Falsafa asoslari

Sport va uning ma’naviy-estetik jihatlari. Jismoniy tarbiya va sport insonga xushkayfiyat, estetik ruh, harakatchanlik, ep- chillik, chaqqonlik, jismoniy faollik baxsh etadi. Bu xususda B.Lou o‘zining «Sport go‘zalligi» degan kitobida RKinonning «Teatr, tomoshabinga suyanib rivojlanadigan san'at turi... Sport musobaqalarida tomoshabinlar o‘zlarini xuddi spektakl tomo- shasidagidek tutadilar: ular yuksak mahorat egalariga qarsak chaladilar va yomon o‘yin ko‘rsatganga nisbatan salbiy munosa- batlarini yashirmaydilar. Sportda ham, teatrda ham biz «o‘yin» haqida gapiramiz»^! degan fikrini keltirar ekan sportning axlo- qiy-estetik tarbiyaviy ahamiyatga egaligini nazarda tutadi. Shu- ningdek B.Lou H.Slyusherning «Sport va ekzistensiya» kitobidagi «Sport — toki haqiqiy sport ekan, u estetik fazilat va nafislikka erisha oladi. U sportchi uchun chuqur ma'noga boy holat... sport botiniy yaxlitlikni va yuksak darajadagi hissiy ko‘tarinkilikni talab qiladi» bu bilan H.Slyusher sportchi his etadigan estetik zavq haqida^{1 2} ta'kidlaydi, deb fikr bildiradi. Bundan ham ko‘rinib turibdiki sport shaxsda jismoniy go‘zallikni his qilish qobiliyatini tarbiyalashi uning kamolotida katta o‘rin tutadi. Bu sohada amal-


¹ Jloy B. KpacoTa cnopTa. - M.: Paayra, 1984. - C.92.


² 0‘sha manba. - S. 177.


367

ga oshirilayotgan ishlar sog‘lom va barkamol avlodning jismoniy go'zalligi, sog‘lom turmush tarzini shakllantirishga qaratilgandir.

Zero, jamiyatda sog‘lom turmush tarzini qaror toptirishda jis- moniy madaniyat muhim ahamiyat kasb etib, insonning barcha tabiiy va ijtimoiy qobiliyatlarini ro'yobga chiqaradi, uni ma’nan yuksaltirib ezgu ishlarga safarbar etadi. Bu yerda gap professional sportchining jismoniy madaniyatiga oid talablar haqida emas, balki tabiiy harakatchanligi, kelishgan qaddi-qomati, jismoniy fazilati bilan ajralib turuvchi sog‘lom inson haqida bormoq- da. Binobarin, sog‘lomlik bebaho boylik, moddiy va ma’naviy ne'matlar yaratish asosi, oliy qadriyat sanalgan inson kamolo- tining tarkibiy qismidir. 0‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev ta’kidlaganidek, «Jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish aholi salomatligini ta’minlashning muhim omili bo‘lib, avvalo, yoshlarni sog‘lom va barkamol etib tarbiyalashda beqiyos ahamiyatga ega»*.

Ma'naviy va jismoniy sog‘lom inson ijodiy qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarish imkoniyatlariga ega, kayfiyati yuqori, ijodkor bo‘ladi. Bu narsa uning nafaqat jismoniy mehnat sohasi, balki estetik qadriyatlarni yaratishdagi faolligida ham ko‘zga tashlanib turadi. Mustaqillik yillarida mamlakatda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish davlat ahamiyatiga molik vazifa etib bel- gilandi. 1998-yil 6-sentyabrda Toshkentda 28 davlat vakillari Kurash xalqaro assotsiatsiya (KXA)ga asos solishdi. 0‘tgan yillar davomida 711 ta sport inshooti qurilib, bolalar ixtiyoriga top- shirildi, ularning 161 tasi yangidan bunyod etildi, qurilish-tik- lash ishlariga 9,8 milliard so‘m, ularni zamonaviy asboblar bilan jihozlashga 1,7 million AQSH dollari miqdorida mablag‘ ishlatil- di. Birgina 2008-yilning o‘zida kasb-hunar va akademik litseylar qurish uchun 382,4 mlrd so‘m sarflandi. Jahonning eng zamo- naviy stadionlari bilan tenglasha oladigan «Bunyodkor» stadioni ham 0‘zbekistonning sportga bo‘lgan munosabatining yorqin na- munasidir. Mustaqillik yillarida 0‘zbekistondajismoniy tarbiya va

¹ Mirziyoyev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. - T.: 0‘zbekiston, 2017. - B. 475-476 .


368

sportning o‘ziga xos yangi tizimi shakllandi. Maktab o'quvchilari o‘rtasida «Umid nihollari», litsey va kollej o‘quvchilari o‘rtasida «Barkamol avlod», oliy o‘quv yurtlari talabalari o‘rtasida «Uni- versiada» musobaqalari doimiy tus oldi.

Sport irodani mustahkamlashda, aniq maqsad sari intilishda, qiyinchiliklarni bardosh va chidam bilan yengishda juda katta ahamiyat kasb etishini, u inson qalbida g‘alabaga ishonch, g‘urur va iftixor tuyg‘ularini tarbiyalaydi. Ayniqsa, «Barkamol avlod» musobaqalari sport sohasida yangi an’analarni boshlab berdi. Yoshlarning nafaqat jismoniy chiniqishlariga, balki halol bel- lashuvlar ishtiyoqi, g‘alabalar quvonchi bilan yashashiga, xalqi- mizga xos mardlik, tantilik va bag‘rikenglik hislarini ko‘rsatib, ma’naviyatlarining yuksalishiga ham xizmat qilmoqda. Bir so‘z bilan aytganda, sport nafaqat yoshlarning jismoniy jihatdan chi- nakam sog‘lom bo‘lishi, o‘z tabiiy imkoniyatlarini ro‘yobga chiqa- rish vositasi bo‘lib qolmay, balki har tomonlama kamol topishi, ma’naviy-ruhiy, siyosiy-mafkuraviy va badiiy-estetik salohiyatla- rini, ongi va tafakkurini vatanparvarlik, milliy g‘urur va milliy iftixor ruhida shakllantirish va rivojlantirish omili sifatida ham ijtimoiy ahamiyat kasb etadi.

Shuningdek, sport — milliy va umuminsoniy estetik madaniyat ramzi sifatida xalqlar o‘rtasidagi do‘stlik va birodarlik tuyg‘ularini mustahkamlashda katta ijtimoiy ahamiyat kasb etmoqda. Buning yorqin misolini bir qator milliy va ommaviy sport o‘yinlarida ko‘rishimiz mumkin. Xususan, o‘zbek milliy kurashi o‘zida es- tetik madaniyatning yuqori kechinmalarini namoyon etishi, kurashayotgan kurashchilarning nozik harakatlarida kishini il- homlantiradigan va zavqlantiradigan estetik qiyofaning aks eti- shi milliylik va umuminsoniylik xususiyatlarini namoyon etadi. Sportning nozik va barchaning o‘ziga estetik zavq bilan jalb eta- digan turlaridan yengil atletikada ham bu jarayon yaqqol gavdala- nadi. Sport o‘yinlari ichida umumbashariy ahamiyat kasb etadi- gan futbol millionlar o‘yini sifatida yuksak estetik madaniyatning namunasidir.