Falsafa fakulteti «falsafa va fan metodologiyasi» kafedrasi falsafaga kiris
-MAVZU: FALSAFANING INTEGRALLAShlShl MUAMMOSI
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
11-MAVZU:
FALSAFANING INTEGRALLAShlShl MUAMMOSI REJA: 1. Materializmga asoslangan mafkuraning cheklanganligi 2. Cheklanmagan falsafiy dunyoqarashni shakliantirish muommosi 3. Integral!ashgan falsafaning vujudga kelishi Materializmga asoslangan mafkuraning cheklanganligi. Barcha tub falsafiy masalalarga materialistik nuqtai nazardan qarash hukm surgan yaqin o‘tmish mafkurasida inson ma'naviyati, ongi, ruhiyati masalasiga ikkilamehi o ‘rin ajratilgan edi. Bugun esa, ayni shu materialistik nuqtai nazarni to ‘g‘riligi masalasini yechish dolzarb ahamiyatga ega. Ya'ni markscha dunyoqarashning asosiy paradimasiga moddiy borliq ong, ruh, tafakkuriga nisbatan birlamchi degan qoidasiga o‘z munosabatimizni keskin aniqlay olmasdan turib hozir oldinga surilayotgan komil inson kontseptsiyasi (g‘oyasi) haqida fikr yuritib bo‘lmaydi. Hozirgi kunlarda misol tariqasida qaysi yoshni olmang, u kitob o‘qish, chuqurroq bilim egallash, ijod bilan shug‘ullanish yoki ahloqiy muammolar haqida gap ketsa, avvalo iqtisodiy jihatdan mustahkam oyoqqa turib olish kerakligi haqidagi fikrni oldinga suradi. Bu hoi hozirgi davrda iqtisodiy muammolar dolzarb o ‘ringa chiqqani tufayli sodir bo‘lganday kcfrinadi. Lekin masalaga yuzaki qaraganda shunday. Aslida boshqa, ko‘rinmayotgan sabab bor. Ayni shu sabab, bizningcha asosiy bo‘lib, birinchisi uning natijasi ekanini payqash qiyin. Zero bu g ‘oya ko‘pchililming ruhiyatida hamon o ‘z hukmronligini saqlab kelayotgan o‘sha eski g ‘oya, ya'ni moddiy munosabatlar birlamchi, ruhiyat, ong ikkilamehi degan
materialistik g'oyaning o‘zi. Amalparastlik, shuhratparastlik, ahloqiy va maishiy buzuqlik, nashavandlik kabi, bir so‘z bilan aytganda «to‘qlikka sho‘hlik» oqabatida kelib chiqayotgan, vatanni sotib b o lsa ham shunday «to‘qlikka» boigan kuchli intilish mayli ayni shu qoidaning hamon amal qilib turganidan dalolat bo‘ladi. Cheklanmagan falsafiy dunyoqarashni shakllantirish muommosi. Shu ma'noda yoshlar tarbiyasi yo'lida falsafiy dunyoqarash sohasida qilinadigan ishlar orasida eng dolzarbi ana shu qoidani tag-tomiri bilan 44
sug‘urib tashlash bo‘lishi kerak. Lekin buni yoshlami tarkidunyochilikka undash, ulami faqatgina ruhiy kamolotgina intilishlarini ta'minlash kerak degan ma'noni tushunish kerak emas. Zero asketizm ham masalaning chin yechimini emas va u tarixan o ‘zini oqlagan ham emas. Bunda ham gap moddiy va ma'naviy yuksalishini birgalikda, uyg‘un ravishda amalga oshirish haqida ketadi. Ya'ni, nafs hohishlariga mukkadan ketishi ham, nafs dunyosidan mutloqo voz ketish ham biryoqlama tamoyillar b o lib , har ikki biryoqlamalikdan ustun bocla oladigan, ya'ni yangi uchinchi paradigmani oldinga sura oladigan falsafiy dunyoqarashni shakllantirish zarur. Ushbu paradigmaning tezisi allaqachon buyuk Naqshband tomonidan «Dil ba yoru, dast ba kor» tarzida bayon etilgan. Endilikda gap faqat shu tezisning batafsil namoyon etadigan, ilmiy asoslangan falsafiy ta'limotni ishlab chiqish va uni yoshlar tarbiyasiga tatbiq etishdadir. Zero avliyolar o‘z fikrlarini qisqa va chuqur bayon etishadi. Hozirgi fan va falsafa esa batafsilroq va konkretroq fikrlashga odatlangan. Maktabdan tortib oliy o‘quv dargohlariga qadar barcha o ‘quv dasturlari shunday ratsional fikrlash asosida olib borilmoqda. Bu tabiiy, ehunki insoniyat, shu j umladan bizning millatimiz ham o‘z ongi taraqqiyotida intelektual tafakkur darajasiga erishgan. Lekin avliyolarga xos irratsional darajaga hali erishganicha yocq. Integrallashgan falsafaning vujudga kelishi. Lekin
ratsional tafakkuriga xos bo‘lgan bir illat borki, u komil insonni tarbiyalash ishiga halal berib kelmoqda. U ham boclsa, har bir masalaga, shu jumladan yoshlar tarbiyasi ishiga ham differentsiallashgan munosabatda bo‘lishidir. Ya'ni ratsional falsafa ko‘p sohalariga bo‘linib ketgan bo‘lib, borliq (ontologiya), rivojlanishi, bilish (gnosologiya), axloqshunoslik, badiiy did, ijtimoiy muammolar, ruhshunoslik va hokazolar bir-biridan ajralib qolgani. Komil inson tarbiyasida esa bular, kompleks ravishda amal qilishi kerak. Chunki, masalan, yaxshi ahloq g ‘oyalarini yoshlarga singdirish uchun borliq va unda insonning o‘mi, hayotining ma'nosi masalasini batafsil yoritish va asoslash taqazo etiladi. Shundan keyingina tarbiyalanuvchi ahloqiylik nima uchun zarur ekanini anglab etadi. Inson ruhiyati evolyutsiyasi masalasini ham izchil falsafiy kontseptsiyalar tahlilsiz amalga oshirish mumkin emas. Busiz ish olib borish esa hech nima qilmaslik bilan teng bo‘ladi yoki yuzaki gapirishdan boshqa narsa bo‘lmaydi. Badiiy didni tarbiyalash va shu kabi boshqa sohalar haqida ham xuddi shunday fikrlardan aytish mumkin. Bir so‘z bilan aytganda, falsafa o‘zining integral mavqeini tiklab olishi kerak. Vaholanki, fanda shunga o‘xshash jarayon sodir bo‘layapti. Masalan, sinergetika, sistemalar nazariyasi, genetika kabi yangi fan 45
sohalari ikki va undan ortiq fanlarning integrallashuvi oqibabatida yangi metafanlar kelib chiqayapti. Qolaversa, Platon, Aristotel, Kant, Gegel kabi faylasuflar ham o‘z ta'limotlarini iloji boricha integral ta'limot sifatida ishlab chiqqanlar. Hozirgi kunda bunday ishni amalga oshirish uncha oson ish emas, albatta. Lekin ongimizni avvalgidan bir pog‘ona yuqoriga ko‘tarish uchun shu ishni amalga oshirmaslik va busiz komil inson shakllantirishni amalga oshirish mumkin emas. Ma'naviyatning turli sohalarida ishlayotgan faylasuflar va olimlarning fikrlash darajalari, usul va uslublari bir xil va bir tekis emas va ayniqsa bugungi kunda bu xilma-xillik va xaos juda avjida. Shunday ekan barchaninig fikrini uyg‘un bir mahrajga keltira oladigan tamoyilga muhtojlik katta ekani ravshan.
Yüklə 0,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|