Falsafa fanining tadqiqot sohasi va predmeti. Dunyoqarash tushunchasi, uning mohiyati va tarixiy shakllari. Falsafa fanining bahs mavzulari va muammolari

4. Yoshlarni internet va ijtimoiy tarmoqlardagi axborot xurujlaridan asrashning dolzarb masalalari. Internet fan-texnika taraqqiyoti natijasi, madaniyat evolyutsiyasining hosilasi hisoblanadi. Hozirgi kunda hayotimizni internetsiz tasavvur qilish juda mushkul. Ayniqsa, yoshlar hayotida global tarmoqning o’rni tobora oshib bormoqda. Internet dunyoning turli nuqtalarida yashovchi odamlarning o’zaro muloqotini hamda axborot almashinuvini mukammal darajada osonlashtirdi. Statistik ma’lumotlarga ko’ra, dunyo bo’yicha internetdan eng ko’p foydalanuvchilar aynan 21 dan 30 yoshgacha bo’lgan yoshlar hisoblanar ekan.
Yurtimizda ham Internet tizimi rivojlanib, undan foydalanuvchilar safi jadal sur’atlar bilan kengayib bormoqda. So’nggi o’n yilda global tarmoqdan foydalanuvchilar o’n barobarga oshgan. Tarmoq orqali axborot izlash, qabul qilish, uzatishning juda qulay va ommabopligi undan foydalanuvchilar sonining tobora ortib borishini ta’minlamoqda. Mamlakatimizda 2007 yilda internetdan foydalanuvchilar soni (mobil internet foydalanuvchilari bilan qo’shib hisoblaganda) bir millionni tashkil etgan bo’lsa, 2016 yil yakunida bu ko’rsatkich o’n ikki milliondan oshdi.
Internet yoshlar ongi va hissiyotlariga, tafakkur tarziga, xulq-atvorlariga ta’sir ko’rsatishda katta imkoniyatlarga ega. Internetning bugungi kundagi rivoji yoshlarga g’oyaviy ta’sir o’tkazishning miqyosi va ko’lamining keskin darajada o’sishiga olib keldi.
Aynan shu taraqqiyot vositasidan ustamona foydalanib, qalblarni zabt etishda diniy omilning roli yuqori. Shuning uchun ham turli diniy-ekstremistik va terrorchi uyushmalar o’z g’oyalarini targ’ib qilishda internetni eng samarali vosita sifatida qo’llamoqda.
Bunda diniy-ekstremistik oqimlar o’z maqsadlarini amalga oshirish uchun zamonaviy axborot kommunikatsiyalaridan keng foydalanish, internet orqali turli tillarda targ’ibot olib borish va puxta ishlangan strategiya asosida virtual jamoatlar tuzish asosiy vazifaga aylangan. Masalan, bugungi kunda bir necha yirik terrorchi tashkilotlar o’z saflariga faol tarzda ijtimoiy tarmoqlar orqali asosan 17-35 yosh oralig’ida bo’lgan kishilarni yollamoqda. Bunda psixologik ta’sir samaradorligini yanada oshirish maqsadida ijtimoiy tarmoq a’zolarining sahifalari, qo’yilayotgan rasmlar, sharh va izohlar hamda olib borilayotgan suhbat mavzularini puxta o’rganadi va shu asosda «nishon»ga olingan shaxsga mavzuga oid materiallar internetning Facebook, Odnoklassniki, VKontakte, Telegram, Twitter, WhatsApp kabi keng auditoriyaga ega bo’lgan ijtimoiy tarmoqlar orqali (yozma xabar, matn, fotosurat, stiker rasmlar, audio-video rolik) jo’natiladi va o’zaro aloqa yo’lga qo’yiladi.
Yoshlar orasida mutaassiblikka yo’g’irilgan bunday forumlarning tobora ommalashuvi hamda ularda turli ko’rinishdagi buzg’unchi “fatvo”larning berib borilishi muammoning naqadar jiddiy ekanini namoyon etadi. Chunki dunyo aholisining asosiy qismini yoshlar tashkil qiladi. Yoshlar katta kuch hisoblanadi. Ularning endi shakllanib kelayotgan ongiga nimani singdirilsa, o’sha toshga o’yilgan naqshdek muhrlanadi. Shuning uchun ham radikal oqimlar aynan yoshlarni tuzog’iga ilintirishga harakat qiladi. Ulardagi ishonuvchanlik, kuch-g’ayrat, qiziqqonlik ularning maqsadini amalga oshirishda qo’l keladi.
Ming afsuski, bunday manfur kuchlar asosan ilm va ma’rifatdan yiroq, sof diniy tushunchalarning asl mazmunini bilmagan kishilarni, asosan yoshlarni jalb etishga intilib, ijtimoiy tarmoqlar orqali «jihod», “takfir”, “shahidlik”, “hijrat” tushunchalarini noto’g’ri talqin etgan holda o’z Vatanlarini tark etishga urinmoqda. Shuningdek, ayrim kimsalar tomonidan maqsadli ravishda islom mohiyatiga zid bo’lgan turli xil asossiz axborotlar, manbasi aniq bo’lmagan diniy tusdagi xabarlar yoki kishilarni vahimaga soluvchi foto va videolavhalar keng targ’ib etilmoqda. Bunda ba’zi yoshlarning axborot vositalari orqali tarqatilayotgan milliy va diniy qadriyatlarimizga zid bo’lgan xabarlar, aniq manbasi ko’rsatilmagan, asossiz axborot va ma’lumotlarga ishonib qolishayotgani, mulohaza qilmasdan ko’r-ko’rona qabul qilayotgani undan ham keskin oqibatlarni keltirib chiqarmoqda.
Bugun axborot iste’mol qilinadigan tovarga aylangan ekan, har bir inson o’zida uni iste’mol qilish madaniyatini tarbiyalashi lozim. Yoshlar shaxsiy xarakterdagi axborot himoyasi bo’yicha bilim va ko’nikmalarga ega bo’lishi, o’zi foydalanayotgan salbiy axborotlardan himoyalana olishi zarur. Ana shu maqsadda 2011 yildan boshlab, Toshkent islom universiteti bakalavriat va magistraturaning barcha yo’nalishlarida «Axborot iste’moli madaniyati» nomli maxsus kursning o’qitilishi joriy etildi.
Axborot iste’moli madaniyati, eng umumiy ma’noda, axborot oqimidan inson manfaatlari, kamoloti hamda jamiyat taraqqiyotiga xizmat qiluvchi ma’lumotlarni qabul qilish, saralash, tushunish va talqin etishga xizmat qiladigan bilimlar, qobiliyat va malaka tizimini anglatadi.
Yosh avlodda bu jihatlar shu darajada shakllangan va qaror topgan bo’lishi lozimki, ular vertual makonda umummilliy manfaatga xizmat qiladigan, uning taraqqiyotiga yordam beradigan axborotni tanlay olsin. Axborot iste’moli madaniyatiga ega yoshlar, salbiy va noxolis axborotlar ta’siriga tushib qolmaydi, chunki ularda bunday axborotlarga nisbatan mustahkam mafkuraviy immunitet shakllanadi.
“Kimki axborotga ega bo’lsa, u, dunyoga egalik qiladi”, degan fikr bugungi kunda barcha tomonidan e’tirof etilgan. Shunday ekan, bugungi kunda yoshlarda axborot olami imkoniyatlaridan oqilona foydalanish malakasini shakllantirish hayotiy-amaliy ahamiyatga ega.
Shunday ekan, dunyoning turli mintaqa va hududlarida ro’y berayotgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlar, ziddiyatli to’qnashuvlarga teran qarash hissini oshirish, har qanday ko’rinishdagi tahdidlarga qarshi ma’naviy-ma’rifiy ishlarni zamon talablari asosida tashkil etish, ayniqsa bu borada kelajagimiz hisoblangan yosh avlodni, bir so’z bilan aytganda har birimiz uchun muqaddas bo’lgan oilamizni din niqobi ostidagi yot g’oyalar ta’siridan asrash uchun bor kuch va imkoniyatlarimizni safarbar etishimiz lozim.

1¹¹ Qaralsin: Ontologiya pedagogicheskoy misli Uzbekistana, 103-b.

2^ Aristotel. Sochineniya v 4 t. M., 1975, t.1. 141.-b.

3^ Birinchi rivojlangan tabiiy ilmiy fan (mexanika) fakatgina XVII asrda vujudga kelgan. Boshka tabiiy va ijtimoiy fanlarning shakllanishi XVIII-XIX asrlarga tugri keladi.

4^ Bunge M. Intuisiya i nauka. M., 1967. S. 109. Per. s angl.

5^ Rikkert G. O ponyatii filosofii. – «Logos», Kn.1. Spbyu.yu 1910. 33-b.

6^ Sovremennaya kniga po estetike. Antologiya. M., 1957.

7^ Qarang: Filosofiya istorii. M., 1999, 15-b.

8^ Qarang: J.-A. Kondorme. Eskiz istoricheskoy kartini progressa chelovecheskoy istorii//Filosofiya istorii. Antologiya. M., 1994. 39-b.

9^ Qarang: Istoriya Vostoka. M., 1999. T.1, 17-19-betlar.

10^ A.Z.Kreber, Kluckhonc. Culture: A Critical Review of Concept and Deinitions. N.-Y. 1952. p.291.

11^ O. Shpengler. Zakat Yevropi. M., P., 1923. 16-b.

12^ A.Toynbi. Postijenie istorii. M., 1921. 33-b.

13^ N.Danilevskiy. Rossiya i Yevropa. M., 1991. 74-b.

14¹¹ Qarang: Filosofiya istorii. 391-397-b.

15^ F.Fukuyama. «Kones istorii?»//Voprosi filosofii. M., 1990. №3.

16^ Qarang. S.Xantington. «Stolknovenie sivilizasiy?»//Polis. M., 1994. №1.

17^ Qarang: Polis, 1994. №1. 33-b.

18¹¹ Qarang: M.Xotemi. Vistuplenie na 53-sessii Generalnoy Assamblei, informasionniy byulleten posolstva Irana v Tashkente. 2001. №7.

19^ 5 mln yil degan ma’lumot 60-yillardayoš odam šoni va shimpanze šoni ošsillari taqlili asosida olingan edi. Biroš u yillarda poleoniologlar ular orasidagi bœlinish 10-25 mln yil ilgari sodir bœlgan deb qisoblar edilar.

20^ Qarang: Psixologiya. Slovar. M., 1990. 135-b.

21^ O’sha yerda. 136-b.

22^ Qarang: Radugin A.A. Radugin K.A. Sosiologiya. M. 1995. 85-b.

23^ Qarang: Filosofiya. Rostov-na-Donu, 1996. 264-b.

24^ Qarang: Sartr- J-P. Ekzistensializm – eto gumanizm // Sumerki bogov. M., 1989. 323-b.

25^ Kant I. Soch. T.N.Ch 1. M., 1965. 269-b.

26^ Komilov N. Tasavvuf. I-kitob. Toshkent Yozuvchi, 1996. 48-b.

27^ Zolya E. Sobranie sochineniy . V 26 tomax. T.24 Moskva. IXL, 1966. s. 7.

28^ Al-Farabi. Sotsialno-eticheskie traktati. Alma -Ata. Nauka, 1973. s. 3.

29^ Karimov I.A. Asarlar. 15 tomlik. T.6. /Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo’lida. Toshkent. O’zbekiston. 1998, 127-b.

30^ Qarang: Gegel G. Filosofiya prava. Moskva. Misl, 1990. s.290.

31^ Vernadskiy V.I. Nachalo i vechnost jizni Moskva. Sov. Rossiya, 1989. S. 186 – 187.

32^ O’sha manba; S.185.

33^ Lorens K. Vosem smertnix grexov sivilizovannogo chelovechestva. Jurnal. «Voprosi filosofii» № 3, 1992. s. 42.

34^ G’azzoliy. Mukoshafaat ul-qulub. Toshkent. 253-b.

35^ Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari, taraqqiyot kafolotlari. - T.: «O’zbekiston» 1997, 4-bet.

36^ I.Karimov. O’zbekiston kelajagi buyuk davlat “O’zbekiston” 1992 y. –B.6-7.

37^ I.Karimov. Imon va inson. T., “Fan” 1991 y. –B.4.

38^ Injil. Tavrot. Muso payg’ambarning birinchi kitobi. Turkiya Muqaddas kitob jamiyati-1995 yil, 12-13-betlari

39^ https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%83%D0%B4%D0%B4%D0%B8%D0%B7%D0%BC

40^ Poklik imondandir.T., “O’zbekiston”, 1991 yil, 33-bet

41^ Mutallib Usmonov. Qur’oni Karim va janobi Rasululohning amallari.T.: “Nur”. 1992 yil, 5-bet.

42^ Badoyi’u-r-rivoyat.T.: “Yozuvchi” nashriyoti, 1995 yil, 12-bet.

43^ Mutallib Usmanov. Qur’oni Karim va janobi Rasulullohning amallari.T.: “Nur” , 1992 yil 9,73-betlar

44^ Dinlar haqida ma’lumot. Toshkent-2000, Buklet. 3-buklam.

45^ Imom Buxoriy ta’rifi. Toshkent.-«Cho’lpon» nashriyoti.-1996 yil. 9-bet.