Fakulteti,,Geofizikaviy tadqiqot usullari

3. Likvatsion konlar
Uchinchi xil magmatik konlar magmaning sovushi borasida, aralashmaydigan sul`fidli va bir-biri kismlarga ajralishi bilan boglik bo'lib, rudali qismining kotishi natijasida hosil bo'ladi. Bu konlar shunday ikki kismga ajralish, ya’ni likvatsiya tufayli paydo bo'lganliklari uchun likvatsion kon deb nom olganlar. Magmaning bunday sabablari ko'pchilik kismlarga ajralish mutaxassislarning P.Ramdor, M.Godlevskiy, boshqalarning ilmiy ishlari salmoqlidir.
6
V.I.Smirnov bo'yicha likvatsiyaning sabablari magmadagi oltingugurtning to'planishi,temir, magniy, kremniy va suyuk silikatli magmaning tarkibida olim va dikkatini tortadi. Bu sohada N.Fogt, va A.Betextin, V.Smirnov esa kamayib yon xal`kofil` elementlarning bo'lishi hisoblanadi. Masalan, silikataliya magmada temir bo'lsa, u sulfidlarning erishini oshiradi. Magma qotayotganda temir mikdorining borishi sulfiddi kotishmalarni ajralishiga jinslarning magmaga taъsiri tufayli sodir bo'ladi. Chunki assimilyatsiya tufayli magmadagi ximiyaviy muvozanat buziladi. Magmaning silikatli va sul`fidli kismlarga bo'linishi tajribalar asosida ham tekshirilgan. Jumladan, Ya.I.Olshanskiyning 1947-50 yillarda olib brogan eksperimental ishlari 1500º va undan ortiq haroratda, ma’lum mikdordagi mineralizatorlarning ishtiroki tufayli, sul`fidlar magmada eruvchan bo'lishligini, temperaturaning pasayishi sulfidlarning eruvchanligini kamayishiga va so'ngra ularni silikatli qismlardan ajralib ketishini ko'rsatadi. Likvatsiya jarayonining boshida sul`fidli moddalar mayda tomchilarga ajraladi. Ular esa o'z navbatida boshqa tomchilarga o'xshash formadagi sulfidlar bilan birlashib asta-sekin og’irliklarining ortishi tufayli pastga qarab tusha boshlaydi. Sul`fid tomirchalari silikat kismining minerallari bilan birga kristallanib singenetik rudalarni hosil qiladi. Uya, linza, polosali yotqiziqlar ko'rinishidagi ruda gavdalari lopolit shaklidagi kuchli differentsiyalangan intruzivlarning tagida yotadi. Ba’zan esa sulfiddi kotishmalar kotib bo'lgan intruzivdagi turli tektonik harakatlar tufayli paydo bo'lgan yoriklarda shakllanadi. Ayrim yerlarda sulfidli qotishmalar intruzivdan tashqarida, masalan, vulkanogen jinslar orasida joylanishi ham mumkin (Sadberi, Norilsk). Shuning uchun ham epigenetik ruda deb ataluvchi ruda gavdalari ko'pincha kesuvchi tomir ko'rinishida bo'ladi. Singenetik rudalar xollangan bo'lib, o'zini o'rab tutgan jinslar bilan chegarasi sezilmaydi. Ikkinchi rudalar massiv teksturaga ega bo'lib, o'z atrofidagi jinslar bilan keskin chegaralanadi. Likvatsion konlar asosiy jins vakillari gabbro-norit, peridotit, olivinli diabaz bilan bog’langanligi va rudalari mis va nikel` minerallaridan tashkil topganligi bilan boshka konlardan keskin farqlanadi. Shuning uchun bu konlar geologik adabiyotlarda mis-nikelli konlar deb ham yuritiladi.

7

Rudalar, asosan, pirrotin (FeS), xalkopirit (CuFeS₂). pentlandit (NiFeS) va turli mikdordagi magnetit, kubanit, millerit kabi birikmalardan tashkil topgan. Rudalarda platina, oltin va kobal`t ham uchraydi. gabbro: genetic tashkil kiladi. Ayrim kon rudalarida 0,7-1,46% nikel, 0,8-1,9% mis, 0,12% kobalt buladi (Sadberi). Nikel va misning nisbati 1:1. 2:1 yoki 1:2 bo'lsa, nikel`ni kobal`tga nisbati 20:1 dan 40:1 ni M.N.Godlevskiyning ma’lumotlariga ko'ra Sadberi koni rudalaridagi platinoidlarning mikdori 4,5 g (1 tonnada), ayrim erlarida 50-60 g, kumush 20 g, oltin esa 0,5-0,7 g gacha boradi. Likvatsion konlar gruppasiga Krasnoyarsk o'lkasidagi Norilsk, Talnax, Kolsk yarim orolidagi Monche-Tundra, Kanadadagi Sadberi va Janubiy Afrikadagi Insizva konlari kiradi. Mis va nikel` konlarning hosil bo'lishi haqida boshqa fikrlar ham mavjud. Ayrim tadqiqotchilar (M.A.Eliseev) sintenetik rudalarni magmatik yo'l bilan hosil bo'lganligini tan olgan holda, massiv rudalardan tuzilgan gavdalarni gidrotermal-metasomatik jarayon bilan bog'laydilar. Likvatsion konlarning eng yiriklaridan biri Kanadaning Sadberi konidir. Bu kon stratifikatsiyalashgan, murakkab oval shaklidagi differentsiyalashgan intruzivga birikkan. Intruzivning yukori kavati olivinli norit, pastki kismi esa noritdan tuzilgan bo'lib, sul`fidli mis-nikel minerallari noritlarning ostida yig’ilgan. Ruda gavdalarining shakli tabaka, devorsimon bo'lib, uzunligi minglab metrga, kalinligi bir necha o'n metrgacha boradi. Rudada va massiv bo'lib, asosan, pentlandit, minerallar xollashgan pirrotin, xal`kopirit, kubanitdan iborat. Unda oltin, kumush, selen, tellur, sfalerit, galenit ham uchraydi. Va intruziv ostida Sadberi koni rudalarning tabaka, linzasimon yotqiziqlar joylashishi, shaklida hosil bo'lishi likvatsion jarayonlarda sulfidlarning asta-sekin cho'kib yig’ilishini yakkol tasdiklaydi. Kuzatish imkonini beradigan Likvatsion jarayonlarni konlarning tipik vakili bo'lib Kolsk yarim orolidagi Monche- ruda hosil bo'lishi Tundra koni hisoblanadi. Bu erda etadigan kilometrga ikki jarayonlari uzunligi differentsiyalashgan asosiy-o'taasosiy jinsli intruziv bilan bog’langan.
Otqindi jinslar yukoridan pastga piroksenit va Eng peridotit, piroksenit va gabbro-norit bo'lib o'zgaradi. pastki zonada Sadberidagidek xollashgan tag rudalar joylashsa, va peridotitlar orasidagi,
8
R.V.Karpov bo'yicha, parallel tik yoriqlarda massiv rudali tomirlar uchraydi. Ruda piroksenit pentlandit, pirrotin, magnetit. xalkopirit, titanomagnetitdan iborat. Bu konni o'rgangan geologlar (R.V.Karpov)ning fikriga ko'ra sulfidli mis-nikel rudalari magmatik jarayonning oxirgi etaplarida hosil bo'lgan.

9

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   https://uz.wikipedia.org/wiki/Magmatik_konlar
   
2. 
   https://www.google.com/search?q=magmatik+konlar&rlz=1C1GCEA_enUZ1047UZ1047&oq=magmatik+&aqs=chrome.1.69i57j69i59j0i512l5j0i30l3.6732j0j15&sourceid=chrome&ie=UTF-8
   
3. 
   |Foydali qazilmalar va ularning konlari , Qo‘shmurodov O, B. Shukuriddinov
   

Toshkent-2010