Fakulteti kafedrası

2.2 Ólshew aljasıqlarınıń klassifikatsiyasi.
2 Úzliksiz aljasıqlardı saplastırıw.
Ólshew aljasıqları tómendegishe klassifikatsiyalanadi:

• 
  Aljasıqlar kórinetuǵın bolıwı xarakterine kóre (úzliksiz, tosınarlı hám qopal aljasıqlar );
  
• 
  Sanlı ańlatılıw usılına kóre (absolyut,salıstırmalı hám keltirilgen aljasıqlar );
  
• 
  Kirisiw úlkenliginiń waqıt boyınsha ózgeris xarakterine kóre (statikalıq hám dinamikalıq );
  

• 
  Ólshenip atırǵan shamaka baylanıslılıǵına kóre (additiv hám mul'tiplikativ);
  
• 
  Átirap -ortalıq parametrleriniń tásirine kóre (tiykarǵı hám qosımsha ).
  
• 
  Statikalıq aljasıqlar tómendegi derekler arqalı júz boladı :
  

ekalogik hám xarakteristikalaw aljasıqları. Statikalıq aljasıqlar : joqarı hám tómen shegaralarǵa bóliniwi anıq ólshewdi beredi. Sanaw qateligi bolsa paralaks,interpolyatsiyalarga alıp keledi. Bul qátelik óz-ara baylanıslılıǵı bolmaǵan xolatlarda ólshewler dúzilisi, shegarasında ótkeriledi. Bul aljasıqlardı joytıw yamasa kemeytiw usılları qóllaw múmkin.

• 
  Parallaks áqibetindegi aljasıqlardıń kórsetkish arqasına ayna qoyıp sanaw yamasa bul túrdegi qátelik júz bolıwın intikator ámelde joǵatadı.
  
• 
  Interpolyatsiya qateligin kórsetkish átirapında mashtabli lupa járdeminde optikalıq rezalyutsiyani asırıw esabına ámelge asırıw múmkin.
  
• 
  Cifrlı sanaw apparatlardı favqulotda asıp barıwı, anıq kórsetkish jazıp alıw imkaniyatın beredi hám subyekttiv aljasıqlardıń gúzetshi tárepinen atqarıladı.
  
• 
  Biraq bir usıl barki, “ +” “ - ” aljasıqlar shegaralarında onıń natiyjeliligi cifrlı sanaw apparatlarında kemeytiw, tolıq spektrni qandırıw,kóp muǵdardaǵı pulslar de muwapıqlıǵı, bunda bir puls ma`nisi onsha sezirarli bolmaydı, biraq, cifrlı sanaw apparatları hár pulsni sanaw múmkinshiligine iye bolıp, baslanǵısh hám aqırǵı puls arasında 1 puls esapqa alinbaslıǵı da múmkin, bul bolsa hatolikka alıp keledi.
  

Úzliksiz qátelik delingende, tek bir shamanı qayta -qayta o'lchaganda ózgermeytuǵın bolıp qalatuǵın yamasa qandayda bir nızam boyınsha ózgeretuǵın ólshew qateligi túsiniledi. Olar anıq baha hám belgine iye boladı, olardı dúzetmalar kirgiziw jolı menen joytıw múmkin.
Tosınarlı qátelik delingende, tek, bir shamanı qayta -qayta ólshew dawamında tosınarlı ózgeriwshi ólshew qateligi túsiniledi. Bul qátelik bar ekenin tek bir shamanı birdey qıyqımlıq menen qayta -qayta o'lchangandagina seziw múmkin Ólshewdiń qopal qateligi delingende, berilgen shártler orınlanǵanda kutilgan nátiyjeden tupten parıq etetuǵın ólshew qateligi túsiniledi.
Eger qátelik ólshenip atırǵan shamanıń ólshew birliklerde kórsetilgen bolsa, bunday qátelik absolyut yamasa tolıq qátelik dep ataladı.
ΔA=A o'lch - Axaq.
Ámelde ólshewdiń salıstırmalı qateliginen kóp paydalanıladı. Salıstırmalı qátelik-absolyut qáteliktiń ólshenip atırǵan shamanıń haqıyqıy ma`nisine qatnası bolıp tabıladı.
Ámelde keltirilgen qátelik dep, atalǵan, yaǵnıy absolyut qáteliktiń ásbaptıń ólshew shegarasına bolǵan qatnasınan paydalanıladı. Qátelik ma`nisi ólshew ásbapı anıqlıǵın, sonday eken, ólshew nátiyjesin da xarakterleydi
Keltirilgen qátelik ásbaptıń anıqlıq klassini Ka xarakterleydi.

• 
  Ólshenip atırǵan shamaka baylanıslılıǵı esapqa alınǵan halda aljasıqlar additiv (absolyut ) qátelik hám mul'tiplikativ aljasıqlarǵa ajratıladı.
  
• 
  Additiv qátelik ólshenip atırǵan shamaka baylanıslı emes, mul'tiplikativ qátelik bolsa o'lchangan shamaka proportsional bolıp tabıladı.
  
• 
  Additiv qátelik “0” dıń qateligi, mul'tiplikativ qátelik bolsa bayqaǵıshlıq qátesi dep aytıladı. Ámelde ólshew quralı eki qátelikti óz ishine aladı.
  
• 
  Átirap -ortalıq parametrleriniń tásirine kóre aljasıqları :
  

tiykarǵı aljasıqlar : Temperatura, basım, ızǵarlıq ;
qosımsha aljasıqlar : temperatura, támiyinlew kernewi, elektr tarmaq kernewi hám ırkinishler, magnit maydanı kúshlanganligi, atmosfera basımı, hawanıń salıstırmalı ızǵarlıǵı.