqtap qalǵan, ekonomikalıq joytıwlar yuzazga kelgen. Sistematik
qátelikti hár qanday usıllardan paydalanıp, jónge salıw etiw kerek. Sistematik qátelikti jónge salıw etiw usıllardı tómendegi gruppalarǵa ajıratıw múmkin:
- aljasıqlar dáregin ólshewlerdi (profilaktika ) baslawdan aldın óshirip taslaw ;
- ólshew jaaryonida sistematik qátelikti shıǵarıp tashalash;
- ólshewler nátiyjelerine ońlawlardı kirgiziw.
Birinshi metod maqsetke muwapıq bolıp tabıladı, sebebi ólshew procesin ápiwayılastıradı hám tezlestiredi.
«Qátelik dáregin óshiriw» termini óshiriw (mısalı, ıssılıq dáregin óshiriw) hám bunday derekler tásirinen ólshew ob'ektin hám ólshew apparatursini qorǵaw qılıw túsiniledi. Temperatura qateligin aldın alıw ushın átirap ortalıqtıń bahalar diapazonındaǵı xaroratni bir qıylı saqlaw ushın hám ólshew ásbapların hám olardıń strukturalıq bólimlerin anıq ólshew ushın termoregulyatordan paydalanıladı. Jerdiń magnit maydanınıń tásirinen, turaqlı jáne ózgeriwshen tok shınjırlarınıń induktsiyalanǵan magnit maydannan birigiwin ólshew magnit ekranlar járdeminde ámelge asıriladı. Zıyanlı terbelisler ólshew ásbapın dempfirlash (dempfirlovchi vibratsiya) menen baratarf etiledi. Ólshew ásbapınıń arnawlı bir úlgisine tán bolǵan instrumental' qátelik dáregi Calibra ótkeriw usılı menen ólshew baslanıwınan aldın jónge salıw etiliwi múmkin. Bunnan tısqarı, MEA blokın nadurıs ornatıw menen baylanıslı bolǵan aljasıqlar dáregi ólshew baslanıwınan aldın jónge salıw etiliwi múmkin. Ólshewler waqtında nadurıs ornatılıwı hám destruktiv tásirinler sıyaqlı ayırım instrumental aljasıqlar shıǵarıp taslanıwı múmkin. Bularǵa qayta ólshewler menen baylanıslı bolǵan arnawlı jantasıwlardan paydalanıw esabına erisiw múmkin. Bul metodlardan qandayda bir bir metoddıń ornına hám salıstırıwlaw ushın paydalanıladı. Ornına qoyıw metodında muǵdar ızlenedi, olshenedi, ob'ektti tákiraran ólshewde ólshewler ólshewler menen almastırıladı. Ólshewler nátiyjesin ólshew úlkenliginen anıqlaw,óshiriw ólshew maketining teń bolıwına tásir etetuǵın sistematik effekttiń úlken muǵdarı ushın qosıladı. Mısalı, elektr shınjırınıń parametrlerin (elektr qarsılıgı, sıyımlılıq yamasa induc-jaǵdayı ) ólshewde ob'ekt ólshew shınjırına jalǵanadı hám teńlikti ónim qılıw ushın jaylastırıladı. Teńlikke erisilgennen keyin ólshew ob'ekti ózgeriwshen baha ólshewi (qarsılıq magazini, sıyımlılıq, induktivlilik) menen almastırıladı hám ma`nisi ózgertiriledi. Avtomatikalıq teńlikti sazlaw qosıladı.
Bunda almastırıw metodı qaldıq tegis emes ólshew shınjırın, shınjır daǵı magnit hám elektr maydanlarınıń tásirin, sxemanıń bólek elementleriniń óz-ara tásirin, sonıń menen birge basqa zıyanlı effektlerdi jónge salıw etiw imkaniyatın beredi.
Eń kóp tarqalǵan sistematik aljasıqlardı jónge salıw etiw metodı ólshewler nátiyjeleriniń sistematik qateliginiń málim bolǵan komponentlerine ońlaw kiritiledi. Sistematik aljasıqlardıń málim bolǵan komponentlerin jónge salıw etiw maqsetinde ólshewdiń tártipke asırılmaǵan nátiyjelerine kirgizetuǵın shama ma`nisine korrektsiya (tuwrılaw ) dep ataladı (ońlawlarǵa shekem ólshewler nátiyjeleri korrektsiyalanǵan, dúzetilgandan keyin tuwrılanǵan dep ataladı ). Xalıq aralıq maǵlıwmatlarǵa muwapıq málimbolǵan sistematik qátelikke ońlaw kirgiziw májburiy ámeller bolıp esaplana, ólshew nátiyjelerine ishlov beriwge tiykar boladı. Ádetde, tuwrılanbaǵan nátiyjelerdi algebraik qosıw (belgisin esapqa alǵan hollda) atqarıladı. Bunda tuwrılaw absolyut sistematik qátelikke salıstırǵanda muǵdarlıq baha boyınsha teń boladı hám belgi boyınsha keri boladı. Absolyut sistematik qátelik ma`nisi ólshenip atırǵan shama ma`nisine proportsional bolǵan jaǵdayda sistematik xaolikni tolıq jónge salıw etiw múmkin emes. Buǵan birinshi náwbette, sistematik qátelik úyrenilmagan ólshew metodı,sonıń menen birge haqıyqıy bahalardı bahalaw múmkin bolmaǵan sistematik qátelik mısal bóle aladı. Bul gruppaǵa ólshew ásbapın kalibrlashda qátelikti ólshew ushın qátelik hám kalibrlangandan keyin ólshew ásbapınıń parametrleriniń ıǵıwı menen yuazaga keletuǵın qátelik kiredi. Ekinshi gruppaǵa esaplaw qateligi hám itibarǵa alınǵan sistematik qátelikti tuwrılawda anıqlanǵan qátelik kiredi.