Fakulteti kafedrasi

3.5 Temur va Usmonlilar imperiyasi

Temur bilan hisoblashishi kerak bo'lgan yagona kuch Sulton Boyazid davrida o'zining eng yuqori cho'qqisiga chiqqan Usmonli imperiyasi edi.

Temurning Boyazid bilan uchrashishi jahon tarixidagi buyuk voqealardan biridir. Ularning ikkalasi ham bir xil turdagi sharq bosqinchilarini kiyishgan. Ammo Boyazid Yevropa tsivilizatsiyasiga tegdi va undan ta'sir o'tkazdi. U mustahkam poydevorga ega kuchli davlat poydevori haqida fikr yuritdi. Urush boshlanishidan oldin ham Temur va Boyazid o‘rtasida qiziqarli yozishmalar boshlandi, unda Sharq diplomatiyasida mumkin bo‘lgan so‘kinishning barcha murakkab shakllari qo‘llanilgan. Kichik Osiyo aholisi bu narsalar uchun to'lay boshladilar. Temurning zarbalari bo'lgan birinchi Boyazid shahri ancha uzoq qamaldan so'ng olingan Sivash bo'lib, unda mo'g'ul harbiy muhandislari o'z mahoratlarini namoyish etishdi. Bu jihatdan Temur buyuk inson, haqiqiy ijodkor edi. Uning qo‘shinida Boyazid qo‘shiniga qaraganda beqiyos ko‘proq tartib bor edi. U javonlarga bo'linishni kiritdi, kiyimning bir xilligini va yana ko'p narsalarni kiritdi, keyinchalik ular Evropa xalqlari orasida qo'llanila boshlandi. Sivash mo'g'ullarning harbiy san'atidan oldin tushdi. Keyin Anqara yaqinidagi dalalarda 1402 yil 20 iyulda Boyazid va Temur yuzma-yuz keladi. Tarix esda qoladigan eng buyuk janglardan biri bo'lib o'tdi. Bunda butun Osiyodan kelgan millionga yaqin jangchilar bor edi. Boyazid qo‘shinida 20 ming nasroniy serblar bo‘lib, ular eng yaxshi qismini tashkil qilgan, ularning orqasida asirga olingan nasroniy bolalardan yollangan yangichalar turar, haqiqiy turklar esa yangisarlarga ergashgan. Ammo Boyazid butunlay mag‘lub bo‘ldi. Darvoqe, Temurning Boyazid bilan uchrashishi hikoyasida qandaydir g‘amgin va she’riy ulug‘vorlik bor. Temur uni gilamga o‘tirgancha qabul qildi. “Dunyoning yarmini menga, cho‘loqlarga, yarmini esa kasallarga bergan Rabbiy buyukdir, Rabbiyning nazdida yerdagi ulug‘lik qanchalik oz ekanini ko‘rasiz” [5; 98]. Temur mahbusni haqorat qilmadi. Garchi keyingi yozuvchilar va Ibn Arabshohning hikoyalariga ko'ra, bu Temur uni qafasga qamab qo'yganligini bildirsa ham, bu haqiqat emas. Aksincha, Temurning harbiy asirning umrining oxirigacha unga to‘g‘ri munosabatda bo‘lgani haqida ishonchli dalillarimiz bor [2; 96].
Usmonli qoʻshini ustidan qozonilgan soʻnggi gʻalaba va Sultonning qoʻlga olinishidan soʻng Gʻarbiy Anadoluning qoʻlga olinishi Amir Temur uchun harbiy yurishdek boʻldi. U Kutahiyada to'xtadi, oldingi otryadlar Usmonli imperiyasining poytaxti Brussani talon-taroj qilishga shoshildi. Go'zal shaharga o't qo'yildi. Amir Temur Smirna shahrini qamal qilishga shaxsan rahbarlik qilgan. Smirnaning qo'lga olinishi va undan keyin sodir bo'lgan qirg'in Anqaraga qarshi harbiy yurishni muqaddas urush jihatini berdi. Bu dindor musulmonlar nazarida Temur uchun oqlanish bo‘ldi. Musulmonlar Alloh taologa hamd aytib shaharga kirdilar.
Temuriylar qoʻshini qamal qilgan turk-italyan savdosining muhim joyi boʻlgan Fokaya shahri oʻlpon toʻlash orqali oʻz samarasini berdi.
Hozirgi vaziyat Usmonli imperiyasi mag'lubiyatga uchragach, Amir Temur uning tiklanishiga to'sqinlik qiladigan bir qator choralarni ko'rganidan keyin yanada qulayroq bo'ldi. U o‘n yil avval Boyazid tomonidan tor-mor etilgan turli amirliklarga Kichik turkiy Osiyoning qudratini tantanali ravishda qaytardi.
Usmonlilarning Osiyodagi mulklari yana shimoliy Frigiya, Bitniya va Misiyaga qisqardi. Turklarni yanada zaiflashtirish maqsadida Temurlan yashirincha bir-birining meros huquqi to‘g‘risida bahslashayotgan amirlar o‘rtasida nizo qo‘zg‘atish choralarini ko‘rdi.