Falsafa asoslari

Quyidagi holatlarda tushuncha noto‘g‘ri qollanilgan hisobla­
nadi:
1. Bir tushuncha bir necha ma’noda qollanilsa (yulduz — ism, 
mashhur inson, koinotdagi jism).
2. Tushuncha o‘z ma’nosida qollanilmasa (uchar yigit, tulki- 
ayyor inson).
3. Tushunchada predmetga xos bolmagan belgilar qayd etilsa 
(jismsiz jism, temir odam, kulayotgan fil, bir asrda uch yuz yil 
yashagan odam).
4. Urg‘u noto‘g‘ri qo‘yilsa ham tushunchaning ma’nosi 
o‘zgarib, fikrda noaniqlik vujudga keladi.
Tushunchalarni qollash bilan bogliq xatolarga y o i qo‘ymasIik
uchun quyidagi qoidalarga amal qilish zarur:
1. Fikrlash jarayonida har bir tushuncha faqat bir ma’noda 
qollanishi shart.
2. Tushunchaning ma’nosi noaniq bolsa, savol berib uni 
aniqlab olish zarur.
220

---

3. Ko‘chma ma’noda qollanilgan tushunchalarni aynan siz 
tushungan ma’noda qollanilganini aniqlab olish shart.
4. Tushuncha ifodalagan predmetga xos belgilarni to‘liq bilish 
shart.
Tayanch tushunchalar: 
aql, tafakkur, mantiq, tafakkur shak­
li, tafakkur qonuni, nom, termin, tushuncha, oddiy tushuncha, 
murakkab tushuncha, jins, tur, tushunchani chegaralash, tu- 
shunchani umumlashtirish, tushunchani ta’riflash, tushunchani 
bolish.
Takrorlash uchun savollar
1. Bilish jarayoni qanday amalga oshadi?
2. Tafakkur nima va u qanday xususiyatlarga ega?
3. Mantiq atamasi qanday ma’nolarni ifodalaydi?
4. Fikrdagi izchillik deganda nimani tushunasiz?
5. Tafakkur qonunlarini bilmasdan ham to‘g‘ri flkrlash mum- 
kinmi?
6. Tushunchaning mazmuni va hajmining ta’rifini ayta ola- 
sizmi?
7. «E’tiqod» tushunchasiga ta’rif bering. 0 ‘z ta’rifingizni gu- 
ruhingiz a’zolarining ta’riflari bilan solishtiring.
11-mavzu. Mulohaza va xulosa chiqarish