Fan : Kimyo. Sana

Fizik va kimyoviy xossalari. Kremniy tashqi ko'rinishidan metallarga o'xshab ketadi. Kristall kremniy kulrang - po'lat rangli, metall yaltiroqligiga ega modda. Suyuqlanish harorati 1420°C, qaynash harorati 2355°C; zichligi 2329 kg/m³; izotop soni 11 (24—>34);Uglerodga qaraganda kremniyda metallmaslik xossalari kuchsizroq namoyon bo'ladi, chunki, uning atom radiusi kattaroq va tashqi elektronlar yadrodan uzoqroqda joylashgan. Kuchli qizdirilganda kremniy havoda yonib ketadi va kremniy (IV)-oksidni hosil qiladi:Si+0₂=Si0₂ Qizdirilganda kremniy xlor, brom va oltingugurt bilan ham ta'sirlashadi: Si+2Cl₂=SiCl₄ Si+2Br,=SiBr₄ Si+2S=SiS₂ Kremniyning galogenli va oltingugurtli birikmalari gidrolizga uchraydi:SiCl₄+2H₂0= Si0₂+4HC1 SiS₂+2H₂0= Si0₂+2H₂S Kremniy yuqori haroratda uglerod bilan birikadi va juda qattiq birikma- karborand (kremniy karbid) ni hosil qiladi:Si + C = SiC Karborunddan silliqlash va pardozlash toshlari tayyorlanadi. Qizdirilganda kremniy ko'plab metallar (Mg, Ca, Cr, Mn, Fe va b.) bilan silitsidlar hosil qilib birikadi: Si+2Mg=Mg,Si Metall silitsidlariga kislotalar ta'sirida kremnevodorod SiH₄- silan hosil bo'ladi:Mg,Si+4HCl=2MgCl,+SiH₄ Silan - rangsiz gaz, kuchli qaytaruvchi, havoda o'z-o'zidan alangalanib ketadi: SiH₄+20,=Si0,+2H,0+1427,2 kJ Silandan tashqari yana bir qancha kremnevodorodlar ham mavjud, ularning umumiy formulasi Si_nH_2n+2, bu yerda n<8. Silanlar metan qatori uglevodorodlarga o'xshash bo'lish bilan birgalikda kremniyning uglerodga nisbatan metallmaslik xossasi kuchsizlanishi natijasida, Si-H va Si-Si bog'ining kuchsizlanishi sababli ulardan ko'ra kuchli reaksion qobiliyatga ega. Kislotalar bilan ta'sirlashmaydi. Ishqorlaming suyuqlanmasi va eritmalari bilan ta'sirlashadi: Si+2Na0H+H,0=Na,Si0₃+2H, t Si+20H~+H,0=Si0-₃²+2H, t Eng muhim birikmalari. Kremniy (IV)-oksid Si0₂ - qattiq, qiyin suyuq- lanuvchan, atom kristall panjarali, suvda erimaydigan modda. Tabiatda kvars minerali holida uchraydi. Kvarsning tiniq, rangsiz kiistalini tog' xrustali deb ham ataladi. K re men, agat, yashma, qum - kvarsning shakl o'zgarishlari hisoblanadi. Kislotali oksid xossasiga ega bo'lib, ishqorlar, ishqoriy metallar karbonatlar va asosli oksidlar bilan qo'shib suyuqlantirilganda kremniy kislota tuzlari - silikatlarni hosil qiladi:Si0,+2Na0H=H,0+Na,Si0₃ Si0,+Na,C0₃=C0,+Na,Si0₃ Si0,+Ca0=CaSi0₃ Ftorid kislotadan boshqa kislotalar bilan ta'sirlashmaydi. Ftorid kislota ta'sirida gazsimon kremniy ftorid SiF₄ hosil bo'ladi:Si0,+4HF=2H₁0+SiF₄t Suyuqlantirilgan kvarsdan ultrabinafsha nurni o'tkazuvchi va kichik kengayish koeffitsientiga ega bo'lgan kvars oynasi ishlab chiqariladi. Kvarsning suyuqlanish harorati 1500°C atrofida. Shuning uchun kvars oynasini yuqori haroratli sharoitlarda ishlatish mumkin. Kvarsdan simob lampalari va kimyoviy laboratoriya idishlari tayyorlanadi. Metakremniy kislota va uning tuzlari. Metakremniy kislota H₂Si0₃ ikki negizli kuchsiz kislota bo'lib, karbonat kislotadan ham kuchsizdir. Shuning uchun karbonat kislota yoki karbonat angidrid uni tuzlari eritmasidan siqib chiqaiishi mumkin: Na₂Si0₃+H₂0+C0₂=Na₂C0₃+H₂Si0₃1 Metakremniy kislota suvda erimaydi va gelsimon cho'kma holida ajrab chiqadi. U faqat ishqorlarda eriydi va tuzlar hosil qiladi: 2Na0H+H,Si0₃=Na,Si0₃+2H,0 Qizdirilganda metakremniy kislota osonlik bilan suv va kremniy (IV)-oksidga parchalanadi: H₂Si0=Si0₂+H₂0 Metakremniy kislota uning tuzlariga boshqa kislotalarni ta'sir ettirib olinadi. Uning tuzlari silikatlar deb ataladi. Faqat ishqoriy metallar silikatlari suvda eriydi. Natriy va kaliy silikatlari (Na₂Si0₃ va K₂Si0₃) eritmalari suyuq shisha deb ataladi. Suyuq shisha kislotaga chidamli sement, beton, yelim, surtmalar tayyorlashda, gazlama va g'ovak toshlarga singdirishda, qurilish ishlarida ishlatiladi. Silikatlar murakkab tabiiy birikmalar - alumosilikatlar, masalan, dala shpati (IC,OAL,0₃-6SiQ,), kaolin (Al,0.,-Si(VH,0) tarkibiga kiradi.