Fan nomi : Kompyuter tarmoqlari Guruh

WI-MAX TEXNOLOGIYASI: GLOBAL TARMOQQA CHIQISHNING EVOLYUTSIYASI

S o’ ng gi yillarda tarmoq texnologiyalarining rivojlanishi personal kompyuterlarning yagona tarmoqqa ulash, hamda umumjahon Internet tarmog’iga chiqish imkoniyati usullarini oshirib yubordi. Hozirgi kunda deyarli barcha turdagi kompyuterlarda tarmoqqa ulanish yohud internetga chqish imkoniyati mavjud. Keling ana shu hozirgi kunda deyarli barcha foydalanuvchilar foydalana olishi mumkin bo’lgan tarmoqqa ulanish usullarini
biroz ko’rib chiqamiz.

1. 
   Dial-Up. Telefon liniyasi orqali kommutatsiyalangan ulanish. Ushbu texnologiya ulanishdagi oddiylik sababli yaratilganidan buyon ishlatilib kelinmoqda. Ikki modem bir-biri bilan telefon liniyasini ishlatgan holda
   

aloqa
o’rnatadi. Oddiy holda ulanish birga-bir amalga oshiriladi hamda ma’lumot uzatish uchun barcha mavjud ovoz diapazoni chastotasidan foydalanadi. Lekin ushbu texnologiyaning ko’pgina kamchiliklari mavjud. Masalan: ma’lumot uzatishdagi past tezlik, tashqi ta’sir tufayli yuborilayotgan paketlarning qismi yo’qolish extimoli, ulanishning uzilib qolish extimoli hamda ulanish davrida telefon liniyasining butunlay band bo’lishi.

2. 
   Keng polosali ma’lumot uzatish texnologiyasi xDSL. Ushbu texnologiya statsionar obyektlar uchun juda ham maqbuldir. Mavjud telefon
   

tarmog’idan
foydalangan holda bemalol ushbu texnologiya orqali yuqori tezlikka ega bo’lish
mumkin, lekin liniyalar mavjud bo’lmasachi? Yangi liniyasini foydalanuvchi
manziligacha olib borish, juda ham qimmatga tushishi aniq. Uning ustiga ushbu
texnologiyani har bir yangi foydalanuvchiga o’rnatish uchun ham foydalanuvchi
ham uzatuvchi liniyasi tomonda ma’lum o’rnatish va tuzatishlar amalga oshirilishi lozim.

3. 
   Ethernet texnologiyasi. Lokal tarmoq texnologiyasining eng keng tarqalgan
   

turi bo’lib, 10 Mbit/s, 100 Mbit/s (Fast Ethernet), 1 Gbit/s hattoki 10 Gbit/s tezlik bilan ulanib turish imkoniyatiga egadir. Ethernet ning yutug’i tarmoq strukturasi tanlanishidagi qulayligidir. Ammo ushbu texnologiya kamchiligi, bu uning ma’lum masofadagina ishlay olishidir. Agarda vitaya para kabelini oladigan bo’lsak, u holda tarmoq masofasi 100 metrdan oshmasligi aniq. Uzaytirish uchun esa har 100 metrda qurilma qo’yishga to’g’ri keladi yoki optik toladan foydalanish zarur. Lekin qo’shni binolarni bir tarmoqda jamlash uchun bu juda qiyin hamda qimmatga tushishi mumkin.

4. 
   Wi-Fi texnologiyasi orqali ma’lumot uzatish. Ushbu texnologiya Wi-Fi (802.11a/b/g/n standartida) ishlab, bino ichida 45 metr uzoqlikda, 100 metr
   

ochiq joyda bemalol katta tezlikda stabil tarmoqqa ulanish imkonini beradi. Lekin kata hududda sifatli tezlikni ta’minlash uchun esa juda ham ko’p Wi-Fi nuqtalari o’rnatilishi lozim bo’ladi. Bu esa texnologiyaga bo’lgan harajatni oshishiga olib keladi. Muammolardan yana biri shuki, abonent, yani foydalanuvchini bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga ko’chganida, ma’lumot almashinish hamda ulanishda to’xtovlar vujudga kelishidir.
Yuqorida ko’rib chiqilgan tarmoq texnologiyalari bugungi kunda qo’yilayotgan
yuqori o’tkazuvchanlik, ishonchlilik hamda mobillik darajalarini o’zida qizman
yohud to’liq aks ettira olgani bilan, narh bo’yicha bugungi operatorlarga to’g’ri
kelmaydi. Aynan ushbu muammoni simsiz texnologiyaning yangi avlodi bo’lmish IEEE 802.16 standartli Wi-MAX (Worldwide Interoperability for Microwave Access) texnologiyasi hal qilishi mumkin.
Wi-MAX texnologiyasini kengaytirish va rivojlantirish maqsadida 1999- yilda Wi-MAX-forumi ochildi va Wi-MAX texnologiyasiga quyidagi talablar qo’yildi:

1. 
   Katta bo’lmagan hududlarga shu qatori ajratilgan rayonlar, chetki (chetlashtirilgan) obyektlar Wi-MAX texnologiyasi asosida
   

kommunikatsiya va
axborot xizmatlaridan foydalanishga ega bo’lishi, rivojlanayotgan davlatlardagi 1,5 million aholini shu hisob ichidan 100 ta odam ATs larga ulanmagan va yirik
shaharlar bilan simli aloqa orqali axborot, ma’lumot almashish sharoitiga

ega
bo’lmagan aholini kommunikatsiya va axborot xizmatlaridan foydalanish imkoniyatini yaratish.

2. 
   Wi-MAX texnologiyasi orqali yer kurrasidagi aholining teng yarmini kommunikatsiya va axborot xizmatlaridan foydalanishga erishish. Wi-
   

MAX texnologiyasining asosiy maqsadlaridan biri universal simsiz aloqa orqali katta hududlarga ishonchli, sifatli kommunikatsiya va axborot xizmatlaridan foydalanish sharoitini yaratish bo’ldi. Bu orqali Wi-MAX texnologiyasi quyidagi farqlarga ega bo’ldi:

1. 
   Simli aloqa va yo’ldoshli aloqa tizimlaridagi servis-provayderlarga iqtisodiy
   

tomondan effektivligini hal etish va bu orqali faqat potentsial abonentlarga erishibgina qolmay, balki bir joydan foydalanuvchi, (statsionar) abonentlar sonini oshirish bilan birga ularga kommunikatsiya va axborot xizmatlaridan foydalanishni sifatli yo’lga qo’yish.

2. 
   Simsiz aloqa tizimlari boshqa simli texnologiyalar bilan moslashuvchanligi.
   

Bu orqali simsiz aloqa maydonini kengaytirish (masshtablashtirish) imkoniyati
paydo bo’ladi.

3. 
   O’rnatish, ulanish sodda arxitekturasi bu orqali unga ketadigan xarajatlarni
   

kamaytirilishiga olib keladi.
4 . Radioaloqa tizimlarida aloqa qamrab olish hududi uzoqligi muhim hisoblanadi. Hozirgi davrda yuqori maydonlarga mo’ljallangan ko’p simsiz aloqatarmoqlarida obyekt va tarmoq oralig’ida to’g’ridan-to’g’ri ko’rinishga ega bo’lishi kerak.
5. Wi-MAX texnologiyasi tarkibida IP protokollari bo’lganligi sababli lokal va
korporativ tarmoqlarda qo’llanilishi mumkin. Wi-MAX texnologiyasi imkoniyatlari:
Wi-MAX texnologiyasi har qanday, shu jumladan zich shahar imoratlari sharoitlarida ishlashga, aloqa yuqori sifati va malumotlar uzatish katta tezligini
ta’minlashga imkon beradi. Wi-MAX texnologiyasidan simsiz ulanish nuqtalarini tashkil qilib, kompaniyalar bo’limlari o’rtasida tarmoqni tashkil qilib va ilgari ananaviy texnologiyalar sababli imkoni bo’lmagan boshqa masalalarni hal etib “oxirgi nuqta” keng polosali ulanishlarni yaratish uchun foydalanish mumkin. Wi-MAX texnologiyasi yuqori tezliklarda Internetga ulanishni, Wi-Fi
tarmoqlariga qaraganda keng zonalarni qoplash va ishonchlilikni ta’minlashga
imkon beradi. Wi-MAX texnologiyasi -bu butun shahar hududida tashkil qilinadigan keng polosali simsiz ulanish tarmog’i, resiverdan baza stantsiyasigacha masofa esa kilometrlar bilan o’lchanadi. Wi-MAX qayd etilgan, mobil va harakatdagi ulanish senariylarini ta’minlaydi. Aloqa bilan ta’minlash masofasi-60 km, ulanish tezligi — 60 Mbit/s gacha. Wi-MAX texnologiyasi ishlash prinsiplari: Wi-MAX sistemasi ikki asosiy qismdan iborat.
1 . Wi-MAX baza stansiyasi (yuqori qavatli binolar yohud maxsus ustinga o’rnatilishi mumkin).
2. Wi-MAX qabul qilgich (qabul qilgichli antenna, PC card yoki tashqi kartalar
form faktori asosida).
Baza stansiyasi va qabul qiluvchi abonent antennasi bog’lanishi uchun o’ta yuqori chastota diapazonidan(O’YuCh) foydalaniladi. 2-11 GHz. Bu bog’lanish
agar ideal darajada bo’lsa, unda ma’lumot uzatish tezligi 20 Mbit/s gacha bo’ladi. Bu bog’lanish abonent va server orasida to’g’ridan-to’g’ri ko’rinish talab etmaydi. Shuni yodda tutish lozimki, Wi-MAX texnologiyasi nafaqat
«oxirgi nuqta» («so’nggi mil»), balki regional tarmoqlar (ofis hamda rayonlar)ni bir biri bilan bog’lashda bemalol qo’llash mumkin. Q o’shni baza stansiyalari bilan O’YCh (o’ta yuqori chastota 10-66 GHz) to’g’ridan-to’g’ri radioaloqa rejimida doimiy bog’lanish o’rnatiladi. Bunday bog’lanishlar 120 Mb/s tezlikda ma’lumot almashish imkonini beradi. Albatta baza stansiyalarining to’g’ridan to’g’ri ko’rish orqaligina bir biri bilan ma’lumot almashinishi bu Wi-MAX ning minus tomoni. Lekin yuqori qavatli binolarda joy olgan baza stansiyalariga nima ham yuqorida bir-biri bilan bog’lanishga orada to’siq bo’la olardi.
3-rasm. Wi-MAX stansiyalararo aloqa tarmog’I Wi-MAX ning ishlash rejimlari:
Fixed Wi-MAX — fiksirlashgan kirish. Nomadic Wi-MAX — seansli kirish.
Portable Wi-MAX — qaytadan joylashtirish rejimi bo’yicha kirish. Mobile Wi-MAX — mobillashgan kirish.
Fixed Wi-MAX. Fiksatsiyalangan aloqa 10-66 GHz chastota diapazonini ishlatadi. Ushbu chastotali diapason kuchli so’nish tufayli uzatuvchi hamda
qabul qilgichlarning to’g’ridan to’g’ri bir biriga ko’rish orqali signal uzatishni talab etadi. Boshqa tomondan esa ushbu chastotali diapazon radioaloqadagi eng asosiy muammo bo’lmish signalning ko’pnurli tarqalishini oldini oladi va signal uzatish tezligini 120 Mbit/s gacha ko’tarilishiga olib keladi.
Nomadic Wi-MAX. Seansli aloqa orqali foydalanuvchi bemalol joydan joyga
ko’chib yurishi hamda aloqaning uzilgan joyidan ulanib, foydalanishda davom
etishi mumkin. Portable Wi-MAX. Portable rejimida foydalanuvchining baza stansiyalar aro aloqani uzmagan holda avtomatik ravishda ulanishi imkoni
mavjud. Lekin ushbu rejimda foydalanuvchining joydan-joyga ko’chish tezligi 40 km/soat dan oshmasligi lozim. To’g’ri, ushbu rejimdan shaxarda foydalanish mumkin, lekin avtomobillarda foydalanish biroz muammoni tug’diradi.
M obile Wi-MAX. 802.16e-2005 standartida ishlab chiqilgan bo’lib, foydalanuvchining joydan-joyga ko’chib yurish tezligini maksimal 120
km/soatgacha bo’lganda sifatli aloqani taminlay oladi. Mobile rejimning yutuqlarini quyidagi keltirilganlar orqali sanab o’tishimiz
mumkin.

• 
  Ko’p nurlanishli tarqalishdan ishonchli himoyalanganligi.
  
• 
  Yuqori o’tkazuvchanlik qobiliyati.
  
• 
  TDD (Time Division Duplex) texnologiyasi bilan ta’minlanganligi,
  

bu
texnologiya orqali assimetrik trafiklarni qayta ishlashga va antennalarning ishlashi qiyin bo’lgan kanallarni normallashtiradi.

• 
  H-ARQ (Hybrid-Automatic Repeat Request) texnologiyasi bilan
  

ta’minlanganligi, bu texnologiya abonent serverdan boshqa serverga o’tish paytida aloqani uzmasdan ishonchliligini ta’minlaydi.

• 
  HHO(Network-Optimized Hard Handoff) texnologiyasi bilan ta’minlanganligi, bu texnologiya orqali 50 ms ichida abonent va server
  

orasida ishonchli va uzviy aloqani ta’minlaydi va boshqa texnologiyalar bilan ta’minlangan. Bir so’z bilan aytganda, bu rejim ishonchli va mustahkam aniq aloqani ta’minlashga ega.
Hozirgi paytda simsiz aloqaning qurilish texnologiyasi soddaligi va tizimlararo
ma’lumot almashish qulayligi, har qanday ob-havo sharoitida aloqani uzatish bir
xilligi va simli aloqa liniyalari texnologiyalari orqali (bog’langan holda) qulay
aloqa qilishi orqali samaraliligi oshishi kabilar qulaylik yaratmoqda. Wi- MAX
texnologiyasi orqali qo’shimcha xizmatlar yaratish (Internet tizimga ulanish
qulayligi va yuqori tezlikda ma’lumot almashishi) va ularni ishonchli ishlatilishi
texnologiyaning ustuvorligini ko’rsatmoqda.
Britaniyaning Cable portali keng polosali internet tezligi bo‘yicha dunyo mamlakatlari reytingini tuzib chiqdi.

Unda Cable mutaxassislari 12 oy davomida 200ta mamlakat bo‘yicha to‘plagan ma’lumotlari joy olgan. Bunda, mamlakatda mavjud bo‘lgan internetning o‘rtacha tezligida HD sifatli va 5Gb o‘lchamga ega videoni yuklab olishga qancha vaqt sarflanishi hisoblab ko‘rilgan.

Ro‘yxatda birinchi o‘rinni Singapur egalladi. Bu mamlakatda internet tezligi sekundiga 60 megabitni tashkil qilgan. 5 Gb o‘lchamga ega faylni yuklab olish uchun Singapurda 11 daqiqa vaqt talab qilingan.

Reytingda ikkinchi va uchinchi o‘rinni Shvetsiya va Daniya egalladi. Bu mamlakatlarda internet tezligi mos ravishda 46 va 43 Mb/s.ni tashkil qiladi.

Sobiq ittifoq mamlakatlari orasida eng yuqori ko‘rsatkichni Latviya qayd etgan — 28 Mb/s. Boltiqbo‘yi davlati mazkur dunyo reytingida 13-o‘rinda ko‘rsatib o‘tilgan.

Reytingda O‘zbekiston 184-pog‘onadan joy olgan. Unda mamlakatimizdagi internet tezligi o‘rtacha 1,02 Mb/s.ni tashkil etishi qayd qilingan. Misol tariqasida, HD sifatdagi va 5Gb o‘lchamga ega videoni yuklab olish uchun O‘zbekistonda 11 soatdan ortiq vaqt sarflanishi ko‘rsatib o‘tilgan.

Taqqoslaydigan bo‘lsak, reytingda Rossiya 47-o‘rinni (13 Mb/s) band etgan bo‘lsa, Qozog‘iston 95-o‘rinni (4,4 Mb/s), Qirg‘iziston 163-o‘rinni (1,52 Mb/s) egallab turishibdi. Faqatgina Tojikiston (188-o‘rinda, 0,94 Mb/s) va Turkmaniston (198-o‘rinda, 0,56 Mb/s) O‘zbekistondan pastroq o‘rinlarda joylashgan.

XULOSA

Xulosa qilib shuni ta’kidlash kerakki, simsiz aloqa texnologiyasi rivojlanishi natijasida qimmat bo’lgan simli va sun’iy yo’ldoshli aloqa tizimlaridan kam foydalanilib, iqtisodiy jihatdan tejamkorlikka erishish mumkin. Bunday texnologiyalarni qo’llash orqali foydalanuvchi mobil va statsionar holatda,
ixtiyoriy geografik muhitda ham aloqa almashinuvini va boshqa aloqa xizmatlaridan samarali foydalana oladi va vaqtdan ham, iqtisodiy jihatdan
yutuqqa erishiladi. Shularni e’tiborga olib, biz ham Wi-Fi, WiMax va Wi-Bro texnologiyalarining ochilmagan qirralarini o’rganish, ularni qo’llash choralarini topish, parametrlarini optimallashtirish va yangi ko’rinishdagi tarmoq
topologiyalarini loyihalashtirish oldimizga qo’yilgan dolzarb va muhim masaladir.